Τζέλα

Η Γέλα (ιταλικά: Gela‎‎) είναι πόλη στην Ιταλική επαρχία της Καλτανισσέττα, ανήκει στην Περιφέρεια της Σικελίας με πληθυσμό 77.035 κατοίκους, υπήρξε σημαντική αρχαία Ελληνική αποικία.^[3]

Γέλα
Έμβλημα
Γέλα
Χώρα	Ιταλία
Διοικητική υπαγωγή	Free Municipal Consortium of Caltanissetta
Έκταση	279,07 km²[1]
Υψόμετρο	46 μέτρα
Πληθυσμός	71.217 (1  Ιανουαρίου 2023)[2]
Ταχ. κωδ.	93012
Τηλ. κωδ.	0933
Ζώνη ώρας	UTC+01:00 (επίσημη ώρα) UTC+02:00 (θερινή ώρα)
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Είναι η πολυπληθέστερη πόλη της επαρχίας και η έκτη ^[4] σε όλη τη Σικελία και ταυτόχρονα είναι από άποψη εκτάσεως, ο πεντηκοστός δήμος της Ιταλίας. Η πόλη πήρε την ονομασία της από τον ομώνυμο ποταμό, στις όχθες του οποίου χτίστηκε.^[5] Η πόλη βρίσκεται σε μια τοποθεσία, γύρω από την οποία υπάρχουν απέραντες πεδιάδες και μπροστά από την πόλη ανοίγεται ο ομώνυμος κόλπος. Σήμερα η Τζέλα αποτελεί σημαντικό γεωργικό και βιομηχανικό κέντρο της περιοχής αλλά και τουριστικό θέρετρο. Η πόλη είναι επίσης γνωστή για το συγκρότημα πετροχημικών προϊόντων της Eni, που βρίσκεται κοντά στην περιοχή.^[6]

Ιστορία

Ίδρυση και πρώιμη ιστορία

Η πόλη, όπως μας αναφέρει ο Θουκυδίδης, ιδρύθηκε γύρω στο 688 π.Χ, κατά τη διάρκεια του δεύτερου ελληνικού αποικισμού, από τον Αντίφημο και τον Έντιμο, αποίκους από τη Ρόδο και την Κρήτη. Η πόλη αναπτύχθηκε γρήγορα και μετά από έναν αιώνα περίπου, το 580 π.Χ, ίδρυσε την αποικία του Ακράγαντα, η οποία όμως σύντομα αποσχίστηκε από τη Γέλα. ^[7]

Η περίοδος ακμής της πόλης

Οι αναφορές για την πόλη είναι ελάχιστες μέχρι τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. Την περίοδο αυτή αναφέρεται πως τη Γέλα κυβερνούσε ο τύραννος Κλέανδρος ο οποίος διατηρήθηκε στην εξουσία μεταξύ του 505 και 498 π.Χ. Μετά τον θάνατό του τον διαδέχτηκε ο αδελφός του Ιπποκράτης ο οποίος επέκτεινε την κυριαρχία της πόλης καταλαμβάνοντας τους Λεοντίνους, τη Ζάγκλη και τη Νάξο. Μόνο οι Συρακούσες με τη βοήθεια των συγγενικών τους πόλεων της Κορίνθου και της Κέρκυρας αντιστάθηκαν. Το 492 μετά την επανάσταση της πόλης Καμάρινας που ήταν αποικία των Συρακουσών ο Ιπποκράτης παρενέβη και εξαπέλυσε πόλεμο εναντίον των Συρακουσών. Έχοντας κερδίσει τους Συρακουσίους στον Έλωρο ποταμό πολιόρκησε τις Συρακούσες αλλά τελικά πείστηκε να αποσυρθεί διατηρώντας την κατοχή της Καμαρίνας. ^[8] Τον Ιπποκράτη διαδέχτηκε ο Γέλων ο οποίος κατέλαβε τις Συρακούσες το 484 π.Χ. και μετέφερε την έδρα της διακυβέρνησής του εκεί. ^[9] Ο Γέλων αντιμετώπισε επιτυχώς τους Καρχηδόνιους μαζί με τον τύραννο του Ακράγαντα Θήρωνα, στη μάχη της Ιμέρας το 480 π.Χ. ^[10]

Καταστροφή της αρχαίας πόλης

Τα επόμενα χρόνια η ιστορία της Γέλας συνδέεται με την ιστορία των Συρακουσών αφού οι δύο πόλεις έχουν κοινή διοίκηση. Κέντρο όμως γίνονται οι Συρακούσες και η Γέλα εξασθενεί για να αποκτήσει και πάλι την ανεξαρτησία της το 466 π.Χ. ^[11] Η Γέλα συμμετείχε το 424 π.Χ. στη συμμαχία των Σικελικών πόλεων εναντίον των Αθηναίων που εκστράτευσαν στη Σικελία. Η Γέλα δέχθηκε επίθεση το 405 π.Χ. από τους Καρχηδόνιους που είχαν εισβάλει στη Σικελία, με αρχικό σκοπό να υπερασπιστούν την πόλη Έγεστα και παρά την επέμβαση του Διονυσίου του Πρεσβύτερου, τυράννου των Συρακουσών, εκείνοι κατέστρεψαν τα τείχη και την πόλη. ^[12] Όσοι επιβίωσαν κατέφυγαν στις Συρακούσες και επέστρεψαν στη Γέλα το 397 π.Χ.

Την περίοδο του Αγαθοκλή μεταξύ 317 και 289 π.Χ. η Γέλα συνταράχτηκε από συγκρούσεις μεταξύ λαού και της αριστοκρατίας. Το 282 π.Χ, ο Φιντίας του Αγκριτζέντο, τύραννος του Ακράγαντος κατέστρεψε τη Γέλα και μετέφερε όλους τους κατοίκους σε μια νέα πόλη τη "Φιντιάδα" (280 π.Χ.), στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται η πόλη Λικάτα.

Νεώτερα χρόνια

Η περιοχή της Γέλας παρέμεινε έρημη μέχρι τον 12ο αιώνα. Το 1230 μ.Χ, ο αυτοκράτωρ Φρειδερίκος Β΄ Χοενστάουφεν ίδρυσε τη σημερινή πόλη υπό την ονομασία Terranova (Τερρανόβα)", παρέμεινε με το όνομα αυτό μέχρι το 1928.^[13] Ο νέος οικισμός ιδρύθηκε δυτικά της αρχαίας πόλης, ενισχύθηκε με ένα κάστρο και μια σειρά από τείχη. Η Τερρανόβα ήταν βασιλική πόλη μέχρι την εποχή που ο Φρειδερίκος Β΄ της Σικελίας την έδωσε δώρο στον Μανφρέντι Γ΄ Κιαραμόντε (1369). Μετά την προδοσία του Αντρέα Κιαραμόντε η πόλη κατασχέθηκε και παραχωρήθηκε σε φεουδάρχες από την Αραγωνία. Ο τίτλος του μαρκησίου της Τερρανόβα δημιουργήθηκε και παραχωρήθηκε στον Τζιοβάννι Ταγκλιάβια Αραγκόνα (1530), ο γιος του Κάρλος διεκδίκησε τον τίτλο του δούκα (1561). Οι Τερρανόβα Αραγκόνα διατήρησαν την πόλη μέχρι τον γάμο της Τζιοβάννα Ταγκλιάβια Αραγκόνα με τον Έττορε Πινιατέλλι (1640), η οικογένεια Πινιατέλλι τη διατήρησε στη συνέχεια μέχρι το 1812.

Τον Ιούλιο του 1943 με την Εισβολή των Συμμάχων στη Σικελία η "1η Αμερικάνικη Μεραρχία Πεζικού" και το "82ο Οπλισμένο Τάγμα Αναγνώρισης" στρατοπέδευσαν στις ακτές, είχαν την υποστήριξη από τη Μεραρχία του Λιβόρνο πριν την τελική έφοδο (9 Ιουλίου 1943).^[14] Οι Συμμαχικές δυνάμεις απέκρουσαν στην περιοχή της Γέλας τον Ιταλικό και τον Γερμανικό στρατό.^[15] Οι Αμερικάνοι κατασκεύασαν στην περιοχή εξελιγμένα αεροδρόμια και χρησιμοποιήθηκαν από την αεροπορία τους στην Ιταλική εκστρατεία. Μετά τον πόλεμο η εταιρεία Eni στα πλαίσια του προγράμματος για την επέκταση της στη νότια Ιταλία κατασκεύασε στη Γέλα ένα Διυλιστήριο πετρελαίου. Το έργο βοήθησε σημαντικά την οικονομία της περιοχής αλλά επιβάρυνε με ρύπους το περιβάλλον, τελικά έκλεισε (2014).

Δημογραφικά στοιχεία

Φωτογραφίες

• 
  Ερείπια της ακρόπολης της Γέλας.
• 
  Πιάτσα Ουμπέρτο, Γέλα.
• 
  Μνημείο πεσόντων στη Γέλα.
• 
  Τετράδραχμο της Γέλας του 480-470 π.Χ.
• 
  Δημοτικό Θέατρο "Αισχύλος".
• 
  Η Αίτνα, άποψη από τη Γέλα.
• 
  Πεδιάδα της Γέλας.

Παραπομπές

1. «Superficie di Comuni Province e Regioni italiane al 9 ottobre 2011». Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής της Ιταλίας. Ανακτήθηκε στις 16  Μαρτίου 2019.
2. demo.istat.it?l=it.
3. «Censimento ISTAT 2012». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Απριλίου 2013. Ανακτήθηκε στις 27 Δεκεμβρίου 2012.
4. Comuni siciliani per popolazione
5. Θουκυδίδης βιβλίο ΣΤ. Γέλαν δὲ Ἀντίφημος ἐκ Ῥόδου καὶ Ἔντιμος ἐκ Κρήτης ἐποίκους ἀγαγόντες κοινῇ ἔκτισαν, ἔτει πέμπτῳ καὶ τεσσαρακοστῷ μετὰ Συρακουσῶν οἴκισιν. καὶ τῇ μὲν πόλει ἀπὸ τοῦ Γέλα ποταμοῦ τοὔνομα ἐγένετο
6. Raffineria di Gela. Αρχειοθετήθηκε 2012-04-20 στο Wayback Machine.
7. Ιταλική Εγκυκλοπαίδεια Τreccani: "Secondo la tradizione, G. fu fondata da coloni di Rodi e di Creta nel 688 a.C.; combattendo contro i Siculi e i Sicani, i Geloi estesero la loro occupazione nella zona circostante. Questa vasta penetrazione ebbe il suo coronamento (580), nella fondazione di Agrigento, che presto però si staccò dalla madrepatria."
8. Ιταλική Εγκυκλοπαίδεια Τreccani: "Ippòcrate di Gela,Tiranno di Gela dal 498 al 491 a. C.; estese il dominio di Gela su Callipoli, Nasso, Zancle, Leontini. Quando i profughi Samî, venuti in Sicilia, occuparono Zancle, Ippòcrate si accordò con essi contro gli Zanclei che gli erano sottoposti. Poi si volse contro Siracusa e l'assediò finché non ottenne la concessione di Camarina".
9. Ιταλική Εγκυκλοπαίδεια Τreccani: "Primo signore di G. fu Cleandro (dal 505 circa), cui successe il fratello Ippocrate e più tardi (491, secondo altri 486) Gelone che, impadronitosi di Siracusa, vi trasferì la capitale del suo Stato e più della metà della cittadinanza di G., che riacquistò l’indipendenza nel 466".
10. «Διόδωρος Σικελιώτης,Η μάχη της Ιμέρας, xi. 20-23 (μετάφραση)». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιανουαρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 27 Δεκεμβρίου 2012.
11. Ιταλική Εγκυκλοπαίδεια Τreccani: "Gelone che, impadronitosi di Siracusa, vi trasferì la capitale del suo Stato e più della metà della cittadinanza di G., che riacquistò l’indipendenza nel 466".
12. Gela,Storia.
13. Ιταλική Εγκυκλοπαίδεια Τreccani: "Nel 282 i Mamertini la distrussero e Finzia, tiranno di Agrigento, trasferi gli abitanti nella nuova citta di Finziade (280), oggi Licata. Il sito di G. rimase deserto fino al 12° sec.; nel 1230 fu fondata, da Federico II, la citta attuale con il nome di Terranova". βλέπε επίσης: Emanuele Zuppardo-Salvatore Piccolo, Terra mater: sulle Sponde del Gela greco, Betania editrice, Caltanissetta 2005, σελ. 162-163.
14. https://adviceandresearch.blogspot.com/2019/05/livorno-division-sacrifice-in-1943.html
15. La Monte, John L. & Lewis, Winston B. The Sicilian Campaign, 10 July - 17 August 1943 (1993) United States Government Printing Office σσ. 56-96

Πηγές

• Ιταλική Εγκυκλοπαίδεια Treccani(on-line έκδοση)
• Emanuele Zuppardo-Salvatore Piccolo, Terra Mater: sulle Sponde del Gela greco, Betania Editrice, Caltanissetta, 2005.
• La Monte, John L. & Lewis, Winston B. The Sicilian Campaign, 10 July - 17 August 1943 (1993) United States Government Printing Office

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Τζέλα

• Επίσημη ιστοσελίδα του Δήμου της Γέλας
• Γέλα, εγκυκλοπαίδεια Britannica (Αγγλικά)
• (Αγγλικά) Piccolo, Salvatore. Gela. Ancient History Encyclopedia. December 20, 2017.