Νίκαια (Βιθυνία)

Η Νίκαια^[1] (σημερινό Ιζνίκ, στα Τουρκικά İznik), ήταν πόλη στην ιστορική περιοχή της αρχαίας Βιθυνίας, στη βορειοδυτική Μικρά Ασία που σήμερα ανήκει στην Τουρκία.

Ο Ναός της του Θεού Σοφίας στη Νίκαια της Μικράς Ασίας, όπου συνήλθε η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος το 787.

Νίκαια

Άποψη των τειχών της Νίκαιας
Τοποθεσία	Επαρχία Προύσας, Τουρκία
Περιοχή	Βιθυνία
Συντεταγμένες	40°25′44″N 29°43′10″E
Είδος	Οικισμός
Ιστορία
Κατασκευαστής	Άποικοι από Νίκαια της Λοκρίδος (πλησίον των Θερμοπυλών), Λυσίμαχος (μετονομασία σε Νίκαια)
Περίοδοι	Αρχαϊκή Περίοδος έως Βυζαντινή Περίοδος
Σχετιζόμενο με	Μακεδόνες άποικοι από τη Βοττιαία, Αντίγονος Α΄, Οθωμανοί

Ιστορία

Ο ιστορικός Μέμνων ήθελε την πόλη να κτίζεται από μετανάστες από την πόλη Νίκαια της Λοκρίδος, πλησίον των Θερμοπυλών. Η τελευταία καταστράφηκε κατά τον Ιερό πόλεμο και οι Φωκείς γείτονες ξερίζωσαν τους Νικαείς από την πόλη τους. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, οι άστεγοι πλέον κάτοικοι ακολούθησαν τον Μέγα Αλέξανδρο μέχρι την Ινδία και κατά την επιστροφή ίδρυσαν στη Βιθυνία μια ομώνυμη πόλη σε ανάμνηση της κατεστραμμένης τους πατρίδας. Οι ιστορικοί μελετητές αμφισβητούν την εκδοχή του Μέμνωνος, όμως συμφωνούν ότι η πόλη της Βιθυνίας είχε μακεδονικές καταβολές. Προτού κτιστεί η Νίκαια, υπήρχε στο μέρος εκείνο μια αρχαιότερη ελληνική αποικία (σύμφωνα με τον Στέφανο Βυζάντιο) ονόματι Ολβία που κτίστηκε επί του παλαιοτέρου φρυγικού χωρίου Αγκώρη ή Ελικώρη. Κατά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου προς ανατολάς, Μακεδόνες άποικοι από τη Βοττιαία (περιοχή γύρω από την Πέλλα) εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Ολβίας και μετονόμασαν την πόλη σε Βοττίειον, όπως αναφέρουν οι ιστορικοί Δίων ο Χρυσόστομος^[2] και Στέφανος ο Βυζάντιος^[3].

Στη συνέχεια, όταν η Μικρά Ασία περιήλθε στην κατοχή του Αντιγόνου Α΄ το 311 π.Χ., η πόλη μετονομάστηκε σε Αντιγόνεια. Το 301 π.Χ. η πρώην επικράτεια του Αντιγόνου περιήλθε στον Λυσίμαχο (που τον νίκησε στη μάχη της Ιψού), ο οποίος κληροδότησε στην πόλη την τελική της ονομασία: "Νίκαια", για να τιμήσει τη σύζυγό του και θυγατέρα του Αντιπάτρου.

Έγινε γνωστή, διότι εκεί συνήλθε η Πρώτη και η Έβδομη Οικουμενική Σύνοδος. Τον 11ο αι. καταλήφθηκε από τους Σελτζούκους Τούρκους για να ανακαταληφθεί στη συνέχεια από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α' Κομνηνό και τους Σταυροφόρους κατά την Α' Σταυροφορία. Αργότερα έγινε πρωτεύουσα της Ελληνικής Αυτοκρατορίας της Νικαίας (1204-1259) μετά την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης. Την περίοδο εκείνη είχε μεταφερθεί στη Νίκαια και η έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Το 1261 οι αυτοκράτορες της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας κατόρθωσαν την επανάκτηση της Κωνσταντινούπολης, κατέλυσαν τη Λατινική αυτοκρατορία και επανασύστησαν τη Βυζαντινή αυτοκρατορία.

Η Νίκαια καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1331, οι οποίοι την ονόμασαν Ιζνίκ (εις την Νίκαιαν^[4]). Πάρα πολλοί χριστιανοί κάτοικοι της πόλης μεταστράφηκαν στο Ισλάμ σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά την κατάληψη της Νίκαιας από τους Οθωμανούς. Ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως τους έστειλε εγκυκλίους περί σωτηρίας των ψυχών τους τα έτη 1339-1340, αλλά πλέον ήταν μάταιος κόπος.^[5] Παρήκμασε αργότερα, όταν αναπτύχθηκε η Κωνσταντινούπολη ως πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τον 16ο αιώνα απέκτησε μεγάλη φήμη για τα πλακάκια της και την κεραμική της γενικότερα.

Στους επόμενους αιώνες η σημασία της πόλης υποβαθμίστηκε, ενώ οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής αναδείχθηκε η Προύσα.

Προς το τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου,οι πόλεμοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η σφαγή των Αρμενίων και αργότερα - κατά τη μικρασιατική εκστρατεία - η σφαγή των Ελλήνων της πόλης, συντέλεσαν στην παρακμή της ^[6]. Επιπλέον πραγματοποιήθηκαν σημαντικές καταστροφές στα μνημεία της πόλης και από τις δύο πλευρές. Σήμερα η Νίκαια είναι ένα μικρό αστικό κέντρο 20.000 κατοίκων, στο οποίο σώζονται τα τείχη, οι ρωμαϊκοί και βυζαντινοί προμαχώνες, περιμέτρου 4,5 χιλιομέτρων, καθώς και ο Ναός της Αγίας Σοφίας, που από το 2012 λειτουργεί ως μουσουλμανικό τέμενος.

Κεραμική Νίκαιας

Η Νίκαια είναι γνωστή για τα φημισμένα κεραμικά προϊόντα της. Από τον 14ο αιώνα ώς τις αρχές του 20ού (και με τη μέγιστη ακμή τους τον 16ο αι., επί σουλτάνου Σουλεϊμάν Α'), τα αγγειοπλαστικά εργαστήρια της Νίκαιας παρήγαν κεραμικά πλακίδια για την επένδυση τοίχων, αγγεία, επιτραπέζια σκεύη και άλλα αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Τα προϊόντα αυτά ήταν περιζήτητα από την οθωμανική αυτοκρατορική αυλή και τις πλούσιες οικογένειες της Κωνσταντινούπολης, συναγωνίζονταν μάλιστα τα αντίστοιχα κινεζικά προϊόντα από πορσελάνη^[6]. Από τον 19ο αι. μάλιστα, ήταν αντικείμενο αναζήτησης των ξένων περιηγητών και συλλεκτών^[6].

Τα τελευταία χρόνια, το τουρκικό κράτος έχει κάνει σοβαρή προσπάθεια να αναβιώσει αυτή την κάποτε ανθηρή βιομηχανία της πόλης.

Παραπομπές

1. Ιεροκλέους Συνέκδημος, Hieroclis Synecdemvs; accedvnt fragmenta apvd Constantinvm Porphyrogennetvm servata et nomina vrbivm mvtata; recensvit Avgvstvs Bvrckhardt, Published 1893 by in aedibvs B. G. Tevbneri in Lipsiae, σ. 36.
2. "γενών ουκ αλλαχόθεν άλλων συνελθόντων φαύλων και ολίγων, αλλά Ελλήνων τε των πρώτων και Μακεδόνων"
3. στο λήμμα Βοττίειον γράφει: πόλις Φρυγίας, έχουσα λίμνην Ατταίαν λεγομένην, τρέφουσαν ύλας και στο λήμμα Νίκαια δηλώνει για την πόλη ότι υπήρξε Βοττιαίων άποικος
4. Παπαγιαννίδου, Μαίρη (25-04-2004). «Βυζαντινός αυτόπτης μάρτυρας». Βιβλία (Το Βήμα). http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=47&artid=158589&dt=25/04/2004. Ανακτήθηκε στις 10-10-2009.
5. Φραγκούλης, Φράγκος (2012). Ποια Τουρκία; Ποιοι Τούρκοι;. Αθήνα: Εκδόσεις Λιβάνη. σελ. 63-64. ISBN 9789601425634.
6. Κεραμική στην Οθωμανική Μ. Ασία (Νίκαια - Τσανάκκαλε), Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Ανακτήθηκε 25/08/2010.