Νίκος Γκάτσος

Ο Νίκος Γκάτσος (Ασέα Αρκαδίας, 8 Δεκεμβρίου 1911 - Αθήνα, 12 Μαΐου 1992) ήταν σημαντικός Έλληνας ποιητής, μεταφραστής και στιχουργός.

Νίκος Γκάτσος
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Νίκος Γκάτσος (Ελληνικά)
Γέννηση	8  Δεκεμβρίου 1911[1] Ασέα Αρκαδίας[2]
Θάνατος	12  Μαΐου 1992 Αθήνα
Κατοικία	Κυψέλη[3]
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	νέα ελληνική γλώσσα[4]
Σπουδές	Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (από 1930)
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	γλωσσολόγος ποιητής μεταφραστής στιχουργός τραγουδοποιός συγγραφέας
Οικογένεια
Σύντροφος	Αγαθή Δημητρούκα[5]
Υπογραφή
δεδομένα

Συνεργάστηκε με τον κορυφαίο Έλληνα συνθέτη Μάνο Χατζιδάκι^[6]. Το αρχείο του βρίσκεται, στην βιβλιοθήκη του Πανεπιστήμιου Χάρβαρντ (Harvard) των ΗΠΑ.^[7]

Βιογραφία

Ο Νίκος Γκάτσος γεννήθηκε στην Ασέα Αρκαδίας από τους αγρότες Γεώργιο Γκάτσο και Βασιλική Βασιλοπούλου. Σε ηλικία πέντε ετών έμεινε ορφανός από πατέρα, ο οποίος, από τους πρώτους μετανάστες στην Αμερική, πέθανε στο πλοίο και τον πέταξαν στα νερά του Ατλαντικού Ωκεανού.

Τέλειωσε το Δημοτικό στην Ασέα και το Γυμνάσιο στην κοντινή Τρίπολη, όπου γνώρισε τα λογοτεχνικά βιβλία, τις μεθόδους αυτοδιδασκαλίας ξένων γλωσσών, το θέατρο και τον κινηματογράφο. Έτσι, όταν το 1930 μετέβη στην Αθήνα για να εγγραφεί στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (διέκοψε μετά το δεύτερο έτος), ήξερε αρκετά καλά Αγγλικά και Γαλλικά, είχε μελετήσει τον Παλαμά, τον Σολωμό και το δημοτικό τραγούδι και παρακολουθούσε τις νεωτεριστικές τάσεις στην ποίηση της Ευρώπης.

Στην Αθήνα εγκαταστάθηκε με τη μητέρα του και την αδερφή του και άρχισε να έρχεται σε επαφή με τους λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής. Πρωτοδημοσίευσε ποιήματά του, μικρά σε έκταση και με κλασικό ύφος, στα περιοδικά «Νέα Εστία» (1931-32) και «Ρυθμός» (1933). Την ίδια περίοδο δημοσίευσε κριτικά σημειώματα στα περιοδικά «Μακεδονικές Ημέρες», «Ρυθμός» και «Τα Νέα Γράμματα» (για τον Κωστή Μπαστιά, την Μυρτιώτισσα και τον Θράσο Καστανάκη αντίστοιχα), ενώ αργότερα συνεργάστηκε με τα «Καλλιτεχνικά Νέα» και τα «Φιλολογικά Χρονικά». Καθοριστική υπήρξε η γνωριμία του με τον Οδυσσέα Ελύτη το 1936. Συνδέθηκε με το ρεύμα του ελληνικού υπερρεαλισμού.

Το μοναδικό βιβλίο που εξέδωσε όσο ζούσε είναι η ποιητική σύνθεση «Αμοργός» (Αετός, 1943), η οποία θεωρείται κορυφαία δημιουργία του ελληνικού υπερρεαλισμού με επίδραση στους νεότερους ποιητές,^[8] σημαδεύοντας την σύγχρονη ελληνική ποίηση. Έκτοτε δημοσίευσε τρία ακόμη ποιήματα: το «Ελεγείο» (1946, περ. Φιλολογικά Χρονικά) και το «Ο ιππότης κι ο θάνατος» (1947, περ. Μικρό Τετράδιο), που από το 1969 και μετά περιέχονται στο βιβλίο «Αμοργός», και το «Τραγούδι του παλιού καιρού» (1963, περ. Ο Ταχυδρόμος), αφιερωμένο στον Γιώργο Σεφέρη.

Ο Γκάτσος ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη μετάφραση θεατρικών έργων, κυρίως για λογαριασμό του Εθνικού Θεάτρου, του Θεάτρου Τέχνης και του Λαϊκού Θεάτρου. Αφορμή υπήρξε το έργο «Ματωμένος γάμος» του Ισπανού ποιητή Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, που το μετέφρασε το 1943, εκδόθηκε από τις εκδόσεις "Ίκαρος" το 1945, και ανέβηκε από τον Κάρολο Κουν στο Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» το 1948. Μετέφρασε δύο ακόμη θεατρικά έργα του Λόρκα, «Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» (1954) και «Ο Περλιμπλίν και η Μπελίσα» (1959), και όλα μαζί με τις μεταφράσεις των ποιημάτων «Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσιεθ Μεχίας» και «Παραλογή του μισούπνου» από το 1990 και μετά εκδίδονται συγκεντρωμένα στον τόμο: Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, «Θέατρο και ποίηση», απόδοση Νίκου Γκάτσου. Μετέφρασε, επίσης, επτά μονόπρακτα του Τεννεσσή Ουίλλιαμς (1955-59), τη «Φουέντε Οβεχούνα» του Λόπε δε Βέγα (1959), τον «Ιώβ» του Άρτσιμπαλντ Μακ Λης (1959), τον «Πατέρα» του Αυγούστου Στρίντμπεργκ (1962), το «Ταξίδι μιας μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα« του Ευγένιου Ο΄Νηλ (1965) και άλλα που εκδίδονται σταδιακά από τις Εκδόσεις Πατάκη. Παράλληλα και για βιοποριστικούς λόγους συνεργάστηκε με την «Αγγλοελληνική Επιθεώρηση» ως μεταφραστής και με την Ελληνική Ραδιοφωνία ως μεταφραστής, διασκευαστής και ραδιοσκηνοθέτης.,

Η μεγάλη συνεισφορά του Γκάτσου, ωστόσο, είναι στο τραγούδι ως στιχουργού. Έφερε την ποίηση στον στίχο και κατάφερε να δώσει, κυρίως μέσω της συνεργασίας του με τον Μάνο Χατζιδάκι, τον κανόνα του ποιητικού τραγουδιού. Συνεργάστηκε, επίσης, με τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Σταύρο Ξαρχάκο, τον Δήμο Μούτση, τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, τον Χριστόδουλο Χάλαρη, καθώς και με νεώτερους συνθέτες. Γράφοντας συνήθως πάνω στη μελωδία, με πρώτο το «Χάρτινο το φεγγαράκι», μίλησαν στις καρδιές του κόσμου πολλά μεμονωμένα τραγούδια του, καθώς κυκλοφορούσαν σε δισκάκια 45 στροφών, αλλά και ως αυτούσιοι κύκλοι όπως η «Μυθολογία» (1965), το «Ένα μεσημέρι» (1966), η «Επιστροφή» (1970), το «Σπίτι μου σπιτάκι μου» (1972), οι «Δροσουλίτες» 1975, η «Αθανασία» (1976), «Τα παράλογα» (1976), το «Ρεμπέτικο» (1983), ο Χειμωνιάτικος ήλιος, οι Μύθοι μιας γυναίκας, η Σκοτεινή μητέρα, η «Ενδεκάτη εντολή» (1985) ή οι «Αντικατοπτρισμοί» (1993). Το σύνολο του στιχουργικού του έργου βρίσκεται συγκεντρωμένο στον τόμο «Όλα τα τραγούδια» (εκδ. Πατάκη, 1999).

Ποιήματα και στίχοι του έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, Γαλλικά, Δανέζικα, Ισπανικά, Ιταλικά, Καταλανικά, Κορεατικά, Σουηδικά, Τουρκικά, Φινλανδικά.

Το 1987 τιμήθηκε με το Βραβείο του Δήμου Αθηναίων για το σύνολο του έργου του, ενώ το 1991 του απονεμήθηκε ο τίτλος του Αντεπιστέλλοντος Μέλους της Βασιλικής Ακαδημίας Καλών Γραμμάτων της Βαρκελώνης για τη συμβολή του στη διάδοση της ισπανικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα.Στις 12 Μαΐου 1992 ύστερα από δική του επιθυμία επέστρεψε για πάντα στη γενέτειρά του, Ασέα Αρκαδίας.

Εργογραφία

Ποίηση

«	Νὰ βρεῖς μίαν ἄλλη θάλασσα μίαν ἄλλη ἁπαλοσύνη Νὰ πιάσεις ἀπὸ τὰ λουριὰ τοῦ Ἀχιλλέα τ᾿ ἄλογα Ἀντὶ νὰ κάθεσαι βουβὴ τὸν ποταμὸ νὰ μαλώνεις.	»
— Νίκος Γκάτσος: Αμοργός (1943)

• Αμοργός (ποίημα) (1943). Η μοναδική ποιητική σύνθεση που εξέδωσε ο Γκάτσος. Η δεύτερη έκδοσή της (1963) στον Ίκαρο. Στην 3η έκδοση (1969) προστίθενται τα ποιήματα «Ο Ιππότης και ο Θάνατος (1513)» και «Ελεγείο», που είχαν πρωτοδημοσιευθεί σε περιοδικά το 1947 και το 1946 αντιστοίχως. Νέα έκδοση, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2000.
• Φύσα Αεράκι Φύσα Με Μη Χαμηλώνεις Ίσαμε (Ίκαρος, 1992). Ευρύτατη συλλογή τραγουδιών του Νίκου Γκάτσου, την οποία είχε καταρτίσει ο ίδιος. Περιλαμβάνονται και αρκετά ανέκδοτα τραγούδια ή κύκλοι τραγουδιών του.
• Δάνεισε τα Μετάξια στον Άνεμο (Ίκαρος, 1994). Μετά τον θάνατο του ποιητή βρέθηκαν σ' ένα φάκελο "λιγοστά ολοκληρωμένα ή ημιτελή ποιήματα, που προηγήθηκαν της Αμοργού και που, τρόπον τινά, αποτελούν τον προάγγελό της", σημειώνει στον πρόλογό του ο επιμελητής της έκδοσης Ευγένιος Αρανίτσης, ο οποίος έκανε και την επιλογή των "καταλοίπων" που περιλαμβάνονται στο βιβλίο.
• Τα προ της «Αμοργού» ποιήματα (1931-1933) Αρχειοθετήθηκε 2013-06-17 στο Wayback Machine.
• Το ελεγείο (1946)
• Το τραγούδι του παλιού καιρού (1963)

Στίχοι

Όλα τα τραγούδια [συγκεντρωτική έκδοση των στίχων του], εκδ. «Πατάκης», Αθήνα 1999.

Μεταφράσεις

•  Μεταφράσεις για τον Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» του Κ. Κουν: 1. Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Ματωμένος γάμος. Πρεμιέρα: 8 Απριλίου 1948. 2. Τεννεσή Ουίλιαμς, Μίλα μου σαν τη βροχή — Χαιρετισμούς από την Μπέρτα — Προς κατεδάφισην — Εικοσιεφτά βαγόνια βαμβάκι — Μην κλαις μωρό του Ρούνυ. Πρεμιέρα: 16 Νοεμβρίου 1955. 3. Τεννεσή Ουίλιαμς, Η λαίδη με το οικόσημο. Πρεμιέρα: 8 Ιανουαρίου 1957. 4. Γκράχαμ Γκρην, Λίβινγκ ρουμ. Πρεμιέρα: 2 Μαΐου 1957. 5. Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Ο Περλιμπλίν και η Μπελίσα. Πρεμιέρα: 3 Μαρτίου 1959. 6. Τεννεσή Ουίλιαμς, Το μεγάλο αντίο. Πρεμιέρα: 8 Απριλίου 1959. 7. Ζαν Ζενέ, Υψηλή εποπτεία. Πρεμιέρα: 15 Μαΐου 1959. 8. Άρτσιμπαλντ Μακ Λης, Ιώβ. Πρεμιέρα: 1 Δεκεμβρίου 1959.
•  Μεταφράσεις για το Εθνικό Θέατρο: 1. Τζέιμς Μπράιντυ, Δάφνη Λωρεόλα. Σκηνοθεσία: Κωστής Μιχαηλίδης. Πρεμιέρα: 31 Ιανουαρίου 1951. 2. Κρίστοφερ Φράι, Το σκοτάδι είναι αρκετά φωτερό. Σκηνοθεσία: Αλέξης Μινωτής. Πρεμιέρα: 7 Νοεμβρίου 1957. 3. Αύγουστος Στρίντμπεργκ, Ο πατέρας. Σκηνοθεσία: Αλέξης Μινωτής. Πρεμιέρα: 8 Φεβρουαρίου 1962. 4. Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα. Σκηνοθεσία: Αλέξης Μινωτής. Πρεμιέρα: 14 Δεκεμβρίου 1962. 5. Ευγένιος Ο’ Νηλ, Ταξίδι μακριάς μέρας μέσα στη νύχτα. Σκηνοθεσία: Αλέξης Μινωτής. Πρεμιέρα: 26 Μαρτίου 1965. 7. Μπεν Τζόνσον, Νέα απ' τον κόσμο που ανακαλύφθηκε στο φεγγάρι — Ο θρίαμβος του έρωτα στην Καλλίπολη — Όμπερον. Σκηνοθεσία: Γιώργος Χριστοδουλάκης. Πρεμιέρα: 30 Νοεμβρίου 1978. (Ο Νίκος Γκάτσος, στο πρόγραμμα της ενιαίας παράσταση των έργων του Τζόνσον —με τίτλο «Μάσκες»— παρουσιάζεται μόνο ως στιχουργός των τραγουδιών, όπως παρατηρεί ο Στάθης Δρομάζος, σε κριτική του για την παράσταση, στην εφ. Η Καθημερινή, 14 Δεκεμβρίου 1978.]
• Μεταφράσεις για τον Θίασο Μάνου Κατράκη & Λάμπρου Κωνσταντάρα (Lesley Storm, Μαύρη δαντέλα, θεατρική σεζόν 1954 - 1955), το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο του Μάνου Κατράκη (Lope de Vega, Φουέντε Οβεχούνα, θερινή θεατρική σεζόν 1959), τον Θίασο Δημήτρη Μυράτ & Βούλας Ζουμπουλάκη (Ρακίνας, Εσθήρ, –μόνο τα χορικά– θεατρική σεζόν 1968 - 1969) και τον Θίασο Αλέξη Μινωτή & Κατίνας Παξινού (Seán O'Casey, Η Ήρα και το παγώνι, θεατρική σεζόν 1969 - 1970)

Δισκογραφία

• 1958: «Χάρτινο Το Φεγγαράκι». Δίσκος 45 στροφών. Μουσική Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Νάνα Μούσχουρη. Το τραγούδι γράφτηκε για τις ανάγκες του έργου του Τένεσι Ουίλιαμς «Λεωφορείον Ο Πόθος» από το Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» του Καρόλου Κουν, κατά τη χρονική περίοδο 1948-1949. Στο θέατρο το ερμήνευε η Μελίνα Μερκούρη.
• 1958: «Έλα Πάρε Μου Τη Λύπη». Δίσκος 45 στροφών. Μουσική Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Νάνα Μούσχουρη.
• 1960: «Ελλάς, η Χώρα των Ονείρων» (Fontana 680241 & 6484001 LP-CD). Τραγούδια του ομώνυμου γερμανικού ντοκιμαντέρ του Wolfgang Mueller-Sehn, μουσική Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι Νίκου Γκάτσου από το ποίημα "Αμοργός", τραγούδι Νάνα Μούσχουρη.
• 1960: «Μυρτιά». Δίσκος 45 στροφών, όπου περιλαμβάνεται το ομώνυμο τραγούδι και το Αν Θυμηθείς Τ' Όνειρό Μου. Μουσική Μίκη Θεοδωράκη, στίχοι Νίκου Γκάτσου (υπό το ψευδώνυμο Β. Καρδής), τραγούδι Γιοβάννα.
• 1960: «Αρχιπέλαγος». Μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Περιλαμβάνονται σε στίχους Νίκου Γκάτσου το Είχα Φυτέψει Μια Καρδιά με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τα Αν Θυμηθείς Τ' Όνειρό Μου, Μυρτιά και Σε Πότισα Ροδόσταμο με τη Μαίρη Λίντα.
• 1964: «Πολιτεία Β΄». Μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Περιλαμβάνεται σε στίχους Νίκου Γκάτσου το τραγούδι Στράτα Τη Στράτα με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση^[9].
• 1961: «Κουρασμένο Παλικάρι». Δίσκος 45 στροφών. Μουσική Μάνου Χατζιδάκι, τραγούδι Νάνα Μούσχουρη. Το τραγούδι παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Γ' Φεστιβάλ Τραγουδιού του Ε.Ι.Ρ. (Ιούλιος 1961) και κέρδισε το δεύτερο βραβείο.
• 1962: «Οδός Ονείρων» (Columbia 70239 LP-CD), για την ομότιτλη θεατρική παράσταση του Μάνου Χατζιδάκι που παίχθηκε το καλοκαίρι του 1962. Η Ζωή Φυτούση στο Έφυγε το Τρένο με στίχους Νίκου Γκάτσου.
• 1962: «Aliki, My Love» (Fontana MGF 27523 LP). Μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι του Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Αλίκη Βουγιουκλάκη.
• 1962: «Το Τραγούδι της Σειρήνας» (Columbia SCDG 3255). Δίσκος 45 στροφών. Μουσική Μάνου Χατζιδάκι, με την Μαίρη Λίντα.
• 1963: «America America». Μουσική και τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι για την ταινία Αμέρικα, Αμέρικα του Ελία Καζάν. Περιλαμβάνονται δύο τραγούδια σε στίχους του Νίκου Γκάτσου: Τ' Αστέρι Του Βοριά (Prologue, Finale) με τον Βασίλη Ριζιώτη και τον Γιώργο Ρωμανό και Τα Λουστράκια (Evil Thoughts) με χορωδία^[10].
• 1965: «Ματωμένος Γάμος - Παραμύθι Χωρίς Όνομα» (Columbia SAXG107 & 70242 & 70957 LP-CD), μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Ο Ματωμένος Γάμος, ποίημα του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, σε απόδοση στα ελληνικά του Νίκου Γκάτσου. Στίχοι του Ιάκωβου Καμπανέλλη στο Παραμύθι χωρίς όνομα. Με τον Λάκη Παππά.
• 1965: «Μυθολογία» (Columbia GCX112 & 70247 LP-CD), 12 λαϊκές μπαλάντες, γράφει το εξώφυλλο, με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, στίχους του Νίκου Γκάτσου και τραγούδι ο Γιώργος Ρωμανός.
• 1965: «Πρώτη Εκτέλεση» (Columbia 33GSX 11). Μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Περιλαμβάνονται τρία τραγούδια σε στίχους του Νίκου Γκάτσου: Κάνε Τον Πόνο Σου Χαρά με τη Μαίρη Λίντα, Μια Παναγιά με τον Λάκη Παππά και Θαλασσοπούλια Μου με τη Μαίρη Λίντα.
• 1965: «Πάει ο καιρός» (Columbia SCDG 3583). Δίσκος 45 στροφών, μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Γρηγόρης Μπιθικώτσης.
• 1965: «Στο Λαύριο Γίνεται Χορός» (Columbia SCDG-3693), σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι, με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση.
• 1966: «Ένα Μεσημέρι» (Columbia SCXG21 & 70021 LP-CD), μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Βίκυ Μοσχολιού και Σταμάτης Κόκοτας.
• 1966: «Μαουτχάουζεν». Μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Περιλαμβάνονται τρία τραγούδια σε στίχους του Νίκου Γκάτσου: Στου Κόσμου Την Ανηφοριά, Το Εκκρεμές και Τ' Όνειρο Καπνός, με την Μαρία Φαραντούρη.
• 1968: «Κάποιο Καλοκαίρι» (Columbia SCXG3253 & GSX37 & 170424 LP-CD), μουσική του Δήμου Μούτση, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Σταμάτης Κόκοτας, Μαρία Δουράκη, Ελένη Ροδά, Γιώργος Χατζηαντωνίου.
• 1969: «Το Νέο Κύμα Τραγουδά Χατζιδάκι» (Lyra 3022 LP-CD), 12 τραγούδια του Χατζιδάκι με στίχους Νίκου Γκάτσου (7), Ιάκωβου Καμπανέλλη (3) και του συνθέτη (2). Τραγουδούν Πόπη Αστεριάδη, Γιώργος Ζωγράφος, Γιώργος Μούτσιος, Γιώργος Ρωμανός, Καίτη Χωματά και η Αρλέτα.
• 1969: «Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσιεθ Μεχίας» (Columbia 70042/3 LP-CD), μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Κώστας Πασχάλης, αφήγηση Μάνος Κατράκης.
• 1969: «Ένα Χαμόγελο» (Columbia SCXG3256 & 170424 LP), η μουσική του Δήμου Μούτση, οι στίχοι του Νίκου Γκάτσου. Τραγουδούν ο Μπιθικώτσης, ο Κόκοτας και η Δήμητρα Γαλάνη.
• 1970: «Επιστροφή» (Columbia SAXG161 & SCXG61 & 70237 LP-CD), μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Δήμητρα Γαλάνη, Αλίκη Βουγιουκλάκη.
• 1971: «Η Μούσχουρη Τραγουδά Χατζιδάκι Νο 2» (Philips 6331029 LP-CD). Τα Κι Αν Διψάσεις Για Νερό, Τώρα Που Πας Στην Ξενιτιά και Αθήνα με στίχους Γκάτσου.
• 1971: «Της Γης το Χρυσάφι» (Columbia SAXG162 & 70238 LP-CD), μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Δήμητρα Γαλάνη και Μανώλης Μητσιάς.
• 1971: «Η Φάτνη» (Columbia SCXG66 & 70066 LP), ορατόριο του Σωκράτη Βενάρδου (1927-1983) σε ποίηση Νίκου Γκάτσου. Συμμετέχουν οι Δήμητρα Γαλάνη, Θεόδωρος Δημήτριεφ, Γιώργος Λαμπρόπουλος, Γιώργος Ξηροδήμος κ.α.
• 1972: «Σπίτι Μου Σπιτάκι Μου» (Columbia SCXG90 & 70090 LP), μουσική των Μάνου Χατζιδάκι, Σταύρου Ξαρχάκου και Λουκιανού Κηλαηδόνη, στίχοι Νίκου Γκάτσου. Με τη Νάνα Μούσχουρη.
• 1972: «Κόκκινη Κλωστή» (HMV CSDG56 & 70056 LP-CD), μουσική του Λουκιανού Κηλαηδόνη με στίχους του Νίκου Γκάτσου. Με τους Δήμητρα Γαλάνη και Μανώλη Μητσιά.
• 1972: «Ο Μεγάλος Ερωτικός» (Νότος 3901 LP-CD), μουσική Μάνος Χατζιδάκις, τραγούδι Φλέρυ Νταντωνάκη και Δημήτρης Ψαριανός. Πέρα Στο Θολό Ποτάμι σε ελληνική απόδοση Νίκου Γκάτσου από το θεατρικό έργο του Λόρκα Περλιμπλίν και Μπελίσα.
• 1973: «Τα Τραγούδια της Αλίκης» (Lyra 3262 LP-CD), δίσκος της Βουγιουκλάκη. Τα μισά τραγούδια των Χατζιδάκι-Γκάτσου.
• 1974: «Νυν και Αεί» (Columbia 70146 LP-CD), μουσική Σταύρου Ξαρχάκου σε κείμενο Νίκου Γκάτσου. Τραγουδούν Νίκος Δημητράτος, Βίκυ Μοσχολιού και χορωδία.
• 1974: «Θαλασσινά Φεγγάρια» (Columbia SCXG219 & 70219 LP-CD), μουσική Μίκη Θεοδωράκη, στίχοι Νίκου Γκάτσου και τραγούδι από τους Γρηγόρη Μπιθικώτση, Βίκυ Μοσχολιού και Μαρία Φαραντούρη.
• 1974: «Τα Τραγούδια Του Δρόμου», σε μουσική Μάνου Λοΐζου. Περιλαμβάνει το Τραγούδι του Δρόμου με ερμηνευτή τον συνθέτη σε δεύτερη εκτέλεση (πρώτος το ερμήνευσε το 1962 ο Γιώργος Μούτσιος) σε στίχους του Λόρκα και ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά από τον Νίκο Γκάτσο.
• 1975: «Δροσουλίτες» (Columbia 70181 LP-CD), μουσική του Χριστόδουλου Χάλαρη, στίχοι Νίκου Γκάτσου. Με τη Δήμητρα Γαλάνη και τον Χρύσανθο Θεοδωρίδη.
• 1974: «Συλλογή» (Columbia SCXG124 & 70124 LP-CD), μουσική Σταύρου Ξαρχάκου και Χριστόδουλου Χάλαρη, στίχοι Νίκου Γκάτσου και περιλαμβάνει τα πασίγνωστα τραγούδια ''Παλικάρι στα Σφακιά, Ήτανε μια φορά''. Τραγουδά ο Νίκος Ξυλούρης.
• 1976: «Τα Παράλογα» (Notos 3904 LP-CD), των Μάνου Χατζιδάκι και Νίκου Γκάτσου. Με τους Μαρία Φαραντούρη, Μελίνα Μερκούρη, Διονύση Σαββόπουλο, Ηλία Λιούγκο και Μίκη Θεοδωράκη.
• 1976: «Αθανασία» (Columbia 70248 LP-CD), των Χατζιδάκι-Γκάτσου με τη Δήμητρα Γαλάνη και τον Μανώλη Μητσιά.
• 1976: «Περίπατος» (Columbia 70805 LP), μουσική Λουκιανός Κηλαηδόνης, στίχοι Νίκος Γκάτσος, ερμηνεία Μανώλης Μητσιάς.
• 1977: «Οι Γειτονιές Του Φεγγαριού/Χωρίον Ο Πόθος» (Lyra 3905), μουσική Μάνου Χατζιδάκι. Περιλαμβάνει τέσσερα τραγούδια σε στίχους του Νίκου Γκάτσου, τα οποία ηχογραφήθηκαν το 1972 με την Φλέρυ Νταντωνάκη: Η Μικρή Ραλλού, Ήταν Καμάρι Της Αυγής, Με Την Ελλάδα Καραβοκύρη και Στου Διγενή Τα Κάστρα.
• 1979: «Το Δρομολόγιο» (Columbia 70969 LP-CD), μουσική Δήμος Μούτσης, στίχοι Νίκος Γκάτσος, τραγούδι Μανώλης Μητσιάς.
• 1980: «Μεθυσμένο Κορίτσι» (Lyra 3747 LP), δίσκος της Μαργαρίτας Ζορμπαλά με τραγούδια των Χατζιδάκι-Γκάτσου και Θεοδωράκη.
• 1982: «Η Ποίηση στο Τραγούδι Μας» (Columbia 71248/9 LP), ανθολογία τραγουδιών με στίχους Νίκου Γκάτσου.
• 1982: «Πορνογραφία» (Minos MSM460), μουσική Μάνου Χατζιδάκι. Περιλαμβάνονται σε στίχους Νίκου Γκάτσου τα τραγούδια Η Παναγία Των Πατησίων με την Γιάννα Κατσαγιώργη και Έλα Σε Μένα με τον Βασίλη Λέκκα.
• 1983: «Ρεμπέτικο» (CBS 70245 2LP-CD), τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου και Νίκου Γκάτσου, γραμμένα για την ταινία του Κώστα Φέρρη. Τραγουδούν οι Τάκης Μπίνης, Νίκος Δημητράτος, Θόδωρος Πολυκανδριώτης, Κώστας Τσίγγος, Κώστας Μαντζόπουλος, Νίκος Μαραγκόπουλος και η Σωτηρία Λεονάρδου.
• 1983: «Ατέλειωτος Δρόμος» (Minos MSM 501-502). Δίσκος της Δήμητρας Γαλάνη. Περιλαμβάνει σε στίχους του Νίκου Γκάτσου τα τραγούδια: Κάποιο Τραίνο (μουσική Δήμος Μούτσης), Περιμπανού (Μάνος Χατζιδάκις) και Αχ Ουρανέ (Μάνος Χατζιδάκις).
• 1984: «Memed Γεράκι Μου», μουσική του Μάνου Χατζιδάκι για την ομώνυμη ταινία του Πίτερ Ουστίνοφ με το τραγούδι «Memed Αγάπη Μου» που ηχογραφήθηκε ειδικά για την ελληνική έκδοση του δίσκου με τη φωνή της Έλλης Πασπαλά.
• 1984: «Ωδείο Ηρώδου Αττικού» (Philips 822997 LP-CD), ηχογράφηση συναυλίας της Νανάς Μούσχουρη. Πολλά από τα τραγούδια των Χατζιδάκι-Γκάτσου.
• 1984: «Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι» (Columbia 170 032/033), μουσική Μάνου Χατζιδάκι. Περιλαμβάνονται σε στίχους Νίκου Γκάτσου τα τραγούδια Πάει Ο Καιρός με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, Μια Παναγιά με τη Χορωδία Θάλειας Βυζαντίου, Τ' Αστέρι Του Βοριά με τον Λάκη Παππά, Κουρασμένο Παλικάρι και Αθήνα με τον Στέλιο Καζαντζίδη και τη Μαρινέλλα και Έφυγε Το Τρένο με τη Ζωή Φυτούση.
• 1985: «Η Ενδεκάτη Εντολή» (Philips 826426 LP-CD), μουσική Γιώργου Χατζηνάσιου, στίχοι Νίκου Γκάτσου. Με τη Νάνα Μούσχουρη.
• 1986: «Το Κορίτσι της Μάνης» (CBS 450276 LP), μουσική του Θόδωρου Αντωνίου για την ομότιτλη ταινία. Τα τραγούδια με τους Σπύρο Δενάξα και Δέσποινα Καλαφάτη έχουν στίχους Νίκου Γκάτσου.
• 1986: «Χειμωνιάτικος Ήλιος» (Minos 615 LP-CD), των Μάνου Χατζιδάκι και Νίκου Γκάτσου με τον Μανώλη Μητσιά. Ο δίσκος κυκλοφόρησε σε δύο εκδόσεις με διαφορετική ενορχήστρωση.
• 1986: «Σκοτεινή Μητέρα» (Σείριος 86004 LP-CD), των Μάνου Χατζιδάκι και Νίκου Γκάτσου με τη Μαρία Φαραντούρη.
• 1986: «Ο Μάνος Χατζιδάκις στη Ρωμαϊκή Αγορά» (Columbia 170127/9 LP - 170161 CD), κασετίνα με 3 LP, μουσική Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι κυρίως του Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Μαρία Φαραντούρη, Βασίλης Λέκκας, Ηλίας Λιούγκος, Έλλη Πασπαλά.
• 1986: «Η Μαρία Φαραντούρη στο Olympia» (Minos MSM 565/6). Σ' αυτό το δίσκο, ανάμεσα στα γνωστά τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι, ακούγεται για πρώτη φορά με ελληνικούς στίχους του Νίκου Γκάτσου, ο Κεμάλ. Το ερμηνεύει ο Βασίλης Λέκκας.
• 1987: «Λαϊκή Αγορά» (Columbia 170190/2 LP - 170207 CD), κασετίνα με 3 LP, μουσική Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι Νίκου Γκάτσου και Χατζιδάκι, τραγούδι Γιώργος Νταλάρας, Βασίλης Λέκκας, Ηλίας Λιούγκος, Έλλη Πασπαλά.
• 1988: «Οι Μύθοι της Γυναίκας» (Philips 836803 LP-CD), των Μάνου Χατζιδάκι και Νίκου Γκάτσου με τη Νάνα Μούσχουρη.
• 1988: «Το Ελληνικό Πρόσωπο του Γιώργου Νταλάρα» (Σείριος SMH 88 001 & 007 - Minos), περιλαμβάνει το νέο τραγούδι σε στίχους του Νίκου Γκάτσου «Στον Σείριο Υπάρχουνε Παιδιά». Ερμηνεύει ο Γιώργος Νταλάρας.
• 1989: «Διπλοπενιές» (Lyra 4521 LP), η μουσική που έγραψε ο Σταύρος Ξαρχάκος για την ταινία του Γιώργου Σκαλενάκη (1966). Τα τραγούδια με τον Δημήτρης Παπαμιχαήλ έχουν στίχους του Νίκου Γκάτσου.
• 1991: «Τα Κατά Μάρκον» (Minos 965 LP-CD), η μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου και οι στίχοι του Νίκου Γκάτσου. Ο Νταλάρας σε 8 τραγούδια, η Δέσπω Διαμαντίδου στο Γράμμα Στον Μάρκο Βαμβακάρη, η Διαμαντίδου με τον Ξαρχάκο στο Η Χοντρομπαλού.
• 1993: «Άπονες Εξουσίες» (MBI 105/6 LP-CD), 29 τραγούδια του Θεοδωράκη. Τα 4 με στίχους Γκάτσου.
• 1993: «Αντικατοπτρισμοί» (Σείριος 93001 LP-CD), μουσική Μάνου Χατζιδάκι (που είχε γράψει το 1970 για το «Reflections»), στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Αλίκη Καγιαλόγλου.
• 1994: «Αγάπη Είν' Η Ζωή» (Philips 518682 LP-CD), μουσική Σταύρου Ξαρχάκου, στίχοι Νίκου Γκάτσου (6), Μάνου Χατζιδάκι (3) και Αγαθή Δημητρούκα. Με τη Νάνα Μούσχουρη.
• 1998: «Τραγούδι του παλιού καιρού», σε μουσική Ηλία Ανδριόπουλου, με τον Μανώλη Μητσιά.
• 1998: «Μικραίνει το φεγγάρι», σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι, με την Νένα Βενετσάνου.
• 2003: «Λένη». Μουσική Δημήτρη Παπαδημητρίου. Τέσσερα τραγούδια σε στίχους του Ν. Γκάτσου ερμηνεύει η Φωτεινή Δάρρα.
• 2012: «Λουλούδι Στη Φωτιά». Μουσική Δημήτρη Παπαδημητρίου, με τη Φωτεινή Δάρρα
• «Η Παγωμένη Θεατρίνα». Ανέκδοτα τραγούδια σε μουσική Χατζιδάκι. Είχαν γραφτεί για να τα τραγουδήσει ο Γιώργος Μαρίνος^[11].
• 2018: «Γιαρεμ Γιαρεμ» σε μουσική του Γιωργου Χατζηνασιου διασκευάζεται απο την Μαρια Καρλακη

Βιβλιογραφία

Βιβλία

•  Τάσος Λιγνάδης, Διπλή επίσκεψη σε μια ηλικία και σ’ έναν ποιητή, «Γνώση», Αθήνα 1983.
•  Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Νίκος Γκάτσος, Ένας αφοσιωμένος, «Μπιλιέτο», Παιανία 1998.
•  Συγγραφείς στο χρόνο, Νίκος Γκάτσος, επ. Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Ημερολόγιο 1999, «Διάμετρος», Χαλκίδα 1998.
• Γεώργιος Θανόπουλος, Ο Νίκος Γκάτσος και η Ελληνική λαϊκή παράδοση, «Αρμός», Αθήνα, 2011
• Σταύρος Γ. Καρτσωνάκης, Δώστε μου μια ταυτότητα να θυμηθώ ποιος είμαι. Νίκος Γκάτσος: Ποίηση και στιχουργική 1931-1991, εκδ. Μετρονόμος, Αθήνα 2022.

Αφιερώματα σε λογοτεχνικά περιοδικά και ένθετα εφημερίδων

• Περ. Η Λέξη, τχ. 52, σ. 91-115, Φλεβάρης 1986. Γράφουν: Οδυσσέας Ελύτης, Κάρολος Κουν, Μάνος Χατζιδάκις, Νίκος Καρύδης, Μάνος Ελευθερίου.
• Περ. Οδός Πανός, τχ. 66, σ. 2-63, Μάρτιος- Απρίλιος 1993. Γράφουν: Ευγένιος Αρανίτσης, Χάρης Μεγαλυνός, Σταύρος Ξαρχάκος, Διονύσης Παπαδόπουλος, Γιώργος Πετρόπουλος, Δημήτρης Ι. Καραμβάλης.
• Περ.The Charioteer, τχ. 36, 1995-1996, Νέα Υόρκη. Διπλό τεύχος αφιερωμένο εξ ολοκλήρου στον Νίκο Γκάτσο, επιμ. C. Capri-Karka. Μεταφράζουν ποιήματα και στίχους του Ν. Γ. και κείμενα άλλων για τον Ν. Γ.οι: Marjorie Chambers, DavidConnolly, C. Capri Karka, Ilona Karka, George Pilitsis, Margaret Polis, ApostolosAthanassakis, Myrto Kapri.
• Περ. Δίφωνο, τχ. 8, Μάιος 1996, σ. 34-43. «Μνήμη Νίκου Γκάτσου», επιμ. Βασίλης Αγγελικόπουλος. Επίσης, τχ. 13, Οκτώβριος 1996, σ. 50-54 και τχ. 14, Νοέμβριος 1996, σελ. 70-74: Μάνος Ελευθερίου, «Η βραχονησίδα του τραγουδιού που λέγεται Νίκος Γκάτσος», Α΄ και Β΄ Μέρος, αντίστοιχα.
• Περ. Ελί-τροχος, τχ. 11ο, Χειμώνας 1996-1997, σ.7-44 και τχ. 13, Φθινόπωρο 1997, σ.9-12, 73-75. Γράφουν: Κων. Λαρδάς, Φίλιππος Μανδηλαράς, Ηρακλής Μήλλας, Κώστας Μπουρναζάκης, Θανάσης Ντόκος, Αγγελική Πασσιά.
• Πρόσωπα, τχ. 10, σ. 18-33, εφ. Τα Νέα. Γράφουν: Μικέλα Χαρτουλάρη, Σταύρος Ξαρχάκος, Δημοσθένης Κούρτοβικ, Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, Μάνος Ελευθερίου, Λευτέρης Παπδόπουλος.
• Βιβλιοθήκη, φ. 51, σ. 5-11, εφ. Ελευθεροτυπία, 21 Μαΐου 1999. Γράφουν: Αγαθή Δημητρούκα, Αλέξης-Eudald Solá, Θάνος Σταθόπουλος, Γιάννης Σπυρόπουλος, Αγγελική Πασσιά, Φίλιππος Μανδηλαράς, Χρήστος Μαρκίδης, Ευγένιος Αρανίτσης.
• Περ. Διαβάζω, τχ. 443, σ. 60-99, 9/2003. Γράφουν: Ηρακλής Παπαλέξης, Θανάσης Χατζόπουλος, Κώστας Μυλωνάς, Αλέξης Ζήρας, Ευγένιος Αρανίτσης, Φίλιππος Μανδηλαράς.
• Περ. Μετρονόμος, τχ. 41, Ιούνιος, 2011, σ. 14-49. Γράφουν: Σπύρος Αραβανής, Αντώνης Μποσκοΐτης, Σταύρος Γ. Καρτσωνάκης, Γιώργος Χρονάς, Αγαθή Δημητρούκα.
• Περ. Χάρτης, τχ.  37, Ιανουάριος 2022. Γράφουν: Σωτήρης Κακίσης, Μαρία Καρακάουζι, Ελένα Κουτριάνου, Αλέξανδρος Μόρντουντακ, Παναγιώτης Ροϊλός, Στίβεν Ουτζ, Γκρέγκορυ Ναζ, κ. ά. [ https://www.hartismag.gr/hartis-37/afierwmata/nikos-gkatsos]

Μεμονωμένα δημοσιεύματα σε βιβλία και περιοδικά

• Αντρέας Καραντώνης, «Νίκος Γκάτσος», Εισαγωγή στη Νεώτερη ποίηση- Γύρω από τη σύγχρονη ελληνική ποίηση, εκδ. «Παπαδήμα», Αθήνα 1984, σ. 223-235.
• Αλέξανδρος Αργυρίου, «Νίκου Γκάτσου: Αμοργός», περ. Ο Ταχυδρόμος, 1 Ιανουαρίου 1965 (τώρα στον τόμο:  Διαδοχικές αναγνώσεις Ελλήνων υπερρεαλιστών, σ. 175-181, Αθήνα 1983, «Γνώση»).
• Αλέξανδρος Ι. Δεσποτόπουλος , «Η Αμοργός του Νίκου Γκάτσου», περ. Νέα Εστία, τόμ. 145, τχ. 1708, Ιανουάριος 1999, σ. 50-65.
• Νίκος Γκάτσος, «Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα», φιλολογική επιμέλεια- παρουσίαση: Κώστας Μπουρναζάκης, περ. Νέα Εστία, τόμ. 153, τχ. 1752, Ιανουάριος 2003, σ. 118-123. [Νέα δημοσίευση του αθησαύριστου προλογικού κειμένου του Γκάτσου που συνόδευε την α΄ έκδοση της μετάφρασης του Ματωμένου Γάμου (1945)].
• Κωνσταντίνος Λαρδάς, «Αμοργός: μελέτη σ' ένα ποίημα του Νίκου Γκάτσου», περ. Τα Νεφούρια, τχ. 6, Ιούλιος 2001, σ. 8-13.
• Σταύρος Καρτσωνάκης, «Ο Νίκος Γκάτσος στο ραδιόφωνο (40 χαμένες ομιλίες)», περ. Κεδρισός, τχ. 2, Μάιος- Ιούνιος 2011, σ. 50-56.
• Κώστας Μπουρναζάκης, «Ο άγνωστος Νίκος Γκάτσος», περ. Χάρτης, τχ. 46, Οκτώβριος 2022, https://www.hartismag.gr/hartis-46/diereynhseis/o-aghnostos-nikos-ghkatsos

Παραπομπές

1. www.enciclopedia.cat/EC-GEC-0029404.xml.
2. (Αγγλικά) Carnegie Hall linked open data. Ιουνίου 2017. 1022745. Ανακτήθηκε στις 2  Μαΐου 2022.
3. www.lifo.gr/san-simera/afieroma-ston-poiiti-niko-gkatso. Ανακτήθηκε στις 1  Σεπτεμβρίου 2021.
4. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb13531939t. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
5. www.lifo.gr/articles/portreta_articles/188922/o-agnostos-nikos-gkatsos-mesa-apo-tis-afigiseis-tis-agathis-dimitroyka.
6. «In.gr (2023) - Νίκος Γκάτσος: Ο μεγάλος ποιητής μέσα από τα λόγια του Μάνου Χατζιδάκι».
7. «Harvard Library - Nikos Gatsos».
8. Δημοσθένης Κούρτοβικ, Έλληνες Μεταπολεμικοί Συγγραφείς, Εκδ. Πατάκη,1995.
9. Πολιτεία Α'-Πολιτεία Β' Μίκης Θεοδωράκης
10. Μάνος Χατζιδάκις: America America Αρχειοθετήθηκε 2006-02-15 στο Wayback Machine. Manos Hadjidakis The Official Website
11. Δίφωνο, τεύχος 8, Μάιος 1996

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Σχετικός ιστότοπος στο Πανεπιστήμιο Πατρών
• Τα προ της «Αμοργού» ποιήματα (1931-1933) Αρχειοθετήθηκε 2013-06-17 στο Wayback Machine.
• Νίκος Γκάτσος στον Πανδέκτη, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

• Παρασκήνιο, Αφιέρωμα στον Νίκο Γκάτσο (Μέρος:1) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Παρασκήνιο, Αφιέρωμα στον Νίκο Γκάτσο (Μέρος:2) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)