φεστιβάλ στην Πάτρα From Wikipedia, the free encyclopedia
Το Πατρινό Καρναβάλι ή Καρναβάλι της Πάτρας αποτελεί τόσο τη μεγαλύτερη όσο και την παλιότερη αποκριάτικη εκδήλωση στην Ελλάδα[1][2] και μία από τις μεγαλύτερες στο κόσμο όσον αφορά τη συμμετοχή των καρναβαλιστών και την ιστορία του.[2][3] Μετρά 195 χρόνια ιστορίας(1829-2024). [2] Το καρναβάλι της Πάτρας δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός, αλλά ένα σύνολο εκδηλώσεων, που περιλαμβάνουν χορούς, παρελάσεις, κυνήγι κρυμμένου θησαυρού, καρναβάλι των μικρών κ.ά.
Οι εκδηλώσεις αρχίζουν περί τις 17 Ιανουαρίου και διαρκούν μέχρι την Καθαρά Δευτέρα. Κορυφώνονται το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς με τη Νυχτερινή Ποδαράτη Παρέλαση των πληρωμάτων του Σαββάτου, τη φαντασμαγορική Μεγάλη Παρέλαση αρμάτων και πληρωμάτων της Κυριακής, και τέλος το τελετουργικό κάψιμο του βασιλιά καρνάβαλου στον μώλο της οδού Αγίου Νικολάου, στο βόρειο λιμάνι της Πάτρας. Τα άρματα του καρναβαλιού παρελαύνουν και το βράδυ της Παρασκευής πριν την παρέλαση του Σαββάτου στην πλατεία Γεωργίου Α΄, σε κεντρικό σημείο που επιτρέπει την φωτογράφηση τους από το κοινό.[4]
Χαρακτηριστικές αρχές του πατρινού καρναβαλιού είναι ο αυθορμητισμός, η σάτιρα, ο αυτοσχεδιασμός, η πηγαία έμπνευση και ο εθελοντισμός.
Η δημιουργία του Πατρινού Καρναβαλιού οφείλεται σε πρόσμειξη διάφορων πολιτιστικών στοιχείων:
α) πατροπαράδοτα αποκριάτικα έθιμα του ελλαδικού χώρου και της Πάτρας
β) επιρροές από τη Δυτική Ευρώπη και ιδίως την Ιταλία και τα γειτονικά Επτάνησα
γ) καινοτομίες που προέκυψαν στη διάρκεια καρναβαλικών εορτασμών στην Πάτρα.
Ως προς το πρώτο, το καρναβάλι, όπως και οι περισσότερες αποκριάτικες εκδηλώσεις στη Μεσόγειο και τα Βαλκάνια, συνδέονται με αρχαίες παγανιστικές εκδηλώσεις και ιεροτελεστίες, όπως αυτές προς τιμήν του Διονύσου. Μέσα στην καρδιά του χειμώνα, οι πιστοί με ειδικές γιορτές επικαλούνταν τη θεότητα, η οποία θεωρείτο πως ξαναγεννιόταν για να φέρει και πάλι την Άνοιξη. Παρεμφερείς εκδηλώσεις συνεχίστηκαν και μετά την εξάπλωση του Χριστιανισμού.
Δεύτερον, οι σύγχρονες ρίζες του Πατρινού Καρναβαλιού τοποθετούνται στις αρχές του 19ου αιώνα. Οι περισσότερες απόψεις συγκλίνουν στο ότι αφετηρία του Πατρινού Καρναβαλιού υπήρξε ο πρώτος αποκριάτικος χορός μετά την απελευθέρωση, που δόθηκε το 1829 στην οικία του εμπόρου Μωρέττη. Όμως ρόλο στη δημιουργία του Πατρινού Καρναβαλιού φέρεται να είχαν και οι γαλλικές δυνάμεις του στρατηγού Μαιζώνος, οι οποίες στάθμευαν στην πόλη μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους το 1828. Θεωρείται δηλαδή ότι μετέφεραν τα αποκριάτικα έθιμα της πατρίδας τους και τον καρναβαλικό τρόπο διασκέδασης, τον οποίο προσέλαβαν οι ντόπιοι. Καθοριστική συνεισφορά στην εξέλιξη του θεσμού θεωρείται πως είχαν οι Επτανήσιοι, οι οποίοι συνέρρευσαν στην Πάτρα μετά την ένωση των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα το 1864. Πιστεύεται ότι με το κέφι τους, την ευρηματική τους διάθεση και τη ζωντάνια τους οι νησιώτες έδωσαν άλλο χρώμα στις αποκριάτικες διασκεδάσεις στην Πάτρα, που λάμβαναν τότε χώρα σε ταβέρνες και καφενεία. Επιπλέον, η ίδια η θέση της πόλης με την αυξανόμενη ακμή του λιμανιού της και τις συχνές επαφές με τη Δύση και ιδίως με την Ιταλία, με τα περίφημα καρναβάλια της όπως αυτό της Βενετίας, συνέβαλαν με τα χρόνια στη διαμόρφωση του καρναβαλιού, ώστε ακόμα και σήμερα να διαθέτει αρκετά μεσογειακά και δυτικότροπα χαρακτηριστικά.
Στη συνέχεια και ως συνέπεια της ευμάρειας της πόλης, στα τέλη του 19ου αιώνα οι καρναβαλικές εκδηλώσεις παίρνουν πιο σταθερά χαρακτηριστικά. Η εμφάνιση των πρώτων καρναβαλικών αρμάτων τοποθετείται χρονικά στη δεκαετία του 1870. Τα άρματα τότε ήταν αποκλειστικά κατασκευές ιδιωτών. Μόνο αργότερα ανέλαβε ο Δήμος Πατρέων έναν μεγάλο αριθμό κατασκευών. Στην ίδια δεκαετία, το 1872 οικοδομείται με συνεισφορές πλούσιων σταφιδεμπόρων το Θέατρο "Απόλλων" και φιλοξενεί αποκριάτικους χορούς, όπως ακριβώς και σήμερα, που συνεχίζει να έχει κεντρικό ρόλο στις καρναβαλικές εκδηλώσεις. Το 1880, την ημέρα του Αγίου Αντωνίου κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτες μπούλες (ομάδες μεταμφιεσμένων που τριγυρίζουν στις γειτονιές και με χιουμοριστική διάθεση κάνουν πλάκα σε φίλους, γνωστούς αλλά και άγνωστους). Το έθιμο αυτό τείνει στις μέρες μας να εκλείψει.
Όπως μαρτυρεί ο ιστορικός του Πατρινού Καρναβαλιού Νίκος Πολίτης, την εποχή της Μπελ Επόκ διοργανώθηκαν ωραία καρναβάλια, όπως τις χρονιές 1900, 1907, 1909, με τη συμμετοχή για πρώτη φορά ατόμων κάθε κοινωνικής τάξης και καταγωγής. Την εποχή εκείνη τοποθετείται και η εμφάνιση του εθίμου του αυγοπολέμου, με κέρινα αυγά γεμάτα κομφετί (κατασκευασμένα σε ειδικές μηχανές), τα οποία έριχναν οι καρναβαλιστές από τα μπαλκόνια. Αν και το έθιμο αυτό έχει εξαφανιστεί σήμερα, θεωρείται πως αποτελεί πρόδρομο του σοκολατοπολέμου. Ιστορικές σκηνές αποκριάτικων εορτασμών από αυτή την περίοδο διασώζονται ως σήμερα μέσα από προπολεμικά επίκαιρα. Την αμέσως επόμενη δεκαετία τα πράγματα δεν είναι ευνοϊκά για το καρναβάλι. Οι συνεχείς πόλεμοι και συγκρούσεις (Βαλκανικοί πόλεμοι, Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Εθνικός Διχασμός, Μικρασιατική εκστρατεία) στέλνουν τους άνδρες στο μέτωπο και φέρνουν στην πόλη οικονομική στενότητα και δυστυχία. Στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η κατάσταση δεν βελτιώνεται αισθητά, μόνο σποραδικές εκδηλώσεις μαρτυρούν την έλευση του Καρναβαλιού. Προφανή εξαίρεση αποτελούν τα εντυπωσιακά σε αριθμό και ποιότητα αρμάτων και εορτασμών καρναβάλια των ετών 1938 και 1939. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο συνακόλουθος εμφύλιος θα φέρουν μια δεκαετή αναγκαστική διακοπή.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 γίνονται οι πρώτες διστακτικές σκέψεις από συλλογικούς φορείς της Πάτρας για την οργανωμένη αναβίωση του καρναβαλιού. Παρά την απαισιοδοξία και την νοσταλγία για το παρελθόν το καρναβάλι ξαναγεννιέται. Οι πρωτοπόροι μουσικοί όμιλοι "Ορφέας" και "Πατραϊκή Μαντολινάτα" ανέλαβαν τότε τα ηνία της προσπάθειας.[5] Ως τα μέσα της δεκαετίας το Πατρινό Καρναβάλι είχε επιστρέψει στις ζωές των Πατρινών αλλά και όλων των Ελλήνων, ιδίως όμως όσων είχαν την οικονομική δυνατότητα (κυρίως εύποροι Αθηναίοι) να ταξιδέψουν στην Πάτρα για να συμμετάσχουν στο καρναβάλι, όπως και στα περίφημα μπουρμπούλια. Την ίδια περίοδο ο κινηματογραφικός φακός αποτύπωσε στιγμιότυπα του καρναβαλιού σε επίκαιρα και ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου. Τη δεκαετία του 1950 το καρναβάλι γίνεται στόχος επιθέσεων παραθρησκευτικών οργανώσεων, που ταξίδεψαν στην Πάτρα από άλλες περιοχές της Ελλάδας μεσούντος του καρναβαλιού για να καταγγείλουν "διαφθορά", "όργια", "Σόδομα και Γόμορρα" και αποπειράθηκαν να οργανώσουν αντι-καρναβαλικά συλλαλητήρια αλλά εμποδίστηκαν από την αστυνομία, ωστόσο οι εντελώς ανυπόστατες κατηγορίες συνάντησαν την αδιαφορία ή την ενόχληση των Πατρινών και των επισκεπτών του καρναβαλιού.[6][7][8] Είναι χαρακτηριστικό πως η τοπική εκκλησία ποτέ δεν συμμερίστηκε τις απόψεις των ταραξιών έχοντας ίδια αντίληψη του αθώου, ψυχαγωγικού χαρακτήρα των εκδηλώσεων. Ακόμα, την ίδια εποχή σε ορισμένες περιπτώσεις επιβλήθηκε άνωθεν λογοκρισία σε καρναβαλικές κατασκευές των οποίων το καυστικό πνεύμα έθιγε τα κακώς κείμενα. Τέλος το 1964 χρονιά θανάτου του βασιλιά Παύλου το Καρναβάλι ματαιώθηκε.[9]
Οι λιγοστές παραφωνίες με κανέναν τρόπο δεν σκίασαν τη μεγαλοπρέπεια του καρναβαλιού το οποίο γνωρίζει ήδη από τότε ευρύτατη πανελλαδική καταξίωση ενώ προσέλκυε και το βλέμμα ορισμένων διεθνών ΜΜΕ. Το 1966 το καρναβάλι μπήκε σε νέα βάση. Ο δημοσιογράφος Νίκος Μαστοράκης μετά από πρόσκληση της δημοτικής αρχής, εισήγαγε στην Πάτρα στο πλαίσιο του Καρναβαλιού το Κυνήγι του Κρυμμένου Θησαυρού στο οποίο πήραν μέρος 94 Πατρινοί και επισκέπτες με τα αυτοκίνητα τους. Πρώτη νικήτρια αναδείχτηκε η ομάδα ενός φίλου του καρναβαλιού από τη Θεσσαλονίκη, του Άλκη Στέα ο οποίος δέχτηκε να παρουσιάσει το παιχνίδι την επόμενη χρονιά. Έτσι, ο Στέας (ένας από τους πρωτοπόρους της ελληνικής τηλεόρασης) παρέμεινε για δεκαετίες ο χαρακτηριστικός παρουσιαστής του καρναβαλιού το οποίο μπήκε σε κάθε ελληνικό σπίτι από τις τηλεοπτικές συχνότητες της ΕΡΤ. Εκφράσεις του όπως "η καρναβαλούπολη της Ελλάδας", για την Πάτρα και "συνεχίστε να χορεύετε" προς τους καρναβαλιστές θα μείνουν ιστορικές. Το 1974 ξεκινά η σύγχρονη φάση του καρναβαλιού, οι καρναβαλιστές πείθονται να εγκαταλείψουν τα αυτοκίνητά τους και να παρελάσουν πεζή στους δρόμους (ως τότε μόνο τα άρματα παρήλαυναν). Το θέαμα κορυφώνεται, η διάρκεια της παρέλασης φτάνει τις 5,30 ώρες όπου περίπου 45.000 καρναβαλιστές διανύουν 4.5 περίπου χιλιόμετρα χορεύοντας μετατρέποντας την Πάτρα κέντρο του κεφιού και της διασκέδασης. Κατακλύζεται από εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες που φτάνουν απ΄ όλα τα μέρη της Ελλάδας και όχι μόνο. Ενδεικτικό το γεγονός ότι από το υπεραστικό ΚΤΕΛ αναχωρούν ανά 5' λεωφορεία από την Αθήνα με προορισμό την Πάτρα το σαββατοκύριακο της αποκριάς.
Στις 27 Φεβρουαρίου 2020 η κυβέρνηση απαγόρευσε τις καρναβαλικές εκδηλώσεις σε όλη τη χώρα λόγω των φόβων εξαιτίας της εξάπλωσης του ιού SARS-CoV-2 διεθνώς με την πρόβλεψη ποινών για περιπτώσεις μη συμμόρφωσης.[10][11][12][13] Ο δήμαρχος Κώστας Πελετίδης ανακοίνωσε ότι το καρναβάλι θα μεταφερθεί στο καλοκαίρι.[14][15] Πριν από τις απαγορεύσεις είχε ήδη ολοκληρωθεί επιτυχώς το "Καρναβάλι των μικρών",[16] το "Κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού 2020"[17] και πλήθος λοιπών άλλων δρώμενων και εκδηλώσεων με βασικές εκκρεμότητες για την επιτυχή ολοκλήρωση του καρναβαλιού του 2020 τη νυχτερινή ποδαράτη παρέλαση της 28/2/2020, τη μεγάλη παρέλαση της 29/2/2020 και το κάψιμο του "Βασιλιά Καρνάβαλου" το βράδυ της 29/2/2020. Η δημοτική αρχή εφάρμοσε τις επιταγές της απαγόρευσης και απέσυρε όσες προσωρινές εγκαταστάσεις είχε τοποθετήσει (π.χ. κερκίδες), διέκοψε τη μετάδοση καρναβαλικών τραγουδιών από το δημοτικό σύστημα ηχητικών μεταδόσεων στο κέντρο της πόλης κλπ. Παρά τις απαγορεύσεις και την απουσία επίσημης δημοτικής υποστήριξης καρναβαλικά πληρώματα και πλήθος καρναβαλιστών παρέλασαν στις 29/2/2020 με αυτοσχέδιο μη οργανωμένο τρόπο στην πόλη πλημμυρίζοντάς την με κέφι, ρυθμό και καρναβαλική διάθεση θυμίζοντας σε μεγάλο βαθμό οργανωμένο καρναβάλι.[18][19][20]
Το 2021 δεν διεξήχθη καρναβάλι με τη συνήθη του μορφή λόγω του συνεχιζόμενου προβλήματος της πανδημίας του κορωνοϊού. Οι όποιες εκδηλώσεις διεξήχθησαν κυρίως σε συμβολικό επίπεδο και χωρίς τη μαζική συμμετοχή καρναβαλιστών, θεατών και επισκεπτών και με τήρηση όλων των υγειονομικών μέτρων ασφαλείας χωρίς ωστόσο να λείψουν οι εξαιρέσεις.[21][22][23][24][25][26][27]
Το 2022 διεξήχθη με πλήθος άλλων εκδηλώσεων αλλά χωρίς τις παρελάσεις του,[28][29] στα πλαίσια των περιοριστικών μέτρων λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού.
Το 2023 το Πατρινό Καρναβάλι διεξήχθη κανονικά. Σύμφωνα με πληροφορίες, λόγω της ακύρωσης των εκδηλώσεων, η οικονομική ζημία που επιβάρυνε τους επαγγελματίες που ασχολούνται με τις δραστηριότητες του καρναβαλιού (π.χ. ράφτες) έφτασε τα 90 εκατομμύρια ευρώ.[30]
Ψυχή του καρναβαλιού αποτελούν οι δεκάδες χιλιάδες καρναβαλιστές Πατρινές, Πατρινοί, επισκέπτες και φίλοι του Πατρινού Καρναβαλιού άνθρωποι κάθε ηλικίας οι οποίοι συμμετέχουν αυθόρμητα στις καρναβαλικές εκδηλώσεις τόσο στις επίσημες όσο και σε εκατοντάδες άλλες ανεπίσημες όπως αποκριάτικοι χοροί, μπαλ μασκέ και γλέντια σε σπίτια, γειτονιές, κλαμπ, καφέ, εστιατόρια κτλ. Καθοριστικό ρόλο στην προετοιμασία και τέλεση των εορτασμών έχουν οι καρναβαλικές ομάδες, οι οποίες είναι γνωστές ως groups ή "πληρώματα" από το γεγονός ότι αρχικά ήταν πλήρωμα αυτοκινήτου.
Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες ένα μεγάλο μέρος του βάρους της διοργάνωσης αναλαμβάνει σταθερά ο Δήμος Πατρέων μέσω της Κοινωφελούς Επιχείρησης Δήμου Πατρέων "Καρναβάλι Πάτρας" η οποία εποπτεύει και το καρναβαλικό εργαστήρι, μοναδικό χώρο στην Ελλάδα όπου κατασκευάζονται τα μεγαλειώδη άρματα του βασιλιά Καρνάβαλου και της συνοδείας του καθώς και άλλες κατασκευές που κοσμούν την πόλη ( οι αποκαλούμενοι Μπάστακες) στη διάρκεια της Αποκριάς.
Το καρναβάλι ενίοτε λαμβάνει την οικονομική στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και άλλων φορέων καθώς και ιδιωτών χορηγών. Όμως η επίσημη στήριξη είτε δημοτική είτε κρατική ήρθε να ενισχύσει έναν πατροπαράδοτο θεσμό και όχι να δημιουργήσει κάτι εκ του μη όντος όπως συμβαίνει με τις αποκριάτικες εκδηλώσεις άλλων ελληνικών δήμων.
Την ημέρα του Αγίου Αντωνίου βγαίνει ο τελάλης, ο οποίος, επιβαίνοντας στο άρμα του, έχει στόχο να ανακοινώσει ως το Σάββατο που γίνεται η τελετή έναρξης, την έναρξη του καρναβαλιού. Συνήθως ο τελάλης είναι άνδρας, από το 2022 όμως είναι η Μαρία Αγουρίδη, που είναι η πρώτη γυναίκα τελάλης. Ο τελάλης το 2023 επέβαινε σε ένα από τα δύο άρματα, ενώ το ένα είχε μόνο μουσική και το άλλο ήταν καινούριο.[31]
Η τελετή έναρξης λαμβάνει χώρα το πρώτο Σάββατο μετά την ημέρα του Αγίου Αντωνίου, στις 17 Ιανουαρίου. Για παράδειγμα, το 2023 η τελετή έναρξης έγινε στις 21 Ιανουαρίου.[32]
Οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν μουσική, χορό, ακροβατικά, θέατρο δρόμου, δράσεις για ανθρώπους όλων των ηλικιών και συλλογικά παιχνίδια.
Το πρόγραμμα της τελετής έναρξης ξεκινά σε πρωινή ώρα[33], με την παράδοση του λαβάρου του Πατρινού Καρναβαλιού στο δήμαρχο της πόλης, για να κορυφωθεί τελικά στην πλατεία Γεωργίου Α΄. Στην πλατεία αυτή ο δήμαρχος Πατρέων κηρύττει την έναρξη του καρναβαλιού, αφού συνήθως αποκαλυφθεί το άρμα του βασιλιά καρνάβαλου.
Μετά την τελετή έναρξης ακολουθούν καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και μια μουσική συναυλία με γνωστούς καλλιτέχνες ή τοπικά συγκροτήματα, ενώ οι σύλλογοι των σοκολατοριχτών και οι διοργανωτές λόγω του εθίμου ρίχνουν σοκολάτες προς τον κόσμο που παρακολουθεί την τελετή. Μεταδίδεται και τηλεοπτικά, μεταφέροντας την χαρά του καρναβαλιού και σε κάθε σπίτι πανελλαδικώς.
Το υπαίθριο πάρτι στη πρώτη μέρα του Πατρινού Καρναβαλιού επεκτείνεται σε όλο το ιστορικό κέντρο της πόλης και διαρκεί ως αργά το βράδυ.[32]
Μια ξεχωριστή εκδήλωση με χρώμα Καρναβαλιού, πάνω σε δύο ρόδες, πλημμυρίζει το κέντρο της Πάτρας με τους καρναβαλιστές να μεταφέρουν, με τα ποδήλατά τους, το αισιόδοξο και χαρούμενο μήνυμα της μεγάλης γιορτής αναστατώνοντας ευχάριστα τους δρόμους.
Η Καρναβαλοποδηλατάδα ή Καρναβαλική Ποδηλατάδα, ιδιαίτερα δημοφιλής εκδήλωση του Πατρινού Καρναβαλιού, που διοργανώνει η ΚΕΔΗΠ-Καρναβάλι Πάτρας σε συνεργασία με τον Ποδηλατικό Όμιλο Πατρών (Π.Ο.Π.) πραγματοποιείται εδώ και τρία συνεχόμενα χρόνια, με σημείο εκκίνησης μια από τις κεντρικές πλατείες της πόλης. Απαραίτητη προϋπόθεση για τους συμμετέχοντες να είναι μασκαρεμένοι, να χρησιμοποιούν μόνο ποδήλατα (όχι πατίνια) και να τα στολίζουν αποκριάτικα. Στην Καρναβαλική Ποδηλατάδα δεν υπάρχει όριο ηλικίας αφού συμμετάσχουν ενήλικες, έφηβοι και παιδιά από 6 ετών και άνω. Τα παιδιά συνοδεύονται από ενήλικο.[34]
Η ιδέα για την πραγματοποίησή της προήλθε λόγω των περιοριστικών μέτρων του 2022 για τον κορονοϊό, που απαγόρεψε τις παρελάσεις της χρονιάς και υπήρχε μεγάλη ανάγκη για διασκέδαση. Έτσι τηρώντας τα προβλεπόμενα μέτρα και τα υγειονομικά πρωτόκολλα, έγινε η αρχή ενός σημαντικού γεγονότος για το Πατρινό Καρναβάλι.[35]
Η γιορτή της Τσικνοπέμπτης έχει ιδιαίτερο χρώμα στην Πάτρα εξαιτίας και της επιρροής του καρναβαλιού. Την ημέρα εκείνη εκατοντάδες Πατρινοί στήνουν ψησταριές σε κάθε σημείο της πόλης. Όμως επίκεντρο των εκδηλώσεων αποτελεί η Άνω Πόλη, η παλιά συνοικία Τάσι και κυρίως η οδός Γερμανού και οι δρόμοι γύρω από αυτήν. Λαϊκά και καρναβαλικά δρώμενα, μουσικές κομπανίες συμπληρώνουν τη βραδιά της άφθονης κατανάλωσης ψητού κρέατος και οινοποσίας. Άλλοτε εκείνες της ημέρες πριν την Αποκριά στην Πάτρα αναβίωνε μια χαρακτηριστική παράδοση, "ο γάμος της Γιαννούλας της κουλουρούς".
Η Γιαννούλα[36] (1868-1942)[37] ήταν υπαρκτό πρόσωπο, επρόκειτο για μια φτωχή γυναίκα της Άνω πόλης που έζησε στην περίοδο πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και κύρια δραστηριότητά της ήταν η πώληση κουλουριών, που της εξασφάλιζε τα προς το ζην. Η ίδια ήταν γεροντοκόρη και είχε τον καημό του γάμου. Πρόκειται για μια τερατώδη διαπόμπευση, την οποία ο τοπικός ιστορικός Νίκος Ε. Πολίτης χαρακτηρίζει σαν "ανούσια μασκαράτα εκτός τόπου και χρόνου" και ως μια "ατυχή έμπνευση που δεν επιδέχεται αναπαράσταση".[37] Ορισμένοι Πατρινοί εκμεταλλευόμενοι την αφέλειά της και το ευφάνταστο του χαρακτήρα της, της έταζαν πως θα την παντρέψουν με τον πρόεδρο της Αμερικής Γούντροου Ουίλσον (πριν τον Ουίλσον είχαν υποσχεθεί να την παντρέψουν με τον Γιώργο Μαντέλη) ενώ αυτή η φάρσα, με διαφορετικά πρόσωπα πριν τον Ουίλσον, επαναλήφθηκε τακτικά από το 1914 ως τα μέσα της δεκαετίας του 1920. Τρεις φορές η φάρσα έληγε με μια στημένη ληστεία.[38]
Η σχετική φάρσα περιλάμβανε άφιξη του Ουίλσον με πλοίο στο λιμάνι και άνοδό του στην Άνω πόλη, όπου θα τελούνταν και ο γάμος με τη Γιαννούλα. Η εύπιστη κουλουρού υποδεχόταν τον υποτιθέμενο Ουίλσον, Ιούλσο όπως τον πρόφερε η ίδια και που φρόντιζαν πάντα να τον ντύνουν με φράκο και ημίψηλο, αλλά ώσπου να αντιληφθεί την ειρωνεία της στιγμής, το πλήθος των συγκεντρωμένων για το γάμο είχε διασκεδάσει με την ψυχή του. Εν τέλει η πράξη έληγε με την "σύλληψη" του γαμπρού κάθε φορά με άλλη αιτία. Μάλιστα οι ίδιοι που για λόγους προσωπικής ψυχαγωγίας οργάνωναν, έστελναν στην Γιαννούλα ακόμη και ψεύτικα γράμματα που υποτίθεται ότι τα έγραφε ο Ουίλσον.[39] Το θέαμα επαναλήφθηκε αρκετές χρονιές. Το συγκεκριμένο έθιμο έχει καταργηθεί τα τελευταία χρόνια ως ελάχιστο σεβασμό στο πραγματικό πρόσωπο της Γιαννούλας και έχει αντικατασταθεί με παραδοσιακά έθιμα, όπως βλάχικος γάμος.[40]
Το Καρναβάλι των Μικρών αποτελεί μια μοναδική ενότητα του καρναβαλιού της Πάτρας, στο οποίο συμμετέχουν παιδιά από όλη την Ελλάδα στη σχετική παρέλαση, ομαδοποιημένα ανάλογα με το σχολείο, το φροντιστήριο ή την ομάδα χορού τους. Αυτή η παρέλαση αποτελεί πανευρωπαϊκή αποκλειστικότητα του Πατρινού Καρναβαλιού και συνέχεια και εξέλιξη του baby rally που πρωτοδιοργανώθηκε το 1968. [41] Συμμετέχουν, σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα των διοργανωτών του καρναβαλιού, περίπου 20.000 παιδιά τον χρόνο τα οποία συνοδεύονται από γονείς, συνοδούς και εθελοντές.[42] Λαμβάνει χώρα μια εβδομάδα πριν τη κύρια παρέλαση.[43]
Εκτός από την μεγάλη παρέλαση των παιδιών, βασικές του δράσεις είναι οι Καρναβαλουπόλεις, θεατρικές παραστάσεις, μουσικά δρώμενα και εκθέσεις.
Η μεγάλη απήχηση της παρέλασης αυτής και των υπόλοιπων δράσεων από τα παιδιά, αποδεικνύει τη δυναμική του θεσμού καθώς και την πρωτοκαθεδρία του -όσον αφορά τις μαζικές καρναβαλικές εκδηλώσεις αφιερωμένες στα παιδιά- στην Ελλάδα αλλά και σε όλο τον κόσμο.[41]
Οι Καρναβαλουπόλεις στήνονται σε πλατείες και πεζόδρομους της πόλης, αλλά και σε απομακρυσμένες περιοχές στο πλαίσιο των αποκεντρωμένων δρωμένων του Πατρινού Καρναβαλιού, πλαισιώνονται με χαρούμενες διαδραστικές κατασκευές στην κλίμακα των παιδιών με διαφορετικό θέμα κάθε φορά και μαζί με δράσεις (θέατρα δρόμου, ζογκλέρ, θεατρικό παιχνίδι, χορούς, ποδηλατοδρομίες, μουσικά δρώμενα, κ.ά.) δημιουργούν ένα ξεχωριστό και ευχάριστο περιβάλλον για τα παιδιά.[44]
Τα παιδιά εφοδιασμένα με χαρούμενη καρναβαλική διάθεση και διάθεση συμμετοχής είναι η ιδανικότερη συνθήκη για την επιτυχία ενός Baby Rally.
Το 1968 ο δραστήριος «Φυσιολατρικός Σύνδεσμος Πατρών» διοργάνωσε για πρώτη φορά αγώνες «Βaby Rally». Επρόκειτο για παιδικούς ποδηλατικούς αγώνες ταχύτητας και δεξιοτεχνίας στους οποίους λάμβαναν μέρος μικροί μασκαράδες έχοντας μεταμφιέσει ανάλογα και τα ποδήλατά τους. Οι τρομεροί “Μπέμπηδες” του Πατρινού Καρναβαλιού, κατόρθωσαν επί σειρά ετών να κατέχουν ξεχωριστή θέση στην πορεία του θεσμού. Υπήρχαν βραβεία για τα κατορθώματα τους στους αγώνες και για τις αμφιέσεις ποδηλάτων και ποδηλατιστών. Μετά τη διακοπή του Βaby Rally έγιναν κατά καιρούς προσπάθειες για την αναβίωσή του.
Το θρυλικό Baby Rally πραγματοποιήθηκε για τελευταία φορά το 1995, όπου παρέδωσε τη σκυτάλη στο Καρναβάλι των Μικρών το 1996. To 2016 το Baby Rally αναβίωσε σε μια ιδιαίτερα επιτυχημένη εκδήλωση.[45]
Το Παιχνίδι του Κρυμμένου Θησαυρού είναι το κλασικό προσκοπικό παιχνίδι που πρωτοεμφανίστηκε το 1966 και στο οποίο συμμετείχαν για πρώτη φορά, 94 Πατρινοί και επισκέπτες μεταμφιεσμένοι με τα αυτοκίνητα τους.
Την επόμενη χρονιά εμφανίστηκαν και τα πρώτα μασκαρεμένα αυτοκίνητα. Το παιχνίδι είχε διάρκεια 3 – 5 ώρες και διαδραματιζόταν την προτελευταία Κυριακή της Αποκριάς με την παρέλαση των μασκαρεμένων αυτοκινήτων. Το πρώτο ομοιόμορφο καρναβαλικά ντυμένο πλήρωμα, εμφανίστηκε το 1968. Στη διαχρονική εξέλιξη του παιχνιδιού κι όσο αυξανόταν η συμμετοχή των καρναβαλιστών στο Παιχνίδι του Κρυμμένου Θησαυρού, φυσικό ήταν τα πληρώματα να κατέβουν από τ΄ αυτοκίνητα στο δρόμο κι από τότε να αρχίσει ένας πολύχρωμος ανταγωνισμός στις στολές, ενώ ιδέες και ευρηματικές κατασκευές μεταφέρθηκαν με φαντασία και εκπληκτικό αποτέλεσμα στα καρναβαλικά άρματα. Το 1978 η τότε δημοτική Αρχή αποφασίζει να μεταφέρει το παιχνίδι την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς και το 1980 το εντάσσει στην Μεγάλη Παρέλαση της Κυριακής η οποία μέχρι τότε γινόταν μόνο με τα καρναβαλικά άρματα του Δήμου, εξέλιξη που επίδρασε καταλυτικά στη διαμόρφωσή της Μεγάλης Παρέλασης της Κυριακής, προσδίδοντάς της έκταση, ποικιλομορφία, ζωντάνια, και σφρίγος.
Οι ομάδες του Κρυμμένου Θησαυρού συγκροτούνται είτε από μόνιμες συντροφιές καρναβαλιστών είτε από παρέες στα γυμνάσια και τα λύκεια της πόλης, συνάδελφους στη δουλειά ή γνωστούς στη γειτονιά. Έχουν ένα όνομα ως ομάδα και ένα θέμα - που δίνει και το όνομα κάθε χρονιάς- για τη μεταμφίεσή τους. Αυτά τα παιχνίδια περιλαμβάνουν ερωτήσεις και γρίφους από ιστορία, φιλολογία, μαθηματικά ή από πρακτικές γνώσεις, ασκήσεις πλοήγησης μέσα από κρυμμένα ενδεικτικά στοιχεία διασκορπισμένα σε ολόκληρη την πόλη, καλλιτεχνικούς διαγωνισμούς ζωγραφικής, παντομίμας, θεατρικών στιγμιότυπων κι ότι άλλο βάλουν στο μυαλό τους οι διοργανωτές του παιχνιδιού.
Οι επιδόσεις των ομάδων στις διάφορες φάσεις του παιχνιδιού βαθμολογούνται κι έτσι αναδεικνύεται ο μεγάλος νικητής σε μια ειδική εκδήλωση την Καθαρά Δευτέρα, όπου και δίνονται τα καρναβαλικά βραβεία και οι έπαινοι.[46]
Αρκετές ομάδες διατηρούν γραφεία και λέσχες στη διάρκεια της καρναβαλικής περιόδου, πολλές διοργανώνουν πάρτι και χορούς ή και δημόσιες εκδηλώσεις σε δρόμους και πλατείες. Μερικές μετέχουν στη παρέλαση έχοντας κατασκευάσει και καρναβαλικό άρμα σχετικό με το θέμα της μεταμφίεσής τους.
Ο αριθμός των μελών μιας ομάδας κυμαίνεται από 50 άτομα έως 300, συχνά και περισσότερα. Στο καρναβάλι του 2006 πήραν μέρος 239 ομάδες. Τα τελευταία χρόνια στα μέλη τους περιλαμβάνονται και άτομα από άλλες πόλεις που θέλουν όχι απλά να παρακολουθήσουν το πατρινό καρναβάλι άλλα και να συμμετάσχουν στις εκδηλώσεις του.
Ο Κρυμμένος Θησαυρός αποτελεί πλέον βασικό συστατικό επιτυχίας του Πατρινού Καρναβαλιού και θεμελιώδη λίθο των εκδηλώσεών του.
Μοναδικό, ευρηματικό, ανατρεπτικό. Εμπλούτισε τις εκδηλώσεις του Πατρινού Καρναβαλιού, ανοίγοντας δρόμους έκφρασης, συλλογικής δράσης, άμιλλας και ευγενούς συναγωνισμού και δημιουργικής αναζήτησης.[46]
Από το 2007 στις εκδηλώσεις του Πατρινού Καρναβαλιού εντάχθηκε και ο «Διαδικτυακός Κρυμμένος Θησαυρός». Είναι η ψηφιακή εκδοχή του κλασικού παιχνιδιού του Κρυμμένου Θησαυρού. Το παιχνίδι διεξάγεται από την επίσημη ιστοσελίδα του Πατρινού Καρναβαλιού για 13 συνεχόμενα χρόνια και επιφυλάσσει πλήθος εκπλήξεων στους λάτρεις των ιντερνετικών παιχνιδιών και του διαδικτύου που θα λάβουν μέρος.[47]
Το παιχνίδι αποτελείται από πέντε φάσεις και κάθε φάση από τρεις κατηγορίες παιχνιδιών: τις ερωτήσεις, το παιχνίδι δεξιοτήτων ή τύχης και το Φέρτε, τα οποία οι παίχτες θα τα βρίσκουν μέσα από την ροή της ιστορίας του παιχνιδιού. Κάθε μία φάση επιβλέπει μέλος της ομάδας των θεματοφυλάκων του παιχνιδιού. Ωστόσο οι κατηγορίες της κάθε φάσης δεν αντιστοιχούν σε συγκεκριμένο θεματοφύλακα. Επίσης σε κάποιες φάσεις υπάρχει και η διαδραστική επιλογή των παιχτών για συνέχιση της ιστορίας. Η επιλογή αυτή κρίνει εάν οι παίχτες θα λάβουν το στοιχείο της κάθε φάσης για την εύρεση του θησαυρού στο τέλος. Σκοπός του κάθε κυνηγού είναι η συλλογή βαθμών που προκύπτουν από όλες τις φάσεις του παιχνιδιού. Μετά την επιλογή της συνέχισης της ιστορίας οι παίχτες δεν θα έχουν την δυνατότητα να επιστρέψουν στο αρχικό βίντεο ώστε να αλλάξουν την απόφασή τους.
Ανάλογα με το σύνολο των βαθμών προκύπτει η νικήτρια δεκάδα. Στους νικητές στους παιχνιδιού περιλαμβάνεται και αυτός που θα βρει τον θησαυρό που ονομάζεται θησαυροφύλακας για το έτος διεξαγωγής του διαδικτυακού αυτού παιχνιδιού.[48]
Το Πανελλήνιο Φεστιβάλ Σάτιρας Ερασιτεχνικών Θιάσων «Μώμος ο Πατρεύς» είναι μια από τις σημαντικές εκδηλώσεις που έχουν ενταχθεί στο επίσημο πρόγραμμα του Πατρινού Καρναβαλιού και είναι ιδέα του Ερασιτεχνικού Σχήματος Πάτρας «Ρεφενέ». Έχει πλέον μετεξελιχθεί σε σημαντικό θεσμό του Πατρινού Καρναβαλιού φτάνοντας αισίως στην 16η χρονιά του και έχοντας κερδίσει τη θερμή ανταπόκριση του κοινού και βέβαια την καίρια συμμετοχή των ερασιτεχνικών θιάσων από όλη την Ελλάδα.
Είναι ένα αφιέρωμα στη σάτιρα με παραστάσεις μικρής διάρκειας από ερασιτεχνικά σχήματα απ΄ όλη την Ελλάδα και έχει διαγωνιστικό χαρακτήρα. Έτσι κάθε χρόνο μέσα στην καρδιά των καρναβαλικών εκδηλώσεων η αχαϊκή πρωτεύουσα μετατρέπεται σε κόμβο πολιτιστικών συναντήσεων, συνδέοντας την σάτιρα με το καρναβάλι και το θέατρο.
Το Πανελλήνιο Φεστιβάλ Σάτιρας Ερασιτεχνικών Θιάσων «Μώμος ο Πατρεύς» συνδιοργανώνουν ο Δήμος Πατρέων, η Κοινωφελής Επιχείρηση Δήμου Πατρέων – Καρναβάλι Πάτρας, το Ερασιτεχνικό Σχήμα Πάτρας «Ρεφενέ» και τελεί υπό την αιγίδα της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων και Μουσικοσυνθετών (Ε.Ε.Θ.Σ.Μ).[49]
Πρόκειται για μια ξεχωριστή εκδήλωση του Πατρινού Καρναβαλιού που ανάλογη δεν συναντάται στην Ελλάδα. Τα Μπουρμπούλια θεωρούνται μια από τις παλαιότερες εκδηλώσεις του, όπου η ακριβής ημερομηνία έναρξής τους παραμένει μέχρι και σήμερα άγνωστη. Ιστορικοί μελετητές, πάντως, του Πατρινού Καρναβαλιού προσδιορίζουν χρονολογικά το χορό των Μπουρμπουλιών, λίγο μετά την ολοκλήρωση κατασκευής του Δημοτικού Θεάτρου «Απόλλων», από τον Ερνέστο Τσίλλερ, δηλαδή γύρω στο 1872.
Στα χρόνια του μεσοπολέμου ο θεατρώνης Ανδρέας Λοβέρδος βάφτισε με το όνομα «μπουρμπούλι» (μεζές από κρέας που βράζει), τους απογευματινούς τότε χορούς, γιατί δεν απαιτούσαν κάποια ιδιαίτερη προετοιμασία.
Τα Μπουρμπούλια είναι χοροί όπου οι γυναίκες διατηρούν την ανωνυμία τους κάτω από ένα μαύρο ντόμινο και μια μαύρη μάσκα, ενώ οι άντρες φορούν επίσημο ένδυμα και διαλέγουν την ντάμα τους αγνοώντας την ταυτότητα της, τουλάχιστον για εκείνο το βράδυ. Γίνονται και σήμερα, περισσότερο για να διατηρηθεί η παράδοση σε διαφορετικό χώρο καθώς το Θέατρο Απόλλων σαν αναγνωρισμένο νεότερο μνημείο δεν επιτρέπεται να γίνονται χοροεσπερίδες.[50]
Τα καρναβαλικά άρματα, δημιουργίες του Καρναβαλικού Εργαστηρίου του Δήμου Πατρέων εκτός από την Μεγάλη Παρέλαση της Κυριακής των Απόκρεω και της Νυχτερινής Ποδαράτης Παρέλασης, παρελαύνουν και το βράδυ αυτό της Παρασκευής της τελευταίας εβδομάδας του Πατρινού Καρναβαλιού. Χωρίς την συνοδεία των πληρωμάτων, προκαλούν τα βλέμματα και τον θαυμασμό ντόπιων και επισκεπτών. Η παρουσία τους συνυφασμένη με την κορύφωση του Καρναβαλιού εγκαινιάζει το τελευταίο τριήμερο.[51]
Προθέρμανση… για χιλιάδες καρναβαλιστές το τελευταίο Σάββατο της Καρναβαλικής περιόδου, λίγο πριν τη Μεγάλη Παρέλαση της Κυριακής. Παρελαύνουν εκτός από τα άρματα του Δήμου, τα πληρώματα με τους χιλιάδες καρναβαλιστές χωρίς όμως τα δικά τους άρματα και τις μικροκατασκευές. Για αυτό έχει πάρει και το όνομα Ποδαράτη.[52]
Το κέφι ανεβάζει τους ρυθμούς και κάνει την καρδιά να τρέχει, καθώς τα πόδια και να θέλουν δεν μπορούν να αντισταθούν. Η μουσική συνδράμει στο ξεφάντωμα, οι φωτισμοί, τα χρώματα, ο αυθορμητισμός υφαίνουν ένα πρωτοφανές γαϊτανάκι διασκέδασης που ξετυλίγεται στο τέλος της παρέλασης στην πλατεία Γεωργίου Α΄. Εκεί καρναβαλιστές και θεατές εμπλέκονται σε ένα ατέλειωτο πάρτι, που συνεχίζεται όλη τη νύχτα στους δρόμους και στα κέντρα διασκέδασης της καρναβαλικής πρωτεύουσας. Aντλεί από ένα ευρύτατο φάσμα επιρροών και δημιουργικών ερεθισμάτων. Θέματα με σατιρικό πνεύμα, καλλιτεχνική κατεύθυνση, επίκαιρη ή διαχρονική ισχύ γεννώνται από το καρναβαλικό τους δαιμόνιο.[52]
Αποτελεί την δεύτερη πιο δημοφιλή και αγαπημένη εκδήλωση του Πατρινού Καρναβαλιού και μετατρέπει όλη την πόλη σε πεδίο αστείρευτης χαράς και κεφιού, που ακολουθείται από ένα ολονύχτιο πάρτι.[52][53]
Η Μεγάλη Παρέλαση της Κυριακής είναι το σημαντικότερο μέρος του Πατρινού Καρναβαλιού, και λαμβάνει χώρα το μεσημέρι. Προηγούνται η Μπάντα του Δήμου, οι μαζορέτες και τα καρναβαλικά άρματα του Δήμου Πατρέων και ακολουθούν τα καρναβαλικά πληρώματα, πολλά με δικά τους άρματα και καρναβαλικές κατασκευές.
Η κορύφωση της διασκέδασης «χτυπά κόκκινο». Χιλιάδες καρναβαλιστές χρωματίζουν με το κέφι και τη ζωντάνια τους την πρωτεύουσα του Καρναβαλιού. Ένας χείμαρρος χαράς συγκλονίζει το κέντρο της πόλης, ο συναγωνισμός, η άμιλλα, η ευρηματικότητα, συντονίζονται στους ρυθμούς της μουσικής. Η πιο όμορφη στιγμή της νεολαίας! Η Μεγάλη παρέλαση της Κυριακής είναι η αποκορύφωση του καρναβαλικού κεφιού, της ευρηματικότητας, της δημιουργίας, της νεανικής ορμής και της έμπνευσης. Ακολουθεί την οδό Κορίνθου και έχει ως αφετηρία το ύψος της οδού Παπαφλέσσα καταλήγοντας στο ύψος της οδού Κιλκίς.[54]
Συμμετέχουν συνήθως γύρω στα σαράντα χιλιάδες άτομα το χρόνο, τα οποία διασχίζουν μια διαδρομή 4 χιλιομέτρων στην Πάτρα με τα πόδια. Αποτελεί ακόμη ένα τουριστικό γεγονός, με περίπου 80.000 με 100.000 ανθρώπους να καταφθάνουν από την Παρασκευή πριν τη παρέλαση ως τη Καθαρά Δευτέρα για τον σκοπό της παρακολούθησης και συμμετοχής στο καρναβάλι.[55]
Θέματα που δεν χωράνε σε περιγραφές αλλά που ξεδιπλώνονται σε όλη την έκτασή τους σκορπώντας χρώματα, ιδέες, ξέφρενο κέφι, γέλιο, ανατρεπτική διάθεση, μαγνητίζοντας τα βλέμματα και προκαλώντας τον θαυμασμό και τα πλατιά χαμόγελα μικρών και μεγάλων. Οι Πατρινοί καρναβαλιστές, επισκέπτες, συμμετέχοντες και θεατές δίνουν ραντεβού με την τέχνη του εφήμερου, την χαρά και την αγάπη για τη ζωή κάνοντας την ελπίδα και την αισιοδοξία πράξη.[54]
Η πανδημία είχε στερήσει την πραγματοποίηση της Μεγάλης Παρέλασης από το 2020 έως το 2022. Το 2023 επανήλθε σε όλο το μεγαλείο του, ένα Πατρινό Καρναβάλι ελεύθερο από περιορισμούς και την αιχμή των δράσεων του Πατρινού Καρναβαλιού, τις παρελάσεις του να επανακάμπτουν μεταδίδοντας το κέφι στους αναρίθμητους ντόπιους και επισκέπτες, συμμετέχοντες και θεατές.[54]
Στην τελετή έναρξης καθώς και στο τέλος της Μεγάλης Παρέλασης της Κυριακής και στη Νυχτερινή Ποδαράτη Παρέλαση του Σαββάτου παρελαύνουν τα οχήματα των συλλόγων των σοκολατοριχτών που γλυκαίνουν με τις σοκολατορίψεις τους τους θεατές σε πεζοδρόμια και μπαλκόνια κατά μήκος της Κορίνθου και στην πλατεία Γεωργίου Α΄.
Το ιστορικό και αναλλοίωτο στο πέρασμα του χρόνου έθιμο του σοκολατοπόλεμου αποτελεί θεμελιώδες κομμάτι του Πατρινού Καρναβαλιού. H ύπαρξη σοκολατών σε χορούς ανιχνεύεται από το τέλος του 19ου αιώνα, ενώ εδώ και αρκετά χρόνια έχει καθιερωθεί και το μεσημέρι του τελευταίου Σαββάτου του Πατρινού Καρναβαλιού περιοδεία των οχημάτων με τους σοκολατορίχτες σε εκτεταμένο σοκολατοπόλεμο στο κέντρο της πόλης.[54]
Η Μεγάλη Παρέλαση έχει τελειώσει, μα το κέφι συνεχίζει να συνεγείρει τις διαθέσεις των καρναβαλιστών, επισκεπτών και θεατών που ομαδικά συρρέουν στο Μώλο της Αγίου Νικολάου για να παρακολουθήσουν την Τελετή Λήξης.
Η παράδοση θέλει ο Βασιλιάς Καρνάβαλος να παραδίδεται στην πυρά καταμεσής της θάλασσας και να ακολουθεί ρήψη πυροτεχνημάτων. Η καύση συμβολίζει την αναγέννηση και την ελπίδα. Η τηλεοπτική της μετάδοση μεταφέρει σε κάθε άκρη της χώρας το πνεύμα της εκρηκτικής και μεγαλειώδους γιορτής.[56]
Μετά την καύση του άρματος του βασιλιά καρνάβαλου ακολουθεί μουσική συναυλία από μουσικά ροκ ή ποπ συγκροτήματα, χορευτικά σόου, ακροβατικά και πάρτι. Ακολουθεί η καθιερωμένη ομιλία του υπευθύνου για την οργάνωση του καρναβαλιού-πρόεδρου της ΚΕΔΗΠ-Καρναβάλι Πάτρας, που ευχαριστεί τους συμμετέχοντες του καρναβαλιού και του δημάρχου Πατρέων που κηρύττει το τέλος του φετινού καρναβαλιού και συμβολικά δίνει το σύνθημα για την έναρξη του επομένου.[57]
Η Τελετή Λήξης ολοκληρώνεται με ένα υπαίθριο μουσικοχορευτικό πάρτι μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες της Καθαράς Δευτέρας.[56]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
