Τυραννία

Τυραννία είναι ένα είδος πολιτεύματος στο οποίο την εξουσία παίρνει ένα άτομο, ο τύραννος, είτε δια της βίας είτε δια της απάτης.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Η εννοιολογική σημασία της λέξης έχει τις ρίζες της στο προελληνικό γλωσσικό υπόβαθρο που υπήρχε στις περιοχές του ελλαδικού χώρου πριν ακόμα και από την κάθοδο των Δωριέων. Η εμφάνιση της λέξης στην αρχαϊκή ποίηση είναι σποραδική και η ερμηνεία της αρχαϊκής τυραννίας συναντάται σε μελέτες κυρίως από την κλασική ελληνική αντίληψη για το παρελθόν.^[1] Χαρακτηριστική είναι η γνωστή τραγωδία Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή, που αναφέρεται στα βάσανα του βασιλιά των Θηβών. Ενώ, πρέπει να σημειωθεί ότι και τα μέλη της οικογένειας ενός τέτοιου ηγεμόνα λέγονταν τύραννοι.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Στην τυραννία ο τύραννος δήλωνε τον απόλυτο άρχοντα, ο οποίος σε αντιδιαστολή με τον βασιλιά δεν δεσμευόταν από καμία νομική διάταξη ή έλεγχο.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Ιστορική αναδρομή

Αμφορέας με παράσταση τυραννοκτονίας

Αρχαϊκή περίοδος

Κατά την αρχαϊκή περίοδο (7ος-6ος αιώνας π.Χ.) εμφανίστηκε στον ελλαδικό χώρο το πολίτευμα της τυραννίας. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η πληθυσμιακή αύξηση των πόλεων σε συνδυασμό με τρεις παράγοντες οδήγησαν στην αριστοκρατική κρίση η οποία αποτέλεσε το αίτιο για την εμφάνιση της τυραννίας. Οι τρεις αυτοί παράγοντες ήταν η αγροτική κρίση, η τακτική της οπλιτικής φάλαγγας και η εφεύρεση του νομίσματος.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Τυραννικές συμπεριφορές ήταν αυτές των ευγενών, απ' όπου έχουμε τη μετάβαση από την αριστοκρατία στην τυραννία. Στην Αθήνα την περίοδο της εξουσίας του Πεισίστρατου δεν υφίσταται συνεπής οικοδομική πολιτική, που να συνθέτει έναν υποτιθέμενο ανταγωνισμό με άλλους τυράννους, όπως αυτούς της Ιωνίας. Ο Ηρόδοτος μας δίνει πολλά στοιχεία για τις τυραννίες στη Μικρά Ασία, όπου και εκεί όπως και στη μητροπολιτική Ελλάδα έχουμε πολλές ιστορικές αναφορές για την ύπαρξη πολιτικών τυραννιών.^{[σημ. 1]}

Πελοποννησιακός πόλεμος

Σημαντική ιστορική μνεία για την τυραννία αποτέλεσε το τέλος του πελοποννησιακού πολέμου το 404 π.χ. οπότε η Εκκλησία του Δήμου συμφώνησε να προσχωρήσει η Αθήνα στη συμμαχία της Σπάρτης. Τη θέση της δημοκρατίας πήρε η τυραννία,^[2] όπου την εξουσία ανέλαβαν οι Τριάκοντα τύραννοι. Με τις οδηγίες του Σπαρτιάτη στρατηγού Λύσανδρου επελέγησαν τριάντα άνδρες για να συντάξουν νέους νόμους. Οι πιο σημαντικοί εξ αυτών ήταν ο Κριτίας και ο Θηραμένης.Ο Κριτίας που εμφανίζεται στους πλατωνικούς διαλόγους ενδέχεται να ήταν ένας από τους τριάκοντα, αλλά αυτό δεν είναι βέβαιο. Υπάρχει η εκδοχή ότι μπορεί να πρόκειται για τον ομώνυμο πάππο του ολιγαρχικού ηγέτη. Ο Σωκράτης πάντως, στην Απολογία που του απέδωσε ο Πλάτων, αναφέρεται με αποστροφή για τους Τριάκοντα.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Συρακούσες

Επίσης τυραννικό πολίτευμα υπήρξε και στις Συρακούσες όταν οι Καρχηδόνιοι επενέβησαν και επιβλήθηκαν στη Μεγάλη Ελλάδα. Τότε μοναδική δύναμη ικανή να αντισταθεί στους Καρχηδόνιους ήταν οι Συρακούσες. Ενώπιον του άμεσου κινδύνου, ο στρατηγός Διονύσιος ανέτρεψε τη δημοκρατία και επέβαλε την τυραννία του, η οποία είχε μακρά διάρκεια.^[3] Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι κινήθηκε μεθοδικά για την εξάπλωση της κυριαρχίας του σ’ όλη την Αδριατική, ιδρύοντας πολυάριθμες αποικίες τόσο στις ιταλικές όσο και στις βαλκανικές ακτές της.

Τυραννία κατά τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα

Αριστοτέλης στα Πολιτικά

Εικόνα: Αριστοτέλης
Τυραννία: ένα εκ των έξι πολιτευμάτων

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη στο έργο του Πολιτικά για την τυραννία αναφέρει ότι: "Επιδίωξη της τυραννίας είναι να πτωχεύσουν οι πολίτες, αφ’ ενός για να συντηρείται με τα χρήματα τους η φρουρά του καθεστώτος, και αφ’ ετέρου για να είναι απασχολημένοι οι πολίτες και να μην τους μένει χρόνος για επιβουλές.Σε αυτό το αποτέλεσμα αποβλέπει τόσο η επιβολή μεγάλων φόρων, η απορρόφηση των περιουσιών των πολιτών, όσο και η κατασκευή μεγάλων έργων που εξαντλούν τα δημόσια οικονομικά…."^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Ο Αριστοτέλης διέκρινε έξι πολιτεύματα, εκ των οποίων, θεωρούσε την τυραννία ως το χειρότερο όλων, διότι ο ηγεμόνας κυβερνούσε με βάση το προσωπικό του συμφέρον, ενώ είχε δεσποτική συμπεριφορά στην κυβερνώσα κοινότητα.

Τα πολιτεύματα κατά τον Αριστοτέλη ήταν τρία θετικά και τρία αρνητικά πολιτεύματα. Η τυραννία εντάσσεται κατά τον Αριστοτέλη στα αρνητικά πολιτεύματα. Τα τρία θετικά πολιτεύματα είναι η πολιτεία^{[σημ. 2]}, η αριστοκρατία και η βασιλεία. Τα τρία αρνητικά πολιτεύματα κατ' αντιστοιχία των θετικών πολιτευμάτων είναι η δημοκρατία^{[σημ. 3]}, η ολιγαρχία και η τυραννία.

Πλάτωνας στην Πολιτεία

Ο Πλάτωνας με τη σειρά του καθορίζει τρεις θεμελιώδεις μορφές διακυβέρνησης που είναι η μοναρχία, η αρχή μιας μικρής ομάδας και η κυβέρνηση των μαζών. Με βάση τη θετική ή αρνητική πλευρά αυτών των μορφών εξουσίας, ο Πλάτωνας προχώρησε σε διαχωρισμό αυτών των μορφών διακυβέρνησης, όπου διακρίνει τη μοναρχία σε βασιλεία και τυραννία, την αρχή της μικρής ομάδας στην αριστοκρατία και την ολιγαρχία, και εν τέλει τη δημοκρατία δεν την διαχωρίζει.

Τυραννικά πολιτεύματα στα οποία οι τύραννοι είχαν θετικό έργο

Εικόνα: Περίανδρος (Τύραννος της Κορίνθου)
Ένας από τους επτά Σοφούς της Αρχαιότητας

Τυραννία του Περίανδρου

Υπήρξαν τυραννικά πολιτεύματα στα οποία σημειώθηκε θετικό έργο, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση αυτής του Περίανδρου. Πρέπει να αναφερθεί ότι η τυραννία του Περίανδρου αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση, όπου υπήρξε θετική συνεισφορά για την πόλη της Κορίνθου. Ο Περίανδρος ήταν γιος του Κύψελου, που αποτέλεσε και έναν ηγεμόνα που εγκαθίδρυσε την πρώτη τυραννία της Κορίνθου. Η πρακτική σοφία του Περίανδρου που εφαρμόστηκε στις διαιτησίες για την επίλυση διαφορών μεταξύ των ελληνικών πόλεων τον κατέταξε εντός των Επτά Σοφών της αρχαιότητας.

Παρόλα αυτά ο Πλάτων στο έργο του Πολιτεία, κρίνοντας το καθεστώς της τυραννίας, δεν τον θεωρούσε τόσο σοφό. Ωστόσο κατά την τυραννίδα του Περίανδρου άνθησαν τα γράμματα και οι τέχνες. Επίσης, τα κορινθιακά κεραμικά έγιναν διάσημα σε όλη τη Μεσόγειο και ο ποιητής Αρίων, ο οποίος λέγεται ότι τελειοποίησε τον διθύραμβο, είχε εγκατασταθεί στην Αυλή του Περίανδρου. Επίσης ο Περίανδρος έγραψε 2.000 στίχους σε ελεγειακό μέτρο με τον τίτλο "Υποθήκες στον ανθρώπινο βίο". Είχε διατυπώσει γνωστά αποφθέγματα, όπως "Μελέτα το παν", "Καλόν ησυχία" όπως και το "Δημοκρατία κρείττον τυραννίδος".^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Τυραννία του Πολυκράτη

Ένα άλλο τυραννικό πολίτευμα στο οποίο υπήρξε θετικό έργο ήταν αυτό του Πολυκράτη. Κατά τη διάρκεια της τυραννίας του Πολυκράτη της Σάμου οικοδομήθηκε μια ισχυρή συμμαχία, ικανή να αντισταθεί για ένα σημαντικό διάστημα στην περσική απειλή. Δέχτηκε τη βοήθεια του Λύγδαμη της Νάξου, οποίος ηγεμόνευε και αυτός επί τυραννικού πολιτεύματος. Αποτέλεσμα αυτής της συμμαχίας ο Πολυκράτης κατόρθωσε να γίνει γρήγορα αρκετά ισχυρός, και να θέσει υπό τον έλεγχό του και πολλά άλλα νησιά, όπως τη Ρόδο. Η πολεμική δύναμη του υπολογιζόταν στα 100 πολεμικά πλοία και στους 1.000 τοξότες. Έτσι, δύο τυραννικά πολιτεύματα διαφορικών ηγεμόνων κατόρθωσαν να αυξήσουν την ισχύ τους μέσω της συνεργασίας τους.

Το τυραννικό πολίτευμα του Πολυκράτη έγινε αρκετά γνωστό, και κατόρθωσε να διατηρήσει συμμαχίες που περιλάμβαναν και τον Φαραώ της Αιγύπτου. Κατά την περίοδο του τυραννικού πολιτεύματος του Πολυκράτη είχαμε την ανέγερση δημοσίων έργων τα οποία χαρακτηρίζονταν από μεγαλείο και τεχνική αρτιότητα. Επίσης, ποιητές όπως ο Ανακρέων και ο Ίβυκος εντός ενός τυραννικού πολιτεύματος βρήκαν αναγνώριση και έγιναν μέλη της αυλής του Πολυκράτη. Το καθεστώς της τυραννίας πάντως δεν είχε γίνει ανεκτό από όλους, όπως για παράδειγμα ο Πυθαγόρας, που προτίμησε να εγκατασταθεί στη νότια Ιταλία όπου και ίδρυσε τη σχολή του.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Τυραννία ετυμολογικά

Οι ετυμολογικές ερμηνείες της λέξης τυραννία είναι οι ακόλουθες:

1. ο απολυταρχικός και ο δεσποτικός τρόπος διακυβέρνησης.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}
2. τύραννος ήταν και ο έρωτας με μια μεταφορική έννοια. "Ἒρως τύραννος ἀνδρῶν", κατά τον Ευριπίδη.

Σημειώσεις

1. Σημείωση: Οι πολιτικές τυραννίες διακρίνονται από την ετυμολογική χρήση του όρου τυραννία.
2. Σημείωση: Αντιστοίχηση με τη σημερινή δημοκρατία
3. Σημείωση¨Αντιστοίχηση με τη σημερινή οχλοκρατία

Παραπομπές

1. Duplouy, Alain (3 Οκτωβρίου 2002). «Τυραννία Αρχαϊκή στη Μ. Ασία». Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού - Μικρά Ασία. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2018.
2. Αριστοτέλης, Πολιτικά σελ. 44-45
3. Ancient Tyranny σελ.33

Βιβλιογραφικές πηγές

• Sian, Lewis (1988). Ancient Tyranny. Edingburgh: Edingburgh university press.
• Tomislav, Ladan (1988). Aristotel Politika. Zagreb: Globus Zagreb, Sveucilisna Naklada Liber/Zagreb.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Yale University Department of History, https://history.yale.edu/search/node/tyranny ^{[νεκρός σύνδεσμος]}

Δείτε επίσης συναφή στοιχεία

• Πολιτεία
• Αριστοκρατία
• Βασιλεία
• Δημοκρατία
• Ολιγαρχία