Σερντέν

Οι Σερντέν ή Σερντάν ήταν Εθνοτική ομάδα των Λαών της Θάλασσας, παρουσιάζονται σε ιστορικές καταγραφές στην Ανατολική Μεσόγειο από την Αίγυπτο και την Ουγκαρίτ την 2η Χιλιετία π.Χ. Σε ανάγλυφα φαίνεται ότι κρατάνε μια στρογγυλή ασπίδα, Δόρυ, Ξίφος, φοράνε πανοπλία, φούστα και το σημαντικότερο μια Περικεφαλαία με κέρατα και με μιά κυκλική σφαίρα στην κορυφή. Στο Μεντινέτ Χαμπού φαίνεται ότι οι πανοπλίες τους ήταν όμοιες με αυτές που φορούσαν οι Φιλισταίοι. Ο αρχαιολόγος Τζέιμς Χένρι Μπρέστιντ αναφέρει ότι το σπαθί τους σχετίζεται με τα υπόλοιπα που χρησιμοποιούσαν την εποχή, το μέταλλο τους περιείχε Κασσίτερο από την Βοημία. Ο Ρόμπερτ Ντριφς κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο οπλισμός των Σερντέν και των Φιλισταίων ήταν ο μόνος κατάλληλος που μπορούσε να αντιμετωπίσει εκείνη την εποχή το ιππικό των εχθρών.^[1] Η θεωρία αυτή δεν έχει ωστόσο γίνει αποδεκτή από τους σύγχρονους ιστορικούς.^[2][3]

Οι Σερντέν στο ανάγλυφο του Μεντινέτ Χαμπού

Πρώιμες αναφορές

Στρατιώτες Σερντέν σε απεικόνιση του 19ου αιώνα

Η πρώτη καταγραφή για τους Σερντέν αναφέρεται στις Επιστολές της Αμάρνα τον 14ο αιώνα ανάμεσα στον Φαραώ Αμένωφις Γ΄ και τον βασιλιά της Βύβλου.^[4] Στις επιστολές αναφέρονται σαν άριστοι πειρατές και μισθοφόροι στους στρατούς των ηγεμόνων τους, τα στοιχεία αυτά δίνουν ωστόσο ελάχιστες πληροφορίες σχετικά με τις συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την εποχή.^[5][6] Την πρώτη βέβαιη καταγραφή για τους Σερντέν παρέχει ο Φαραώ Ραμσής Β΄ (1279 - 1213 π.Χ.) τον δεύτερο χρόνο της βασιλείας του (1278 π.Χ.), την χρονιά που τους συνέτριψε ενώ προσπαθούσαν να καταλάβουν και την Αίγυπτο. Ο Φαραώ μετά την μεγάλη του νίκη τους ενσωμάτωσε στον στρατό και στην βασιλική του φρουρά.^[7] Μια επιγραφή του Ραμσή Β΄ στην στήλη του στο Τάνις καταγράφει με θριαμβευτικό τρόπο την νίκη του απέναντι στους πειρατές που λεηλατούσαν τις Μεσογειακές ακτές στην χώρα του :^[8][9]

"οι άτακτοι Σερντέν έφτασαν με τα πλοία τους στις ακτές της θάλασσας μου, κανείς δεν μπορούσε να τους νικήσει"

Ο Φαραώ Ραμσής Β΄ μετά την νίκη του τους προσέλαβε στην προσωπική του φρουρά, είναι διακριτοί από τις πανοπλίες και τα κράνη τους με τα κέρατα.^[10] Είχαν σημαντική συμβολή στην νίκη των Αιγυπτίων απέναντι στους Χετταίους στην Μάχη του Καντές, αυτό φαίνεται στην επιγραφή που ο ίδιος ο Φαραώ υπερηφανεύεται ότι τους τοποθέτησε στην προσωπική του φρουρά.^[11] Σε λίγα χρόνια οι Λαοί της Θάλασσας επιτέθηκαν ξανά στην Αίγυπτο αλλά τους νίκησε ο γιος του Ραμσή Β΄ Μερνεφθά, αργότερα τους νίκησε οριστικά ο Φαραώ Ραμσής Γ΄ αλλά οι απώλειες του οδήγησαν σε εξασθένιση το Αιγυπτιακό βασίλειο. Το "Χρονικό της Αμενόπης" (γύρω στο 1100 π.Χ.) αναφέρει την παρουσία τους στην Χαναάν όπου τους μετέφερε ο Ραμσής Γ΄ όταν τους νίκησε, βρισκόντουσαν υπό Αιγυπτιακή κυριαρχία.^[12] Ο Ιταλός καθηγητής Ανατολικών Σπουδών Τζοβάνι Γκαρμπίνι αναγνωρίζει την περιοχή που εγκαταστάθηκαν οι Σερντέν, στην ίδια περιοχή ζούσε όπως αναφέρει η Αγία Γραφή η φυλή Ζαβουλών στο βόρειο Ισραήλ.^[13][14][15] Ο καθηγητής υποθέτει ότι ο Βιβλικός Σισάρας ήταν ένας στρατηγός με καταγωγή από τους Σερντέν, ζούσε στην Αρωσέθ που ταυτίζεται με την σημερινή Αχβάζ.^[16] Η θεωρία δεν έγινε καθολικά αποδεκτή από την επιστημονική κοινότητα.^[17]

Σύνδεση με τους Λαούς της Θάλασσας

Οι Σερντέν στην συνοδεία του Ραμσή Β΄

Οι Σερντέν ήταν κορυφαίοι πειρατές, πρωταγωνιστές στις λεηλασίες των ακτών και την διακοπή του εμπορίου τον 13ο αιώνα. Η στήλη Τάνις Β΄ του Φαραώ Ραμσή Β΄ γράφει :^[18]

"Οι Σερντέν αυτά τα επαναστατικά μυαλά δεν μπορούσε κανείς να τα βάλει μαζί τους, κυριαρχούσαν στις θάλασσες, κατέστρεφαν όλους τους λαούς και λεηλατούσαν όλες τις ακτές, αλλά εγώ τους νίκησα και τους μετέφερα στην Αίγυπτο".

Πολλοί από τους Σερντέν μετά την ήττα τους υπηρέτησαν τον Φαραώ Ραμσή Β΄, αυτό φαίνεται από τα υβριδικά πλοία νέας τεχνολογίας που βρέθηκαν στον Αιγυπτιακό στόλο, τα ίδια πλοία φαίνονται στο Μεντινέτ Χαμπού που απεικονίζει την ναυμαχία ανάμεσα στους Αιγυπτίους και τους Λαούς της Θάλασσας.^[19] Ο Μίχαελ Γουντ βεβαιώνει ότι οι Σερντέν με τις επιδρομές τους είχαν σημαντική συμβολή στην κατάρρευση του Μυκηναϊκού πολιτισμού.^[20] Στον πολιτισμό των Φιλισταίων βρέθηκαν πολλά στοιχεία που θυμίζουν καταγωγή από το Αιγαίο, από πολλούς έχει προταθεί η Κρήτη. Οι Σερντέν ωστόσο δεν προέρχονται από καμιά συγκεκριμένη περιοχή, η παρουσία τους σχετίζεται μόνο με τις επιδρομές των Λαών της Θάλασσας, στην Αίγυπτο είναι ορατή η παρουσία τους αλλά δεν κατάγονται από αυτήν.^[21] Δεν υπάρχει καμιά αναφορά στα κείμενα των Χετταίων που σχετίζεται με αυτούς, δεν ανήκαν στην σφαίρα επιρροής τους. Οι μεγάλες γλωσσικές ομοιότητες με άλλους λαούς όπως οι Σικελοί, οι Σαρδηνοί και οι Ετρούσκοι οδήγησαν τους ιστορικούς στο συμπέρασμα ότι κατάγονται από την δύση. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται με την εμφάνιση τους στην Παλαιστίνη μετά από την εποχή που βασίλευσε ο Ραμσής Γ΄.

Η Ανατολική θεωρία

Μπρούτζινο αγαλματίδιο πολεμιστή των Νουραγκί

Η Αγγλίδα αρχαιολόγος Πέγκι Γκύντο (1912–1994) αναφέρει ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για την καταγωγή τους από την δύση, προτείνει σαν τόπο καταγωγής τους την Μικρά Ασία, απέναντι από την Χίο.^[22] Η Γκύντο συνεχίζει αναφέροντας ότι οι Σάρδεις γλωσσικά έχουν μεγάλη ομοιότητα με την Σαρδηνία, για αυτό υπάρχει σύγχυση για την καταγωγή τους. Η γνώμη που επικρατούσε για τις Σάρδεις ήταν ότι κατοικήθηκε σε ιστορικούς χρόνους. Οι τελευταίες αρχαιολογικές έρευνες απέδειξαν ωστόσο ότι η περιοχή ήταν πυκνοκατοικημένη στην Εποχή του Χαλκού, μετά την πείνα που έπληξε τους Χετταίους σύμφωνα με την Γκύντο ο πληθυσμός μετακινήθηκε ανατολικότερα στα παράλια του Αιγαίου, από εκεί πήγαν στην Σαρδηνία. Στην περιοχή δεν είχαν βρεθεί αρχαίοι ήρωες μέχρι την εποχή που έφτασαν οι Φοίνικες, πολλά στοιχεία της προϊστορίας της Σαρδηνίας έχουν συσχετιστεί με τους Φοίνικες. Ο Κυπριακός χαλκός δεν υπήρχε στα εργαλεία τους και ο πολιτισμός τους παρουσίασε κατακόρυφη άνοδο στις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ., οι Φοίνικες έποικοι εισήγαγαν νέες θρησκευτικές πρακτικές όπως την λατρεία του νερού.^[23] Τα όπλα και οι πανοπλίες που βρέθηκαν στην Σαρδηνία όμοια με αυτά που χρησιμοποιούσαν οι Σερντέν χρονολογούνται πολλούς αιώνες μετά τις επιδρομές των Λαών της Θάλασσας και την ήττα τους από τον Ραμσή Γ΄. Το γεγονός ότι ένα από τα μέρη εγκατάστασης των Λαών της Θάλασσας ήταν η Σαρδηνία δείχνει ότι τα όπλα μεταφέρθηκαν στο νησί αργότερα στην νέα τους πατρίδα. Η μετακίνηση τους στην Σαρδηνία τον 9ο αιώνα π.Χ. συμπίπτει με άλλες ανατολικές φυλές όπως οι Ετρούσκοι και οι Φοίνικες, το γεγονός αυτό εξηγεί την ευρύτατη διάδοση στο νησί των όπλων των Σερντέν και των πανοπλιών τους.

Η βεβαιωμένη θεωρία της Σαρδηνίας

Η θεωρία της Γκύντο για καταγωγή των Σερντέν από την Ανατολή απορρίφθηκε καθολικά από σημαντικούς αρχαιολόγους όπως ο Αντόνιο Ταραμέλι, ο Μάσσιμο Παλλοττίνο και ο Βηρ Γκόρντον Τσάιλντ.^[24][25][26] Ο Τζοβάνι Ούγκας ταυτίζει ξεκάθαρα τους Σερντέν με τον Νουραγικό πολιτισμό, βρισκόταν σε ακμή σε ολόκληρη την Σαρδηνία την 2η χιλιετία π.Χ.^[27][28][29] Οι ανασκαφές στο Υπόγειο του Σαιντ-Ιροξί βρήκαν μπρούτζινα εργαλεία και κράνη με κέρατα που χρονολογούνται το 1600 π.Χ. Τα μπρούτζινα γλυπτά που βρέθηκαν στο νησί παριστάνουν στρατιώτες με στρογγυλές ασπίδες και κράνη με κέρατα, χρονολογούνται πολύ πριν το 1200 π.Χ. Τα ίδια αντικείμενα απεικονίζονται σε Μενίρ που βρέθηκαν στην Φιλίτοσα, στην νότια Κορσική.^[30] Ο Τζοβάνι Λίλιου σημειώνει ότι την εποχή που ξεκινούσαν οι επιδρομές των Σερντέν ο Νουραγικός πολιτισμός βρισκόταν στο αποκορύφωμα του.^[31] Σύμφωνα με τον Ρόμπερτ Ντριφς οι πολεμιστές συγκεντρώθηκαν στον κόλπο του Κάλιαρι και αποφάσισαν να αναζητήσουν καλύτερη τύχη στις πλούσιες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου.^[32] Στην αρχαία τοποθεσία της Κύπρου Πύλα-Κοκκινόκρεμος που σχετίζεται με τους Λαούς της Θάλασσας βρέθηκε Νουραγική κεραμική.^[33][34] Τα "Προιόντα της Σαρντάνα" που βρέθηκαν στην Σαρδηνία και την Κορσική εξετάστηκαν εκτενώς από το 2008 στο Πανεπιστήμιο της Γένοβας και στο Μεσογειακό Πανεπιστήμιο του Τάραντα. Η εξέταση αυτή οδήγησε σε ασφαλή συμπεράσματα για τους Σερντέν πέρα από την Φαραωνική Αίγυπτο.^[35] Ο Αιγυπτιολόγος Τζάκομο Καβιλιέρ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα προιόντα που βρέθηκαν στα δύο νησιά υποδηλώνουν έναν ευρύτερο Μεσογειακό πολιτισμό που βρισκόταν σε ακμή εκείνη την εποχή.^[36]

Ο Ιταλός αρχαιολόγος Σεμπαστιάνο Τούσα και ο Κάρλος Ρομπέρτο Ζορέα από το Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης επιβεβαιώνουν την συνταύτιση των Σερντέν με τον Νουραγικό πολιτισμό.^[37][38][39] Ο Κύπριος αρχαιολόγος Βάσος Καραγιώργης που βρήκε στο νησί του Νουραγική κεραμεική έγραψε για τον ρόλο που έπαιξε ο Νουραγικός πολιτισμός στην Συρία. Έχει βεβαιωθεί ότι πολλοί μετανάστες στην Ανατολική Μεσόγειο προέρχονταν από την Σαρδηνία, το νησί καταγράφεται ξεκάθαρα στον κατάλογο του Μεντινέτ Χαμπού. Οι Λαοί της Θάλασσας έζησαν κάποιο διάστημα και οργανώθηκαν στην Κρήτη εκεί ενώθηκαν με άλλους τοπικούς πειρατές.^[40] Ο Αντάμ Ζερτάλ τέλος σχετίζει την κεραμική της Νουραγικής Σαρδηνίας με την τοποθεσία Ελ-Αουάν στην Συρία

Παραπομπές

1. Drews, Robert (1993). The End of Bronze Age. Princeton University Press
2. Cline, Eric H. (1997). "Review of Robert Drews' 'The End of the Bronze Age: Changes in warfare and the catastrophe ca. 1200 B.C.'". Journal of Near Eastern Studies. 56 (2): 127–129
3. Dickinson, Oliver T.P.K. (1999). "Robert Drews' theories about the nature of war in the late Bronze Age". In Laffineur, R. (ed.). Polemos: Le Contexte Guerrier en Egee a l'Age du Bronze. Aegaeum. Vol. 19. Universite de Liege. σσ. 21–25
4. EA 81, EA 122, EA 123 in Moran (1992) σσ. 150-151, 201-202
5. Emanuel, Jeffrey P. (2013). "Sherden from the Sea: The arrival, integration, and acculturation of a Sea People". Journal of Ancient Egyptian Interconnections. 5 (1): 14–27
6. Emanuel, Jeffrey P. (2012). Šrdn of the Sea: A reassessment of the Sherden and their role in Egyptian Society. AIA annual meeting
7. Grimal, N. A History of Ancient Egypt. σσ. 250–253
8. Kitchen, Kenneth (1982). Pharaoh Triumphant: The life and times of Ramesses II, King of Egypt. Aris & Phillips. σσ. 40–41
9. Cavillier, Giacomo (2008). "Gli shardana e l'Egitto ramesside". BAR. Oxford, UK: Archaeopress (1438)
10. Gardiner 1968: 196-197
11. Επιγραφή σε Lichtheim 1976: 63
12. Giovanni Garbini, cit., σ. 52
13. cf. Garbini, G., I Filistei, Rusconi, Milano, 1997: passim
14. Contu 2001 b/37-38 και 41-45
15. Contu 2002: 537 και 546-547
16. https://web.archive.org/web/20100705114906/http://newmedia-eng.haifa.ac.il/?p=3309
17. Emanuel, Jeffrey P. (2012–2013). "Review of Adam Zertal (ed.), 'El-Ahwat: A fortified site from the early Iron Age near Nahal' Iron, Israel: Excavations 1993-2000". Journal of Ancient Egyptian Interconnections. Brill. 5 (2): 57–60
18. Kitchen, Kenneth A. (1996). Ramesside Inscriptions Translated and Annotated. Vol. II: Translations: Ramesses II, Royal Inscriptions. Cambridge: Wiley. σ. 120 §73
19. Emanuel, Jeffrey P. (2014). "The Sea Peoples, Egypt, and the Aegean: Transference of maritime technology in the late Bronze–early Iron transition (LH IIIB–C)". Aegean Studies. 1: 21–56
20. Wood, Michael (1987). In Search of the Trojan War. BBC Books
21. Emanuel, Jeffrey P. (2012). Šrdn of the strongholds, Šrdn of the Sea: The Sherden and their role in Egyptian society, reassessed
22. Guido, Margaret (1963). The Sardinians. People and Places. Thames Books
23. Guido, Margaret. The Sardinians. σσ. 187–188
24. Taramelli, Antonio (1982). Scavi e scoperte. 1903-1910 (in Italian). Sassari: Carlo Delfino editore
25. Pallotino, Massimo. La Sardegna Nuragica. σ. 119
26. Gordon Childe, Vere (1930). The Bronze Age
27. Ugas, Giovanni (2016). Shardana e Sardegna. I popoli del mare, gli alleati del Nordafrica e la fine dei Grandi Regni. Cagliari, Edizioni Della Torre
28. https://www.sardiniapost.it/culture/nuovo-studio-dellarcheologo-ugas-e-certo-i-nuragici-erano-gli-shardana/
29. https://sardiniapoint.it/un-isola-un-continente/sp-intervistagiovanni-ugas-shardana/
30. Ugas, Giovanni (2005). L'alba dei Nuraghi
31. Lilliu, Giovanni. La Civiltà Nuragica. σ. 111
32. Drews, Robert (1993). The End of the Bronze Age: Changes in warfare and the catastrophe ca. 1200 BC. Princeton, NJ: Princeton University Press. σσ. 218-219
33. Karageorghis, V.; Karageorghis, J. (2013). "L´Isola di Afrodite". Archeologia Viva. No. 159. σσ. 40–53
34. Gale, N.H. (2011). "Source of the lead metal used to make a repair clamp on a Nuragic vase recently excavated at Pyla-Kokkinokremos on Cyprus". In Karageorghis, V.; Kouka, O. (eds.). On Cooking Pots, Drinking Cups, Loomweights and Ethnicity in Bronze Age Cyprus and Neighbouring Regions. Nicosia
35. Cavillier, G. (2003). "Gli Shardana dell'Egitto o l'Egitto degli Shardana: la visione del mercenario nell'Egitto ramesside". Aegyptus. LXXXII: 67–80
36. Cavillier, Giacomo (2010). "Shardana Project: Perspectives and researches on the Sherden in Egypt and Mediterranenan". Syria. 87 (87): 339–345
37. Tusa, Sebastiano (2018). I popoli del Grande Verde : il Mediterraneo al tempo dei faraoni (in Italian). Ragusa: Edizioni Storia e Studi Sociali
38. https://www.facebook.com/watch/live/?ref=watch_permalink&v=1998695170385144
39. Zorea, Carlos Roberto (2021). Sea peoples in Canaan, Cyprus and Iberia (12th to 10th centuries BC)
40. Karageorghis, Vassos (2011). "Handmade Burnished Ware in Cyprus and elsewhere in the Mediterranean". On cooking pots, drinking cups, loomweights and ethnicity in bronze age Cyprus and neighbouring regions: an international archaeological symposium held in Nicosia, November 6th-7th, 2010. σ. 90

Πηγές

• Cline, Eric H. (1997). "Review of Robert Drews' 'The End of the Bronze Age: Changes in warfare and the catastrophe ca. 1200 B.C.'". Journal of Near Eastern Studies. 56 (2): 127–129
• Dickinson, Oliver T.P.K. (1999). "Robert Drews' theories about the nature of war in the late Bronze Age". In Laffineur, R. (ed.). Polemos: Le Contexte Guerrier en Egee a l'Age du Bronze. Aegaeum. Vol. 19. Universite de Liege.
• Emanuel, Jeffrey P. (2013). "Sherden from the Sea: The arrival, integration, and acculturation of a Sea People". Journal of Ancient Egyptian Interconnections. 5 (1): 14–27
• Ugas, Giovanni (2016). Shardana e Sardegna : i popoli del mare, gli alleati del Nordafrica e la fine dei Grandi Regni (XV-XII secolo a.C.) (in Italian). Cagliari: Edizioni della Torre.
• Tusa, Sebastiano (2018). I popoli del Grande Verde : il Mediterraneo al tempo dei faraoni (in Italian). Ragusa: Edizioni Storia e Studi Sociali.
• Mohamed Raafat Abbas, “A Survey of the Military Role of the Sherden Warriors in the Egyptian Army during the Ramesside Period”, Égypte Nilotique et Méditerranéenne 10 (2017)