Λεωφορείο

Το λεωφορείο είναι ένα όχημα σχεδιασμένο για την μαζική μεταφορά επιβατών. Η ορολογία χρησιμοποιείται και για το Διαστημικό Λεωφορείο της NASA. Τα λεωφορεία λειτουργούν συνήθως με κινητήρες ντίζελ ή φυσικού αερίου, ενώ αρκετά διαδεδομένα είναι και τα ηλεκτροκίνητα λεωφορεία (Τρόλεϊ / Trolley). Στην Ελλάδα λειτουργεί το δίκτυο υπεραστικών λεωφορείων ("πούλμαν") των ΚΤΕΛ, ενώ στα αλλα Ευρωπαϊκά κράτη η υπεραστική συγκοινωνία είναι συνήθως ο σιδηρόδρομος.

Benz-Omnibus, 1896

Το γνωστότερο μοντέλο λεωφορείου είναι ίσως το Routemaster του Λονδίνου.

Επιβάτες στο εσωτερικό ενός λεωφορείου στην Αθήνα το 2013

Το εσωτερικό της θέσης του οδηγού του λεωφορείου.

Το πρώτο λεωφορείο κατασκευάστηκε από τον Καρλ Μπεντς το 1895. Σημαντικοί κατασκευαστές λεωφορείων είναι η σουηδική Volvo, οι γερμανικές Mercedes-Benz και Neoplan, η πολωνική Solaris, η γαλλική Irisbus, η Βουλγαρική Balkancar, και η Ουγγρική Ikarus. Για πολλά χρονια, με τα αμαξοποιεία του Σαρακάκη, του Σφακιανάκη και της Βιαμάξ υπήρχε και μία μεγάλη βιομηχανία κατασκευής λεωφορείων στην Ελλάδα. Σήμερα κατασκευάζονται λεωφορεία από την ΕΛΒΟ. Τα αστικά λεωφορεία δημιουργήθηκαν για πιο εύκολη καθημερινή ζωή του ανθρώπου, να μπορεί να εξυπηρετηθεί στην δουλειά του και σε άλλες καθημερινες διαδρομές που θέλει να κάνει.

Ιστορική εξέλιξη

Το πρώτο λεωφορείο ήταν πιθανότατα μία ιππήλατη άμαξα (παμφορείο) που πραγματοποιούσε διαδρομές στο Παρίσι (1662). Πέρασαν περίπου δύο αιώνες μέχρι να εμφανιστεί το πρώτο αυτοκινούμενο λεωφορείο στο Λονδίνο (1830), το οποίο ήταν μάλλον ατμοκίνητο. Στα τέλη του 19ου αιώνα άρχισαν να κατασκευάζονται οχήματα τέτοιου τύπου με βενζινοκινητήρα (Γερμανία, 1895). Το σχήμα των λεωφορείων άρχισε να παγιώνεται κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα

Κατηγορίες λεωφορείων

Υπάρχουν λεωφορεία πολλών ειδών και τύπων, ανάλογα με τη χρήση και τη τεχνολογία τους. Μπορούν να διακριθούν στις παρακάτω κατηγορίες με βάση ορισμένα κριτήρια. Κάθε λεωφορείο αντιστοιχεί σε μια κατηγορία ανά κριτήριο, για όλα τα παρακάτω κριτήρια:

1. Ως προς τη χρήση:

Λεωφορείο Χαμηλού Δαπέδου MAN NG 313 Lion's City G στο νότιο αεροσταθμό του αεροδρομίου Orly, στο Παρίσι

• Αστικό Λεωφορείο: Είναι λεωφορεία, που εκτελούν τακτικά δρομολόγια με συχνές στάσεις, διασυνδέοντας διαφορετικές περιοχές της ίδιας αστικής περιφέρειας. Διαθέτουν θέσεις καθήμενων και ορθίων, για μεγαλύτερη χωρητικότητα.
• Υπεραστικό Λεωφορείο: Είναι λεωφορεία, που εκτελούν τακτικά δρομολόγια με αραιές στάσεις, διασυνδέοντας διαφορετικές πόλεις του ίδιου κράτους. Διαθέτουν θέσεις μόνο για καθήμενους, καθώς οι διαδρομές είναι συνήθως πολύωρες.
• Τουριστικό Λεωφορείο (πούλμαν): Είναι λεωφορεία, που διατίθενται από ταξιδιωτικά γραφεία, για να μεταφέρουν ταξιδιώτες ή περιηγητές από έναν τόπο σε έναν άλλο, κοντινό ή μακρινό, εθνικό ή διεθνή. Διαθέτουν θέσεις μόνο για καθήμενους.
• Σχολικό Λεωφορείο: Είναι λεωφορεία, που ανήκουν σε ιδιωτικά, κυρίως, σχολεία, για να μεταφέρουν τους μαθητές τους από και προς το σχολείο τους. Διαθέτουν καθίσματα εγκεκριμένα για παιδιά.
• Υπηρεσιακό Λεωφορείο: Είναι λεωφορεία, που ανήκουν σε υπηρεσίες, οργανισμούς ή εταιρίες, για να μεταφέρουν το προσωπικό τους (π.χ. του στρατού, της αστυνομίας, των αστικών συγκοινωνιών, ενός αεροδρομίου, μιας βιομηχανίας κ.ά.)
• Εκπαιδευτικό λεωφορείο: Είναι λεωφορεία, που ανήκουν σε σχολές οδηγών, για να εκπαιδεύουν πρακτικά τους υποψήφιους οδηγούς για δίπλωμα κατηγορίας Δ.

2. Ως προς την τεχνολογία κίνησης:

Trolley-Bus στο Ghent του Βελγίου

• Θερμικό Λεωφορείο: Είναι λεωφορεία, που διαθέτουν μηχανή εσωτερικής καύσης. Επιπλέον, ανάλογα με το καύσιμο, που τροφοδοτούνται, διακρίνονται σε:
  • Ντιζελοκίνητο Λεωφορείο: Είναι λεωφορεία, που κινούνται με πετρέλαιο ντίζελ.
  • Αεριοκίνητο Λεωφορείο: Είναι λεωφορεία, και χρησιμοποιούν την τεχνολογία Συμπιεσμένου Φυσικού Αερίου (Compressed Natural Gas - CNG), για να κινηθούν.
• Ηλεκτρικό Λεωφορείο (τρόλεϊ-μπας): Είναι λεωφορεία ηλεκτροκίνητα, δηλαδή διαθέτουν ηλεκτροκινητήρα που ηλεκτροδοτείται από εναέριο δίκτυο ηλεκτροφόρων καλωδίων υψηλής τάσεως, με το οποίο συνδέεται με ειδικούς αγωγούς, οι οποίοι τοποθετούνται στην οροφή του οχήματος. Η συνεχής επαφή των αγωγών με τα εναέρια καλώδια εξασφαλίζεται μέσω παντογράφων (τρολέδων).

3. Ως προς το ύψος:

Υπερυψωμένο, τουριστικό λεωφορείο στην Αυστρία

• Λεωφορείο Χαμηλού Δαπέδου (Low Floor): Είναι λεωφορεία, με έναν όροφο επιβατών, που το ολικό ύψος του αμαξώματος του, χωρίς να προσμετρούνται λειτουργικές και διακοσμητικές προεξοχές (όπως ανεμιστήρες, καταπακτές, συσκευή κλιματισμού, αεροτομές) δεν υπερβαίνει τα τρία μέτρα και είκοσι εκατοστά (3,20 m). Το δάπεδο αυτών των λεωφορείων είναι σχεδόν στο ύψος των πεζοδρομίων, διευκολύνοντας έτσι την επιβίβαση και την αποβίβαση επιβατών με κινητικά προβλήματα ή με αμαξίδια (αναπηρικά, παιδικά, λαϊκών αγορών κ.ά.).
• Υπερυψωμένο Λεωφορείο (High Floor): Είναι λεωφορεία, με έναν όροφο επιβατών, που το ολικό ύψος του αμαξώματος του, χωρίς να προσμετρούνται λειτουργικές και διακοσμητικές προεξοχές (όπως ανεμιστήρες, καταπακτές, συσκευή κλιματισμού, αεροτομές) υπερβαίνει τα τρία μέτρα και είκοσι εκατοστά (3,20 m). Σ' αυτά τα λεωφορεία, η επιβίβαση και αποβίβαση των επιβατών γίνεται με χρήση σκαλιών, επειδή ο χώρος των επιβατών είναι υπερυψωμένος, ενώ από κάτω υπάρχει χώρος αποσκευών των επιβατών.
• Διώροφο Λεωφορείο: Είναι λεωφορεία ειδικά διαμορφωμένα, για να μεταφέρουν επιβάτες σε δυο ορόφους. Η μετάβαση από τον έναν όροφο στον άλλο πραγματοποιείται μέσω εσωτερικής σκάλας. Σ’ αυτά απαγορεύεται η μεταφορά όρθιων επιβατών στον επάνω όροφο.

4. Ως προς το μήκος και την ευελιξία:

• 
  Microbus στην Πόλη του Μεξικού.
• 
  Midibus στους δρόμους του Πόζναν, Πολωνία.
• 
  Διώροφο, τριαξονικό^[1] Λεωφορείο στην Αργεντινή.
• 
  Διώροφο, αρθρωτό λεωφορείο TRD-Reisen Fischer GmbH & Co στη Ρώμη
• 
  Δι-αρθρωτό λεωφορείο στους δρόμους της Curitiba, Βραζιλία.
• 
  Ένα λεωφορείο-τρόλεϊ με ρυμουλκούμενο στη Λωζάνη.

• Συμπαγές λεωφορείο: Είναι τα λεωφορεία, που αποτελούνται από ένα σταθερό τμήμα. Ανάλογα με το μήκος τους, διακρίνονται σε:
  • Λεωφορείο Μίνι-Μπας (minibus): Είναι συμπαγή λεωφορεία ενός ορόφου, που διαθέτουν το ανώτερο είκοσι δυο (22) θέσεις (εκτός της θέσεως του οδηγού) ή τριάντα εννέα (39) το πολύ θέσεις, αν μεταφέρει παιδιά. Τα λεωφορεία αυτά έχουν μικρή ακτίνα στροφής και προσφέρουν μεγαλύτερη ευελιξία σε ελιγμούς. Επίσης, προτιμώνται σε στενούς δρόμους, επειδή έχουν συνήθως και μικρότερο πλάτος από τα υπόλοιπα λεωφορεία. Διακρίνονται δύο υποκατηγορίες ανάλογα με το μήκος του:
    • Μικρολεωφορείο (microbus): Είναι τα μικρότερα λεωφορεία, που κυκλοφορούν. Το μήκος τους δεν ξεπερνά τα 8 μέτρα.
    • Λεωφορείο Μίντι-Μπας (midibus): Είναι λεωφορεία ενδιάμεσου μήκους, καθώς είναι μεγαλύτερα από τα μικρολεωφορεία και μικρότερα από τα λεωφορεία πλήρους μήκους. Το μήκος τους κυμαίνεται από τα 8 μέχρι τα 11 μέτρα.
  • Λεωφορείο πλήρους μήκους (plenibus): Είναι συμπαγή λεωφορεία, με μήκος άνω των 11 μέτρων. Ανάλογα με το συνολικό μήκος τους καθορίζεται και ο αριθμός των αξόνων. Έτσι, δημιουργούνται οι εξής υποκατηγορίες:
    • Διαξονικό Λεωφορείο: Είναι συμπαγή λεωφορεία, που έχουν έναν άξονα μόνο στο πίσω μέρος και συνολικό μήκος μέχρι 13,5 μέτρα.
    • Τριαξονικό Λεωφορείο: Είναι συμπαγή λεωφορεία, που έχουν δύο άξονες στο πίσω μέρος και συνολικό μήκος μέχρι 15 μέτρα. Σε ορισμένα λεωφορεία ο πιο πίσω άξονας συνδέεται με το σύστημα διεύθυνσης του λεωφορείου, δηλαδή οι πιο πίσω τροχοί στρίβουν ένα κλάσμα της γωνίας, που στρέφονται οι μπροστινοί τροχοί κατά την αντίθετη φορά, έτσι ώστε να ελαττώνεται η ακτίνα στροφής του και να αντισταθμίζονται τα προβλήματα ελιγμών λόγω του μεγάλου μήκους του.
• Αρθρωτό Λεωφορείο: Είναι λεωφορεία, που αποτελούνται από δυο ή τρία σταθερά τμήματα, τα οποία είναι αρθρωμένα (κατάλληλα, μονίμως και ασφαλώς συνδεδεμένα) μεταξύ τους. Οι χώροι επιβατών κάθε τμήματος επικοινωνούν εσωτερικά μεταξύ τους, ούτως ώστε οι επιβάτες να μπορούν να μετακινούνται ελεύθερα μεταξύ των τμημάτων του λεωφορείου. Τυπικό μήκος ενός λεωφορείου δύο τμημάτων είναι τα 18 μέτρα. Το μήκος ενός λεωφορείου τριών τμημάτων δεν ξεπερνά συνήθως τα 25 μέτρα. Σε ορισμένα λεωφορεία ο πιο πίσω άξονας συνδέεται με το σύστημα διεύθυνσης του λεωφορείου, δηλαδή οι πιο πίσω τροχοί στρίβουν ένα κλάσμα της γωνίας, που στρέφονται οι μπροστινοί τροχοί κατά την αντίθετη φορά, έτσι ώστε να ελαττώνεται η ακτίνα στροφής του και να αντισταθμίζονται τα προβλήματα ελιγμών λόγω του μεγάλου μήκους του. Τα αρθρωτά λεωφορεία ονομάζονται και μαμούθ.
• Λεωφορείο με Ρυμουλκούμενο (trailer): Είναι λεωφορεία, που αποτελούνται από δυο σταθερά τμήματα (ελκυστήρας - ρυμουλκούμενο), τα οποία είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους, ενώ μπορούν να αποσυνδεθούν. Η χρήση του ρυμουλκούμενου τμήματος εξυπηρετεί, είτε για εξοικονόμηση χώρου αποσκευών των επιβατών του λεωφορείου, είτε για εξοικονόμηση επιπλέον χώρου επιβατών, όταν το απαιτούν οι περιστάσεις. Σε αυτή την περίπτωση, οι χώροι επιβατών κάθε τμήματος δεν επικοινωνούν εσωτερικά μεταξύ τους.

5. Ως προς την καθοδήγηση σε τροχιά:

Ο τροχίσκος καθοδήγησης ενός καθοδηγούμενου λεωφορίου στο Μανχάιμ της Γερμανίας.

Ένα καθοδηγούμενο λεωφορείο Fastway σε λεωφορειο-λωρίδα στο Southgate Avenue, Crawley, West Sussex

• Καθοδηγούμενο Λεωφορείο: Είναι λεωφορεία, που έχουν επιπλέον τη δυνατότητα να κινηθούν σε σταθερή τροχιά, συνήθως σε ειδικά αποκλειστικές λεωφορειο-λωρίδες. Έτσι, επιτυγχάνεται η τήρηση των δρομολογίων ακόμη και σε ώρες αιχμής. Το σύστημα καθοδήγησης μπορεί να είναι εξ' αποστάσεως (οπτική καθοδήγηση ή ραδιο-καθοδήγηση) ή φυσικό (με ράγα ή κράσπεδα).
  • Στην περίπτωση της ράγας, το λεωφορείο έχει έναν μηχανισμό αγκίστρωσης και κύλισης πάνω σε μια επιδαπέδια ράγα-οδηγό, ενώ οι τροχοί εξακολουθούν να παρέχουν πρόσφυση και κίνηση στο όχημα.
  • Στην περίπτωση των κρασπέδων, η διαδρομή στην οποία κυλά το λεωφορείο είναι κτισμένη με ομαλά συνεχόμενα κράσπεδα σε απόσταση τέτοια, που να ανταποκρίνεται στο πλάτος των λεωφορείων και στη καμπυλότητα της στροφής. Τα λεωφορεία αυτά διαθέτουν δύο τροχίσκους καθοδήγησης (guided wheels), οι οποίοι είναι τοποθετημένοι εκατέρωθεν ακριβώς μπροστά από τους εμπρόσθιους τροχούς τους και είναι συνδεδεμένοι με το σύστημα διεύθυνσης. Όταν τα λεωφορεία κυλούν μέσα στην ειδικά διαμορφωμένη λεωφορειο-λωρίδα, οι τροχίσκοι περιστρεφόμενοι "γλύφουν" τα πλευρικά κράσπεδα, ανιχνεύοντας την καμπυλότητα της τροχιάς, και "ενημερώνουν" το σύστημα διεύθυνσης, ώστε να ακολουθήσει την καθορισμένη πορεία. Έτσι, τα λεωφορεία στρίβουν μόνα τους, ενώ οι οδηγοί ελέγχουν μόνο την ταχύτητα των οχημάτων στις ευθείες, στις στροφές και στις στάσεις.
• Μη Καθοδηγούμενο Λεωφορείο: Είναι τα λεωφορεία, που δεν ανήκουν στην προηγούμενη κατηγορία.

Συνοπτική περιγραφή

Το λεωφορείο είναι όχημα με κινητήρα που διαθέτει τουλάχιστον τέσσερις τροχούς. Τα κύρια μέρη ενός λεωφορείου είναι τα εξής: 1) Ο κινητήρας, που παράγει την κινητήρια δύναμη, και μπορεί να είναι τοποθετημένος στο εμπρόσθιο, οπίσθιο ή κεντρικό τμήμα του λεωφορείου. 2) Το πλαίσιο, που αποτελεί τη φέρουσα κατασκευή του οχήματος, έχει ως σκοπό να υποστηρίζει το αμάξωμα, τον κινητήρα και όλα τα συστήματα μεταδόσεως, διευθύνσεως κλπ. 3) Το αμάξωμα, που χρησιμεύει για να εξασφαλίσει την ασφάλεια, την άνεση των επιβατών και τη μεταφορά των αποσκευών τους.

Παραπομπές

1. Ο τρίτος άξονας συνδέεται με το σύστημα διεύθυνσης του οχήματος. Παρατηρείται, ότι ο πρώτος και ο τελευταίος τροχός μοιάζουν, επειδή μπορούν να στρίβουν, σε αντίθεση με τον δεύτερο τροχό, που μένει πάντα ευθυγραμμισμένος.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Λεξιλογικός ορισμός του λεωφορείο στο Βικιλεξικό
• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Buses στο Wikimedia Commons