Μπανάνα

Η μπανάνα είναι τροπικό φρούτο, καρπός της μπανανιάς. Περιέχει βιταμίνες A, B, C, Ε ^[1]. Καταναλώνεται συνήθως ωμή, αν και μπορεί να φαγωθεί τηγανητή, ψητή και αποξηραμένη, σε στρογγυλές επίπεδες φέτες. Για τη διατήρησή της μπορεί μετά την ξήρανση να τριφτεί σε αλεύρι. Είναι φυτό γηγενές της τροπικής ζώνης και πιθανώς εξημερώθηκε για πρώτη φορά στην Παπούα Νέα Γουινέα. ^[2] Σήμερα καλλιεργείται κυρίως μόνο στην τροπική ζώνη^[3]. Ορισμένες πρόσφατες ανακαλύψεις φυτολίθων μπανάνας στο Καμερούν που χρονολογούνται στην πρώτη χιλιετία π.Χ.^[4] πυροδότησαν μια διεθνή συζήτηση για την αρχαιότητα της καλλιέργειας της μπανάνας στην Αφρική. Υφίσταται γλωσσολογική της μαρτυρία ότι οι μπανάνες ήταν ήδη γνωστές στη Μαδαγασκάρη περίπου εκείνη την εποχή^[5]. Η πιο πρώιμη μαρτυρία καλλιέργειας μπανάνας πριν από αυτές τις πρόσφατες ανακαλύψεις θεωρείτο ο ύστερος 6ος αιώνας^[6]. Τούτη η μαρτυρία υπονοεί ότι οι μπανάνες καλλιεργούνταν στην Αφρική πριν φθάσουν Πολυνήσιοι έποικοι στη Μαδαγασκάρη και υποδεικνύει επίσης επαφή και εμπόριο μεταξύ Πολυνήσιων και Αφρικανών τουλάχιστον 3.000 χρόνια πριν. Άλλες ποικιλίες μπανάνας εισήχθησαν στην ανατολική ακτή της Αφρικής^[7].

Ο καρπός του δέντρου.

Άνθη (Καλαμάτα, Μεσσηνία, Πελοπόννησος)

Περιγραφή

Οι δέκα μεγαλύτεροι παραγωγοί μπανάνας το 2005 (εκατομμύρια μετρικοί τόνοι)
Ινδία	16,8
Βραζιλία	6,7
Κίνα	6,4
Ισημερινός	5,9
Φιλιππίνες	5,8
Ινδονησία	4,5
Κόστα Ρίκα	2,2
Μεξικό	2,0
Ταϊλάνδη	2,0
Κολομβία	1,6
Μπουρούντι	1,6
Σύνολο στον κόσμο	72,5
Πηγή (FAO)[8]

Ο καρπός είναι μακρόστενος, κίτρινου χρώματος εξωτερικά, με ευχάριστο άρωμα και μαλακό φλοιό ο οποίος μπορεί να αφαιρεθεί με ευκολία. Το εσωτερικό χρώμα του είναι υπόλευκο και εκτός από γευστικός είναι και ιδιαίτερα εύπεπτος (η άγουρη μπανάνα όμως παράγει πολλά αέρια). Το μήκος του μπορεί να φτάσει τα 15-18 εκατοστά και διάμετρο τα 4-5 εκατοστά. Όσο είναι άγουρη η μπανάνα είναι πράσινη. Μόλις ωριμάσει, παίρνει το χαρακτηριστικό της κίτρινο χρώμα. Ο φλοιός της μπορεί εύκολα να αποσπαστεί σε λωρίδες. Το φυτό της μπανάνας είναι ψευδόστεμα που αναπτύσσεται έως τα 6 με 7,6 μέτρα σε ύψος. Τα φύλλα είναι διευθετημένα σπειροειδώς και είναι δυνατόν να αποκτήσουν 2,7 μ. σε μήκος και 60 εκατοστά σε πλάτος^[9].Μια μερίδα μπανάνας θεωρείται ότι είναι περίπου 126 γραμμάρια. Αυτή η ποσότητα περιέχει τα εξής στοιχεία τα οποία αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα:

110 θερμίδες

30 γραμμάρια υδατανθράκων

1 γραμμάριο πρωτεΐνης

Οι μπανάνες είναι φυσικά απαλλαγμένες από λίπος, χοληστερόλη και νάτριο. Οι μπανάνες παρέχουν μια ποικιλία από βιταμίνες και μέταλλα:

Βιταμίνη Β6: 0,5 mg

Μαγγάνιο: 0,3 mg

Βιταμίνη C: 9 mg

Κάλιο: 450 mg

Διαιτητικές ίνες: 3g

Πρωτεΐνη: 1 g

Μαγνήσιο: 34 mg

Φολάτη: 25,0 mcg

Ριβοφλαβίνη: 0,1 mg

Νιασίνη: 0,8 mg

Βιταμίνη Α: 81 IU

Σίδηρος: 0,3 mg

Η συνιστώμενη πρόσληψη καλίου για ενήλικες είναι 4.700 χιλιοστόγραμμα την ημέρα.

^[10]

Είδη

Υπάρχουν πολλά είδη ποικιλιών μπανάνας, πολλά από τα οποία θα εξέπλητταν τους δυτικοευρωπαίους καταναλωτές που είναι συνηθισμένοι στην πανταχού παρούσα ποικιλία επιδόρπιου Cavendish που βρίσκονται στα σουπερμάρκετ. Άλλες περιλαμβάνουν τις κόκκινες Κουβανέζικες (ή Κολοράντο) οι οποίες προέρχονται από τον Ισημερινό και έχουν καφετί-κόκκινο δέρμα, Λακτάταν από τις Φιλιππίνες οι οποίες είναι πολύ αρωματικές, και Μανζάνο και Μπούρο που έχουν ελαφριές γεύσεις μήλου και λεμονιού, αντίστοιχα. Άλλες εξωτικές ποικιλίες δεν καταναλώνονται γενικά τοπικά, επειδή δεν αποθηκεύονται σωστά ή βλάπτεται εύκολα η φλούδα τους. Φυτευτές μπανάνες (Musa balbisiana), οι πρόγονοι της κοινής εξημερωμένης μπανάνας^[11] πωλούνται σε αγορές στην Ινδονησία.

Χρήσεις

Τα φύλλα του φυτού είναι μεγάλα, εύκαμπτα και αδιάβροχα. Χρησιμοποιούνται με πολλούς τρόπους, σαν αλεξιβρόχια (ομπρέλες) και για το τύλιγμα της τροφής με σκοπό το μαγείρεμα ή την αποθήκευση. ^[12]

Στην Ινδία ο χυμός που βγαίνει από τον κορμό χρησιμοποιείται ως οικιακό φάρμακο για τη θεραπεία του ίκτερου, ενίοτε με την προσθήκη μελιού^[13].

Παγκόσμια παραγωγή

Κρήτη

Μεγάλοι παραγωγοί μπανάνας είναι η Ινδία, η Κίνα, οι χώρες της Καραϊβικής, της Νότιας Αμερικής και χώρες της Αφρικής.

Ελλάδα (Κρήτη)^[14][15]

Στις αρχές της δεκαετίας του 1920, ένας μοναχός, έπειτα από επιστροφή από τους Αγίους Τόπους, φύτεψε μερικές μπανανιές στη Μονή Αγ. Αντωνίου στην Άρβη Ηρακλείου. Καθώς κανένας δεν γνώριζε τα εν λόγω φυτά, όταν καρποφόρησαν κανένας δεν τα δοκίμαζε, ωστόσο κάποιοι τα φύτευαν στις αυλές τους ως καλλωπιστικά φυτά. Αργότερα, ένας γιατρός ο οποίος τις γνώριζε βρέθηκε στην περιοχή, το δοκίμασε μπροστά στους κατοίκους και αγόρασε ένα τσαμπί. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 ξεκίνησαν οι πρώτες καλλιέργειες.

Οι μπανάνες μεταφέρονταν με ζώα στη Βιάννο, το Ηράκλειο Κρήτης και την Αθήνα. Δέκα χρόνια αργότερα, ξεκίνησε η καλλιέργεια στα Μάλια ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 1950, οι Κρητικοί το ανακαλύπτουν ως φρούτο. Χάρη στις κατάλληλες εδαφικές και κλιματικές συνθήκες, ευνοήθηκε ο εγκλιματισμός και η ανάπτυξη των φυτών. Με την πάροδο του καιρού, η καλλιέργεια επεκτάθηκε στη Σητεία, το Ρέθυμνο, την Ιεράπετρα και τα Χανιά. Τα καλλιεργήσιμα στρέμματα ήταν 2.500 υπαίθριας και 5.000 θερμοκηπιακής με παραγωγή 30.000 τόνους ετησίως. Το 1981, απαγορεύεται η εισαγωγή μπανάνας, έπειτα από διαμαρτυρίες των μπανανοπαραγωγών, αλλά ξαναγίνεται νόμιμη το 1989.

Πολλοί παραγωγοί αλλάζουν καλλιέργεια, λόγω του ότι οι καταναλωτές προτιμούν την εισαγόμενη. Το 1990, ιδρύεται ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Κοινής Πώλησης Μπανάνας από τους παραγωγούς της Κρήτης, με έδρα την Άρβη. Αργότερα, η μπανάνα της Κρήτης εντάσσεται στα Ευρωπαϊκά Πρότυπα. Σήμερα καλλιεργούνται περίπου 700 στρέμματα σε θερμοκήπια και 150 στρέμματα σε υπαίθρια καλλιέργεια. Οι ποικιλίες που καλλιεργούνται στο νησί είναι οι Dwarf Cavendish, Giant Cavendish, Grande Naine και Williams με το 90% περίπου της καλλιεργούμενης έκτασης να είναι Grande Naine. Οι μπανάνες που καλλιεργούνται εκεί είναι μικρότερες, αλλά πιο αρωματικές και εύγευστες.^[16] Μπορούν επίσης να ευδοκιμήσουν στις Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα και τμήματα της Πελοποννήσου.^[17]

Κύπρος^[18]

Στην Κύπρο, η καλλιέργεια ευδοκίµησε στην παραλιακή ζώνη της επαρχίας Πάφου, αλλά σήµερα, περιορίζεται στα χωριά Κισσόνεργα – Πέγεια, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Η έκταση είναι περίπου 2600 δεκάρια. Η ποικιλία που ευδοκιμεί είναι η Dwarf Cavendish, χαµηλόκορµη ποικιλία µε καλή προσαρµοστικότητα στις κλιµατικές συνθήκες του νησιού.

Παραπομπές - σημειώσεις

1. «Η διατροφική αξία της μπανάνας».
2. «Tracing antiquity of banana cultivation in Papua New Guinea». The Australia & Pacific Science Foundation. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Αυγούστου 2007. Ανακτήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2007.
3. «agroforestry.net» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 28 Φεβρουαρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2008.
4. Edmond De Langhe, Pierre de Maret. «TRACKING THE BANANA: Significance to Early Agriculture». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Φεβρουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2008.
5. Friedrich J. Zeller. «Herkunft, Diversität und Züchtung der Banane und kultivierter Zitrusarten (Origin, diversity and breeding of banana and plantain (Musa spp.))» (PDF). Journal of Agriculture and Rural Development in the Tropics and Subtropics. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 28 Ιουνίου 2007. Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2008.
6. B. Julius Lejju, Peter Robertshaw, David Taylor (28 Ιουνίου 2005). «Africa's earliest bananas?» (PDF). Journal of Archeological Science. Αρχειοθετήθηκε (PDF) από το πρωτότυπο στις 5 Σεπτεμβρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2008.
7. Watson, Andrew. Agricultural innovation in the early Islamic world, New York: Cambridge University Press, 1983, 54.
8. UN Food & Agriculture Organisation Αρχειοθετήθηκε 2006-06-19 στο Wayback Machine.
9. Banana from Fruits of Warm Climates by Julia Morton
10. (στα αγγλικά)Wikipedia. 2022-10-15. https://el.wikipedia.org/wiki/Μπανάνα.
11. Plant Breeding Abstracts, Commonwealth Agricultural Bureaux, 1949, 162.
12. Άλλες χρήσεις της μπανάνας
13. Healing Power of Foods: Nature's Prescription of Common Diseases, Pustak Mahal, 2004, ISBN 81-223-0748-5, 49.
14. «Η καλλιέργεια της κρητικής μπανάνας». www.froutonea.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 7 Μαρτίου 2019.
15. Τυμπακιανάκης, Στυλιανός (2012). «ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΤΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (ANCYMIDOLΚΑΙPACLOBUTRAZOL) ΣΤΗΝ INVITRO ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΜΠΑΝΑΝΑΣ (Musa spp. cv.GrandeNaine)» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 3 Μαρτίου 2019.
16. Solutions, BDigital Web. «Μπανάνες Κρήτης». γαστρονόμος. Ανακτήθηκε στις 22 Απριλίου 2019.
17. «Καλλιέργεια Μπανάνας | Καλλιεργητικές Τεχνικές | αγροσύμβουλος | ματιά στο μέλλον». "Αγροσύμβουλος Ο.Ε." - Γεωτεχνικό Περιβαλλοντολογικό Γραφείο. Ανακτήθηκε στις 22 Απριλίου 2019.
18. Σταύρου, Ιωάννης. «Καλλιέργεια της Μπανάνας» (PDF).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Λεξιλογικός ορισμός του μπανάνα στο Βικιλεξικό
• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Bananas στο Wikimedia Commons