Ναγκόρνο Καραμπάχ

Το Ναγκόρνο Καραμπάχ (δηλαδή «Ορεινό Καραμπάχ»), γνωστό και ως Αρτσάχ, ήταν περίκλειστη περιοχή στον Νότιο Καύκασο, που βρίσκεται μεταξύ των περιοχών του Κάτω Καραμπάχ και της Ζανγκεζούρ και καλύπτει τη νοτιοανατολική σειρά του Μικρότερου Καυκάσου. Η περιοχή είναι κυρίως ορεινή και δασώδης. Αρχαίες ελληνικές πηγές ονομάζουν την περιοχή Ορχιστηνή.^[1]

Η περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ, η οποία υπήρξε αυτόνομη περιοχή στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης.

Η περιοχή είναι αμφισβητούμενη, ενώ είναι διεθνώς αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ ως μέρος του Αζερμπαϊτζάν. Ωστόσο από την αρχαιότητα εδαφικά και πολιτισμικά ανήκε στο Βασίλειο της Αρμενίας (πιθανότατα 4ος-5ος αιώνας π.Χ.). Μεγάλο τμήμα της περιοχής συμπεριλαμβανομένης της πρωτεύουσας Στεπανακέρτ, βρίσκεται υπό τον έλεγχο της Δημοκρατίας του Αρτσάχ (έως τον Φεβρουάριο του 2017 γνωστή ως Δημοκρατία του Ναγκόρνο Καραμπάχ), ένα de facto ανεξάρτητο κράτος με αρμενική πλειοψηφία. Από το τέλος του Πολέμου του Ναγκόρνο Καραμπάχ το 1994, οι εκπρόσωποι των κυβερνήσεων της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν διεξάγουν ειρηνευτικές συνομιλίες με τη μεσολάβηση της Ομάδας του Μινσκ του ΟΑΣΕ. Στις 19 Σεπτεμβρίου 2023, το Αζερμπαϊτζάν εξαπέλυσε μια μεγάλης κλίμακας στρατιωτική επίθεση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, με αποτέλεσμα τη νίκη του Αζερμπαϊτζάν, τον αφοπλισμό των δυνάμεων της Δημοκρατίας του Αρτσάχ, και την έξοδο των Αρμενίων από την περιοχή.

Η περιοχή ταυτίζεται με τα διοικητικά όρια της πρώην αυτόνομης περιοχής του Ναγκόρνο Καραμπάχ, που περιλαμβάνει έκταση 4.400 τετραγωνικών χιλιομέτρων.^[2][3]

Ιστορία

Αρχαιότητα και Πρώιμος Μεσαίωνας

Το μοναστήρι Αμάρας, που ιδρύθηκε τον 4ο αιώνα από τον Γρηγόριο τον Διαφωτιστή.

Το Ναγκόρνο Καραμπάχ εμπίπτει στα εδάφη του λαού που είναι γνωστός στους σύγχρονους αρχαιολόγους ως Κουροαραξικός, επειδή έζησε μεταξύ των δύο αυτών ποταμών.

Ο αρχαίος πληθυσμός της περιοχής αποτελείτο από διάφορες αυτόχθονες τοπικές ομάδες και μεταναστεύουσες φυλές που ήταν ως επί το πλείστον μη Ινδοευρωπαίοι.^[4]

Το 387 μ.Χ. η Αρμενία ήταν διαμοιρασμένη μεταξύ της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και των Σασσανιδών της Περσίας. Δύο αρμενικές επαρχίες, η Αρτσάχ και η Ουτίκ έγιναν μέρος της σατραπείας της Καυκάσιας Αλβανίας, η οποία ήρθε πλέον κάτω από την ισχυρή αρμενική θρησκευτική και πολιτιστική επιρροή.^[5][6]

Ο αρμενικός πολιτισμός άκμασε κατά την πρώιμη μεσαιωνική εποχή στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Τον 5ο αιώνα, το πρώτο αρμενικό σχολείο άνοιξε στο έδαφος του Ναγκόρνο Καραμπάχ στο μοναστήρι Αμάρας, με τις προσπάθειες του Αγίου Μεσρώπ Μαστότς, που είναι ο εφευρέτης του αρμενικού αλφαβήτου.^[7] Τον 7ο αιώνα ο Αρμένιος γλωσσολόγος και γραμματικός Στέφανος Σιουνετσί δήλωσε ότι οι Αρμένιοι του Αρτσάχ είχαν δική τους διάλεκτο.^[8]

Γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα, η περιοχή κατακτήθηκε από την εισβολή των Μουσουλμάνων Αράβων μέσα από τη μουσουλμανική κατάκτηση της Περσίας. Στη συνέχεια, κυβερνήθηκε από τους τοπικούς διοικητές που εγκρίθηκαν από το Χαλιφάτο. Το 821 ο Αρμένιος ^[9] πρίγκιπας Σαχλ Σμπατιάν επαναστάτησε στο Αρτσάχ και ιδρύθηκε η Βουλή των Χατσέν, η οποία έκανε το Αρτσάχ πριγκιπάτο μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα.^[10] Το όνομα "Χατσέν" προέρχεται από την αρμενική λέξη "χατς," που σημαίνει "σταυρός".^[11]

Τέλη του Μεσαίωνα και σύγχρονη εποχή

Το φρούριο Ασκεράν, που χτίστηκε από τον Πανέ Αλί Χαν τον 18ο αιώνα

Ο Τουρκομάνος Τζαχάν Σαχ (1437-67) αναθέτει τη διακυβέρνηση του άνω Καραμπάχ στους τοπικούς Αρμένιους πρίγκιπες, επιτρέποντας μια αρμενική ηγεσία από πέντε ευγενείς οικογένειες, που κατείχαν τους τίτλους των μαλίκ. Η Ρωσική Αυτοκρατορία στη συνέχεια αναγνώρισε το κυρίαρχο καθεστώς των πέντε πριγκίπων με μια χάρτα του Αυτοκράτορα Παύλου Α', με ημερομηνία 2 Ιουνίου 1799.^[12]

Το Καραμπάχ έγινε προτεκτοράτο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας από τη συνθήκη Κουρεκτσάι, που υπεγράφη μεταξύ του Ιμπραήμ Χαλίλ Χαν του Καραμπάχ και του γενικού στρατηγού Παβέλ Τσιτσιάνοφ για λογαριασμό του Τσάρου Αλεξάνδρου Α' το 1805, σύμφωνα με την οποία ο Ρώσος μονάρχης αναγνωρίζει τον Ιμπραήμ Χαλίλ Χαν και τους απογόνους του ως τους μοναδικούς κληρονομικούς ηγεμόνες της περιοχής.^[13][14][15] Μετά το αποτέλεσμα του Ρωσο-περσικού Πολέμου (1804-1813) η Περσία επισήμως παραχώρησε το Καραμπάχ στη Ρωσική Αυτοκρατορία σύμφωνα με τη Συνθήκη του Γκιουλιστάν (1813),^{[16][17][18][19]}

Σοβιετική εποχή

Το Ναγκόρνο Καραμπάχ ως αυτόνομη περιοχή τη Σοβιετική εποχή.

Η σημερινή σύγκρουση για το Ναγκόρνο Καραμπάχ, έχει τις ρίζες της στις αποφάσεις του Ιωσήφ Στάλιν κατά την έμπνευση της Υπερκαυκασίας. Μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, το Καραμπάχ αποτέλεσε τμήμα της Υπερκαυκασίας Δημοκρατικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας, αλλά σύντομα αυτή διαλύθηκε στις ξεχωριστές Δημοκρατίες της Αρμενίας, του Αζερμπαϊτζάν και της Γεωργίας. Τα επόμενα δύο χρόνια (1918-1920) υπήρξαν κάποιοι σύντομοι πόλεμοι μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν για αρκετές περιοχές, συμπεριλαμβανομένου του Καραμπάχ. Τον Ιούλιο του 1918, η πρώτη αρμενική Συνέλευση του Ναγκόρνο Καραμπάχ ανακήρυξε την περιοχή αυτοδιοικούμενη και δημιούργησε ένα Εθνικό Συμβούλιο και κυβέρνηση.^[20]

Μετά την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, βρετανικά στρατεύματα κατέλαβαν το Καραμπάχ. Τον Φεβρουάριο του 1920, το Εθνικό Συμβούλιο του Καραμπάχ συμφώνησε να ανήκει στη δικαιοδοσία του Αζερμπαϊτζάν, ενώ οι Αρμένιοι έκαναν συνεχή ανταρτοπόλεμο στο Καραμπάχ, μη αποδεχόμενοι τη συμφωνία. Η ίδια η συμφωνία σύντομα ακυρώθηκε από την 9η συνέλευση του Καραμπάχ, η οποία κήρυξε την ένωση με την Αρμενία.^[21]

Στις 10 Αυγούστου 1920, η Αρμενία υπέγραψε μια προκαταρκτική συμφωνία με τους Μπολσεβίκους, συμφωνώντας σε μια προσωρινή κατοχή των περιοχών αυτών από τους μπολσεβίκους μέχρι την τελική διευθέτηση.^[22]

Με τη Σοβιετική Ένωση να έχει σταθερά τον έλεγχο της περιοχής, η διαμάχη σταμάτησε για αρκετές δεκαετίες. Με την αρχή της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης όμως στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το ζήτημα του Ναγκόρνο Καραμπάχ εμφανίστηκε εκ νέου. Κατηγορώντας την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν για την αζερικοποίηση της περιοχής, η πλειοψηφία του αρμενικού πληθυσμού με την ιδεολογική και υλική υποστήριξη της αρμενικής κυβέρνησης ξεκίνησαν μια κίνηση αυτονόμησης της περιοχής.^[23] Τον Αύγουστο του 1987, οι Αρμένιοι του Καραμπάχ έστειλαν αίτημα για ένωση με την Αρμενία με δεκάδες χιλιάδες υπογραφές προς τη Μόσχα.^[24]

Πόλεμος και απόσχιση

Στις 13 Φεβρουαρίου 1988 οι Αρμένιοι άρχισαν να διαδηλώνουν στην πρωτεύουσα Στεπανακέρτ υπέρ της ενοποίησης με τη Δημοκρατία της Αρμενίας. Έξι μέρες αργότερα έγιναν μαζικές πορείες στο Γερεβάν. Στις 22 Φεβρουαρίου του 1988 μια μεγάλη ομάδα Αζέρων βάδισε από το Αγντάμ κατά του αρμενικού πληθυσμού στην πόλη Ασκεράν. Μεγάλος αριθμός προσφύγων εγκατέλειψε τις εστίες του από την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, καθώς άρχισε βία εναντίον των μειονοτικών πληθυσμών των αντίστοιχων χωρών.^[25]

Στις 10 Δεκεμβρίου 1991, σε ένα δημοψήφισμα που μποϊκόταραν οι ντόπιοι Αζέροι, οι Αρμένιοι στο Ναγκόρνο Καραμπάχ ενέκριναν τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους και ένας πλήρους κλίμακας πόλεμος ξέσπασε μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, με το τελευταίο να λαμβάνει υποστήριξη από την Αρμενία.^{[26][27][28][29]}

Τα σύνορα από την κατάπαυση του πυρός το 1994 μέχρι το 2020. (με κίτρινο τα εδάφη που διεκδικεί η Δημοκρατία του Αρτσάχ)

Κατάπαυση του πυρός μετά το 1994

Παρά την κατάπαυση του πυρός οι θάνατοι λόγω ένοπλων συγκρούσεων συνεχίστηκαν.^[30] Στις 25 Ιανουαρίου 2005, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης (PACE) υιοθέτησε το ψήφισμα PACE 1416, το οποίο καταδίκασε την εθνοκάθαρση εναντίον των Αζέρων.^[31][32] Τα σύνορα που προέκυψαν μετά την κατάπαυση του πυρός παρέμειναν ανέγγιχτα μέχρι το 2020, όταν ένας νέος πόλεμος οδήγησε σε ανακατάληψη σημαντικού τμήματος του Αρτσάχ από το Αζερμπαϊτζάν.

Επίθεση του Αζερμπαϊτζάν (2023)

Στις 19 Σεπτεμβρίου 2023, το Αζερμπαϊτζάν εξαπέλυσε στρατιωτική επίθεση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η Αρμενία, η οποία υποστήριζε για τρεις δεκαετίες το έδαφος αυτό, δεν επενέβη στρατιωτικά, ανοίγοντας τον δρόμο για την επανένταξη της περιφέρειας αυτής στο Αζερμπαϊτζάν. Μία ημέρα μετά την έναρξη της επίθεσης, στις 20 Σεπτεμβρίου, επετεύχθη συμφωνία για την πλήρη παύση των εχθροπραξιών στο Ναγκόρνο Καραμπάχ με τη μεσολάβηση της ρωσικής ειρηνευτικής διοίκησης στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Το Αζερμπαϊτζάν πραγματοποίησε συνάντηση με εκπροσώπους της αρμενικής κοινότητας του Αρτσάχ στις 21 Σεπτεμβρίου στο Γιεβλάχ. Ο πρόεδρος του αυτόνομου θύλακα, Σαμβέλ Σαχραμανιάν υπέγραψε διάταγμα σύμφωνα με το οποίο αποφασίστηκε: «Να διαλυθούν όλα τα κρατικά ιδρύματα και οι οργανισμοί που υπάγονται στις υπηρεσίες τους μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2024 και η Δημοκρατία του Ναγκόρνο Καραμπάχ παύει να υφίσταται».

Γεωγραφία

Το Ναγκόρνο Καραμπάχ έχει συνολική έκταση 4.400 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η περιοχή έχει ψηλές κορυφογραμμές κατά μήκος του βόρειου άκρου και κατά μήκος της Δύσης και του ορεινού νότου.

Το έδαφος της σημερινής περιοχής του Ναγκόρνο Καραμπάχ αποτελεί τμήμα της ιστορικής περιοχής του Καραμπάχ, το οποίο βρίσκεται μεταξύ των ποταμών Κύρου και Αράξη.

Το τοπίο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ διαφέρει από τη στέπα του ποταμού Κύρου με πεδιάδες μέσα από πυκνά δάση από δρυς και οξιές. Η περιοχή διαθέτει πολλές ιαματικές πηγές και κοιτάσματα ψευδαργύρου, άνθρακα, μολύβδου, χρυσού, μαρμάρου και ασβεστόλιθου.^[33]

Οι κυριότερες πόλεις της περιοχής είναι η Στεπανακέρτ, η οποία λειτουργεί ως η πρωτεύουσα της Δημοκρατίας του Αρτσάχ και ακολουθεί η Σουσί.

Αμπελώνες, οπωρώνες και ελαιώνες για τους μεταξοσκώληκες αναπτύσσονται στις εύφορες κοιλάδες της περιοχής.^[34]

Παραπομπές

1. Στράβων (ed. H.C. Hamilton, Esq., W. Falconer, M.A.). Γεωγραφικά. The Perseus Digital Library. 11.14.4. Retrieved 21 November 2007.
2. Robert H. Hewsen. "The Meliks of Eastern Armenia: A Preliminary Study". Revue des etudes Arméniennes. NS: IX, 1972, pp. 288.
3. Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas. The University of Chicago Press, 2001, p. 264. (ISBN 978-0-226-33228-4)
4. Hewsen, Robert H. (1982). «Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians». Στο: Samuelian, Thomas J., επιμ. Classical Armenian Culture. Influences and Creativity. Chicago: Scholars Press. σελίδες 27–40. ISBN 0-89130-565-3.
5. Encyclopædia Britannica "Azerbaijan"
6. Walker, Christopher J. Armenia and Karabagh: The Struggle for Unity. Minority Rights Group Publications, 1991, p. 10
7. Viviano, Frank. "The Rebirth of Armenia", National Geographic Magazine, March 2004, p. 18,
8. Н.Адонц. «Дионисий Фракийский и армянские толкователи», Пг., 1915, 181—219
9. The Cambridge History of Iran. — Cambridge University Press, 1975. — vol. 4. — p. 506 "He was handed to Afshin's troops by Sahl b. Sunbadh, an Armenian prince in 222/836-7, and executed in Samarra (223/837) while his brother and assistant 'Abd-Allah was delivered to the prince of Tabaristan, Ibn Sharvin, who had him put to death in Baghdad."
10. Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas. The University of Chicago Press, 2001, pp. 119, 155, 163, 264–65.
11. Christopher Walker. The Armenian presence in Mountainous Karabakh, in John F. R. Wright et al.: Transcaucasian Boundaries (SOAS/GRC Geopolitics). 1995, p. 93
12. Robert H. Hewsen. Russian–Armenian relations, 1700–1828. Society of Armenian Studies, N4, Cambridge, Massachusetts, 1984, p 37.
13. (Ρωσικά) Просительные пункты и клятвенное обещание Ибраим-хана.
14. Muriel Atkin. The Strange Death of Ibrahim Khalil Khan of Qarabagh. Iranian Studies, Vol. 12, No. 1/2 (Winter – Spring, 1979), pp. 79–107
15. George A. Bournoutian. A History of Qarabagh: An Annotated Translation of Mirza Jamal Javanshir Qarabaghi's Tarikh-e Qarabagh. Mazda Publishers, 1994. (ISBN 1-56859-011-3), 978-1-568-59011-0
16. Tim Potier. Conflict in Nagorno-Karabakh, Abkhazia and South Ossetia: A Legal Appraisal. Martinus Nijhoff Publishers, 2001, p. 2. (ISBN 90-411-1477-7).
17. Leonidas Themistocles Chrysanthopoulos. Caucasus Chronicles: Nation-building and Diplomacy in Armenia, 1993–1994. Gomidas Institute, 2002, p. 8. (ISBN 1-884630-05-7).
18. The British and Foreign Review. J. Ridgeway and sons, 1838, p. 422.
19. Taru Bahl, M.H. Syed. Encyclopaedia of the Muslim World^{[νεκρός σύνδεσμος]}. Anmol Publications PVT, 2003 p. 34. (ISBN 81-261-1419-3).
20. «The Nagorno-Karabagh Crisis: A Blueprint for Resolution» (PDF)., New England Center for International Law & Policy
21. Conflict in Nagorno-Karabakh, Abkhazia, and South Ossetia: A Legal Appraisal by Tim Potier. (ISBN 90-411-1477-7)
22. Walker. The Survival of a Nation. pp. 285–90
23. Audrey L. Altstadt. The Azerbaijani Turks: power and identity under Russian rule. Hoover Press, 1992. (ISBN 0817991824), 9780817991821
24. Black Garden, Thomas de Waal, page 292
25. Lieberman, Benjamin (2006). Terrible Fate: Ethnic Cleansing in the Making of Modern Europe. Chicago: Ivan R. Dee. σελίδες 284–92. ISBN 1-5666-3646-9.
26. Human Rights Watch. Playing the "Communal Card". Communal Violence and Human Rights: "By early 1992 full-scale fighting broke out between Nagorno-Karabakh Armenians and Azerbaijani authorities." / "...Karabakh Armenian forces—often with the support of forces from the Republic of Armenia—conducted large-scale operations..." / "Because 1993 witnessed unrelenting Karabakh Armenian offensives against the Azerbaijani provinces surrounding Nagorno-Karabakh..." / "Since late 1993, the conflict has also clearly become internationalized: in addition to Azerbaijani and Karabakh Armenian forces, troops from the Republic of Armenia participate on the Karabakh side in fighting inside Azerbaijan and in Nagorno-Karabakh."
27. Human Rights Watch. The former Soviet Union. Human Rights Developments: "In 1992 the conflict grew far more lethal as both sides—the Azerbaijani National Army and free-lance militias fighting along with it, and ethnic Armenians and mercenaries fighting in the Popular Liberation Army of Artsakh—began."
28. United States Institute of Peace. Nagorno-Karabakh Searching for a Solution. Foreword Αρχειοθετήθηκε 2008-12-02 στο Wayback Machine.: "Nagorno-Karabakh’s armed forces have not only fortified their region, but have also occupied a large swath of surrounding Azeri territory in the hopes of linking the enclave to Armenia."
29. United States Institute of Peace. Sovereignty after Empire. Self-Determination Movements in the Former Soviet Union. Hopes and Disappointments: Case Studies Αρχειοθετήθηκε 2008-12-01 στο Wayback Machine. "Meanwhile, the conflict over Nagorno-Karabakh was gradually transforming into a full-scale war between Azeri and Karabakh irregulars, the latter receiving support from Armenia." / "Azerbaijan's objective advantage in terms of human and economic potential has so far been offset by the superior fighting skills and discipline of Nagorno-Karabakh's forces. After a series of offensives, retreats, and counteroffensives, Nagorno-Karabakh now controls a sizable portion of Azerbaijan proper ... including the Lachin corridor."
30. No End in Sight to Fighting in Nagorno-Karabakh by Ivan Watson/National Public Radio. Weekend Edition Sunday, 23 April 2006.
31. «Проект заявления по Нагорному Карабаху ожидает одобрения парламентских сил Армении». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Σεπτεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2017.
32. Резолюция ПАСЕ по Карабаху: что дальше?. BBC Russian.
33. DeRouen, Karl R. (ed.) (2007). Civil wars of the world: major conflicts since World War II, Volume 2. ABC-CLIO. σελ. 150. ISBN 1851099190.
34. «Nagorno-Karabakh». Μπριτάνικα. Ανακτήθηκε στις 30 Νοεμβρίου 2010.