Οβελίσκος του Μοντετσιτόριο

Ο οβελίσκος του Μοντετσιτόριο (ιταλικά: Obelisco di Montecitorio‎‎), επίσης γνωστός ως Ηλιακός (ιταλικά: Solare‎‎), είναι αρχαίος αιγυπτιακός οβελίσκος από κόκκινο γρανίτη του Ψαμμήτιχου Β΄ (595–589 π.Χ.) από την Ηλιούπολη της Κάτω Αιγύπτου. Μεταφέρθηκε στη Ρώμη με τον οβελίσκο Φλαμινίου το 10 π.Χ. από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Αύγουστο, για να χρησιμοποιηθεί ως γνώμονας στο Ηλιακό Ωρολόγιο του Αυγούστου (Solarium Augusti) και τώρα βρίσκεται στην πλατεία Moντετσιτόριο. Είναι ύψους 21,79 μ. ύψος και 33,97 μ. συμπεριλαμβανομένης της βάσης και της σφαίρας στην κορυφή.

Οβελίσκος του Μοντετσιτόριο
Είδος	οβελίσκος
Γεωγραφικές συντεταγμένες
Διοικητική υπαγωγή	Ρώμη
Χώρα	Ιταλία
Έναρξη κατασκευής	6ος αιώνας π.Χ.
Ύψος	22 μέτρα και 34 μέτρα
Υλικά	γρανίτης
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Ιστορία

Αιγυπτιακή επιγραφή

Η ιερογλυφική επιγραφή γράφει ^[1]

Ο βασιλιάς της Άνω και Κάτω Αιγύπτου, [η καλή καρδιά του Ρε,] ο γιος του Ρε [Ψαμμήτιχος Β΄] ας ζει για πάντα. Ας του δίνει σε όλη τη ζωή υγεία για πάντα ο Ώρος, ο μεγάλος θεός, κύριος του ουρανού. Δώσε του μακρά ζωή και βασιλεία, παντοτινή υγεία και χαρά διαρκή.

Δεύτερη κατασκευή

Ο κάποτε οβελίσκος του φαραώ Ψαμμήτιχου Β΄, που σήμερα ονομάζεται "οβελίσκος του Μοντετσιτόριο", χρησιμοποιήθηκε ως ηλιακό ρολόι, το περίφημο Horologium Augusti, στη Ρώμη. Στο βάθος είναι το κτήριο της Βουλής των Αντιπροσώπων ^[2].

Ο Αύγουστος τον ανήγειρε ως γνώμονα στο Solarium Augusti, γιγαντιαίο ηλιακό ωρολόγιο στο Πεδίο του Άρεως (Campus Martius). Ο κύκλος του μεσημβρινού, που υπολογίστηκε από τον μαθηματικό Φακόντιους Νόβους, τοποθετήθηκε στο κέντρο μίας επιφάνειας διαστάσεων 160 Χ 75 μ., κατασκευασμένης από πλάκες τραβερτίνη, στις οποίες σημειώθηκαν με χάλκινα γράμματα οι ενδείξεις των ωρών, των μηνών, των εποχών και των ζωδίων. Εκτός από τη λειτουργία του ως ηλιακού ρολογιού, ο οβελίσκος προσανατολίστηκε με τέτοιο τρόπο, ώστε να ρίχνει τη σκιά του στον κοντινό Βωμό της Ειρήνης (Ara Pacis) στις 23 Σεπτεμβρίου, γενέθλια του Αυγούστου, που συνέπιπτε με τη φθινοπωρινή ισημερία.

Μία λεπτομερής περιγραφή, που μας δίνει την τυπολογία, την εμφάνιση και την επίσημη διαδικασία λειτουργίας αυτού του επιβλητικού ηλιακού μεσημβρινού, παρέχεται από τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο (Naturalis Historia 36, 71–72). ^[3]

Η επιγραφή, γραμμένη στις δύο πλευρές της βάσης του οβελίσκου έχει ως εξής: IMP. CAESAR DIVI F. AVGVSTVS PONTIFEX MAXIMVS IMP. XII COS. XI TRIB. ΔΟΧΕΙΟ. XIV AEGVPTO IN POTESTAM POPVLI ROMANI REDACTA SOLI DONVM DEDIT Δηλ. ο αυτοκράτωρ Καίσαρ, γιος του θεοποιημένου Ιουλίου Καίσαρα, ο Σεβαστός, ο Μέγιστος Ποντίφικας, ανακηρυγμένος αυτοκράτωρ 12 φορές, ύπατος 11 φορές, κάτοχος της εξουσίας του τριβούνου 14 φορές, έχοντας υποτάξει την Αίγυπτο στην κυριαρχία του Ρωμαϊκού λαού, αφιέρωσε αυτό το δώρο στον ήλιο.

Ωστόσο σύμφωνα με τον Πλίνιο το αρχικό ηλιακό ωρολόγιο σταμάτησε να λειτουργεί 30 χρόνια μετά την κατασκευή του (δηλαδή, τη δεκαετία του 40 μ.Χ.). ^[4]

Μεταγενέστερη ιστορία

Η βάση της στήλης του Αντωνίνου. Αριστερά η προσωποποίηση του Πεδίου του Άρη, που ξαπλώνει.

Μεταξύ του 9ου και του 11ου αι., πιθανώς λόγω πυρκαγιάς, σεισμού (ίσως ο σεισμός του 849) ή πολέμου (π.χ. κατά την πολιορκία της Ρώμης του 1084 από τον Ροβέρτο Γυισκάρδο), ο οβελίσκος κατέρρευσε και στη συνέχεια σταδιακά θάφτηκε. Ο Πάπας Σίξτος Ε΄ (1520–1590) έκανε κάποιες προσπάθειες να επισκευάσει και να ανεγείρει τον οβελίσκο, συναρμολογώντας μερικά κομμάτια που είχαν βρεθεί το 1502 σε ένα κελάρι έξω από το Πλάτωμα της Αυτοκράτειρας (Largo dell' Impresa), την σημερινή πιάτσα ντελ Παρλαμέντο. Μετά από αυτήν την άκαρπη προσπάθεια, κάποια ίχνη του μεσημβρινού ανακαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια του ποντιφικάτου του Βενέδικτου ΙΔ΄ το 1748, ο οποίος βρήκε τμήματά της γραμμής κάτω από την κύρια είσοδο της Πιάτσα ντελ Παρλαμέντο 3, όπως ακριβώς περιγράφεται και στον Πλίνιο. Ο οβελίσκος και ο μεσημβρινός δεν ευρίσκοντο αρχικά στη θέση, στην οποία αναστηλώθηκαν από τους πάπες, αλλά στον χώρο πίσω από την Αυλή του Ιννοκεντίου (Curia Innocenziana, τώρα ονομάζεται Παλάτσο Μοντετσιτόριο). Κάτω από το κελάρι ενός στάβλου σε ένα δρόμο στο Πεδίο του Άρεως (Campus Martius) ανασκάφηκε ένα κομμάτι του μεσημβρινού, με τις σημάνσεις για διάφορους μήνες με ελληνικά γράμματα, τοποθετημένες σε πλάκες τραβερτίνη. Ένα άλλο κομμάτι υποτίθεται ότι περιέχεται στο ψηφιδωτό, που είναι ακόμη ορατό στο θεμέλιο της εκκλησίας του Σαν Λορέντζο ιν Λουτσίνα.

Από το 1789 έως το 1792 ο πάπας Πίος ΣΤ΄ πραγματοποίησε εντατικές εργασίες για την επισκευή του οβελίσκου, ο οποίος αργότερα στήθηκε και αποκαταστάθηκε ως ηλιακό ρολόι. Η διεύθυνση των εργασιών αποκατάστασης ανατέθηκε στον αρχιτέκτονα Τζιοβάννι Αντινόρι, ο οποίος αποκατέστησε τον οβελίσκο χρησιμοποιώντας γρανίτη από τη στήλη του Αντωνίνου Πίου. Η βάση αυτής της στήλης είναι το περίφημο ανάγλυφο, που δείχνει την προσωποποίηση του Πεδίου του Άρη να κρατά τον οβελίσκο ως σύμβολο της περιοχής (regio) του Campus Martius και διατηρείται ακόμη στα Μουσεία του Βατικανού.

Στη νέα διάταξη της Πιάτσα Μοντετσιτόριο (εγκαινιάστηκε στις 7 Ιουνίου 1998), ένας νέος μεσημβρινός σχεδιάστηκε στο πεζοδρόμιο προς τιμή του μεσημβρινού του Αυγούστου, που έδειχνε προς την κύρια είσοδο του ανακτόρου. Δυστυχώς η σκιά του οβελίσκου δεν δείχνει ακριβώς προς αυτή την κατεύθυνση και η λειτουργία του ως γνώμονα έχει χαθεί οριστικά.

Δείτε επίσης

• Λίστα οβελίσκων στη Ρώμη

Παραπομπές

1. https://hierolanginsights.blogspot.com/2014/12/obelisk-of-psamtek-ii-piazza-monte.html
2. Nasrallah, Laura Salah (2019). Archaeology and the Letters of Paul (στα Αγγλικά). Oxford University Press. σελ. 205. ISBN 978-0-19-969967-4.
3. is autem obeliscus, quem divus Augustus in circo magno statuit, excisus est a rege Psemetnepserphreo, quo regnante Pythagoras in Aegypto fuit, LXXXV pedum et dodrantis praeter basim eiusdem lapidis; is vero, quem in campo Martio, novem pedibus minor, a Sesothide. inscripti ambo rerum naturae interpretationem Aegyptiorum philosophia continent. — Ei, qui est in campo, divus Augustus addidit mirabilem usum ad deprendendas solis umbras dierumque ac noctium ita magnitudinis, strato lapide ad longitudinem obelisci, cui par fieret umbra brumae confectae die sexta hora paulatimque per regulas, quae sunt ex aere inclusae, singulis diebus decresceret ac rursus augeresceret, digna cognitu res, ingenio Facundi Novi mathematici. is apici auratam pilam addidit, cuius vertice umbra colligeretur in se ipsam, alias enormiter iaculante apice, ratione, ut ferunt, a capite hominis intellecta.
4. haec observatio XXX iam fere annis non congruit, sive solis ipsius dissono cursu et caeli aliqua ratione mutato sive universa tellure a centro suo aliquid emota (ut deprehendi et aliis in locis accipio) sive urbis tremoribus ibi tantum gnomone intorto sive inundationibus Tiberis sedimento molis facto, quamquam ad altitudinem inpositi oneris in terram quoque dicuntur acta fundamenta. (Naturalis Historia, XXXVI, 73).

Πηγές

• Franco Zagari, Piazza Montecitorio. Progetto di riqualificazione ambientale 1996–1998, (Camera dei Deputati e Comune di Roma), Roma 1998.
• Μοντέλο, διαγράμματα και φωτογραφίες του Οβελίσκου του Montecitorio

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Montecitorio obelisk στο Wikimedia Commons