Ιωάννης Παλαιολόγος (αδελφός Μιχαήλ Η΄)

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος (1225/30 - 1274) ήταν Βυζαντινός ευγενής και στρατιωτικός ηγέτης. Δεύτερος γιος του μεγάλου δομέστικου Ανδρόνικου Παλαιολόγου και της Θεοδώρας, ήταν αμφιθαλής αδελφός του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η´ Παλαιολόγου. Γεννήθηκε μετά το 1225. Σταδιοδρόμησε ως στρατηγός και έλαβε τους τίτλους του μέγα δομέστικου, του σεβαστοκράτορα και του δεσπότη. Ηγήθηκε του στρατού της Νίκαιας στη μάχη της Πελαγονίας (1259) και συμμετείχε σε σχεδόν όλους τους πολέμους που διεξήγαγε ο Μιχαήλ Η΄ σε Ανατολή και Δύση. Ήταν προστάτης των μοναχών και, όπως φαίνεται, αντίπαλος της ενωτικής πολιτικής του αυτοκράτορα.

Ιωάννης Παλαιολόγος
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Ἱωάννης Δούκας Παλαιολόγος (Ελληνικά)
Γέννηση	1225 Μικρά Ασία
Θάνατος	1275
Χώρα πολιτογράφησης	Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	αξιωματικός
Οικογένεια
Σύζυγος	Τορνικίνα Παλαιολογίνα
Τέκνα	Άννα Παλαιολογίνα Μαλιασηνή
Γονείς	Ανδρόνικος Παλαιολόγος και Θεοδώρα Αγγελίνα Παλαιολογίνα
Αδέλφια	Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Ειρήνη Ευλογία Παλαιολογίνα Μιχαήλ Η´ Παλαιολόγος Παλαιολογίνα Ζαχαρία Μαρία Παλαιολογίνα Ταρχανειώτισσα
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Πόλεμοι/μάχες	Nicaean–Latin wars
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Μέγας Δομέστικος Σεβαστοκράτωρ δεσπότης
δεδομένα

Τα νεανικά έτη και οι πρώτες επιτυχίες

Γεννήθηκε μεταξύ των ετών 1225 και 1230 και ήταν ο δεύτερος γιος του Ανδρόνικου, μεγάλου δομεστίκου της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας και της πρώτης συζύγου του Θεοδώρας Παλαιολογίνας. Μεγαλύτερος αδελφός του ήταν ο Μιχαήλ Η΄ και ετεροθαλής αδελφός τους ήταν ο Κωνσταντίνος^[1][2].

Το 1256 εστάλη στη Ρόδο, αλλά οι πηγές δεν αναφέρουν με ποια ιδιότητα^[3]. Το 1258 συμμετείχε με τον αδελφό του Μιχαήλ (Η΄), που τότε ήταν μέγας κοντόσταυλος, στην συνωμοσία των ευγενών εναντίον του Γεωργίου Μουζάλωνος, επιτρόπου του Ιωάννη Δ΄ Λάσκαρη. Όταν δολοφονήθηκε ο Μουζάλων, ο Μιχαήλ Η΄ έθεσε τον Ιωάννη Δ΄ υπό την προστασία των αδελφών του Ιωάννη και Κωνσταντίνου^[4]. Ο ίδιος ο Μιχαήλ Η΄ ανέλαβε αντιβασιλιάς και όρισε τον Ιωάννη μέγα δομέστικο (αρχιστράτηγο). Τον έστειλε με τον στρατό στη Μακεδονία, με υποδιοικητές τον Αλέξιο Στρατηγόπουλο και τον Ιωάννη Ραούλ Πετραλίφα^[5][6].

Το 1259 ο Μιχαήλ Η΄ ανέλαβε συναυτοκράτορας και ανύψωσε τον Ιωάννη σε σεβαστοκράτορα και τον Αλέξιο Στρατηγόπουλο σε μέγα δομέστικο. Κανόνισε ο Ιωάννης να νυμφευθεί την κόρη του Κωνσταντίνου Τορνίκη^[5][7]. Τον διέταξε να επιτεθεί στον Μιχαήλ Β΄, δεσπότη της Ηπείρου. Ο στρατός του Ιωάννη προχώρησε τόσο γρήγορα, που όταν επιτέθηκε στο στρατόπεδο του Μιχαήλ Β΄ στα Ιωάννινα, οι στρατιώτες αιφνιδιάστηκαν και υποχώρησαν άτακτα. Ο Ιωάννης κατέλαβε τα φρούρια Δεαβόλεως και Οχρίδος, την Πελαγονία, τα Βιτώλια και τη γύρω από τη λίμνη Πρέσπα περιοχή^[8].

Ο Μιχαήλ Β΄ ανασύνταξε τις δυνάμεις του και τις ενίσχυσε με στρατό του Γουλιέλμου Β΄ Βιλλεαρδουίνου πρίγκιπα της Αχαΐας και άλλων Λατίνων κυριάρχων και με ένα σώμα από τη Σικελία. Επίσης τον συνέδραμε ο γιος του Ιωάννης Άγγελος κύριος της Θεσσαλίας^[9]. Οι δυνάμεις του Μιχαήλ Β΄ ήταν υπέρτερες του Ιωάννη Παλαιολόγου, γι' αυτό και ο Ιωάννης Παλαιολόγος δεν του επιτέθηκε άμεσα, αλλά χρησιμοποίησε τους ιππείς τοξότες, Τούρκους και Κουμάνους, ώστε να τον παρενοχλούν. Εν τω μεταξύ ο Μιχαήλ Β΄ και οι Λατίνοι είχαν αντικρουόμενα σχέδια και διαιρέθηκαν. Οι Έλληνες μισούσαν τους Λατίνους και μετά από μία διαμάχη ο Μιχαήλ Β΄ αποσύρθηκε. Ο γιος του Ιωάννης Άγγελος αυτομόλησε στο στρατό της Νίκαιας. Έτσι όταν την επόμενη ημέρα ο Ιωάννης Παλαιολόγος επιτέθηκε, κέρδισε συντριπτική νίκη. Οι περισσότεροι Λατίνοι σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν^[10]. Μετά βάδισε μέσω της Θεσσαλίας και λεηλάτησε τη Λειβαδιά και τη Θήβα, περιοχές του Δουκάτου των Αθηνών. Αλλά τότε ο Ιωάννης Άγγελος επέστρεψε στον πατέρα του και ο Ιωάννης ανακλήθηκε στη Μικρά Ασία. Αυτό έκανε τον Μιχαήλ Β΄ να αναδιοργανωθεί και να ανακτήσει τα εδάφη του^[11][12].

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία περί το έτος 1265

Τα μετέπειτα έτη

Ο Μιχαήλ Η΄ συνάντησε τον αδελφό του στη Λάμψακο και τον αντάμειψε με τον τίτλο του δεσπότη, τον υψηλότερο στην ιεραρχία. Ο τίτλος του σεβαστοκράτορα δόθηκε στον αδελφό τους Κωνσταντίνο^[12]. Λίγο μετά του δόθηκαν οι νήσοι Ρόδος και Λέσβος ως Πρόνοιες^[13]. Το 1261 ανακατελήφθη η Κωνσταντινούπολη και ο Μιχαήλ Η΄ ανέλαβε μόνος του Αυτοκράτορας. Ταυτόχρονα ο Μιχαήλ Β΄ ανακατέλαβε τα χαμένα εδάφη του και απειλούσε τη Μακεδονία, έτσι στάλθηκε πάλι ο Ιωάννης^[14]. Έπειτα από μακρούς και σκληοούς αγώνες κέρδισε το 1263/64 μεγάλη νίκη και ο Μιχαήλ Β΄ αναγκάστηκε σε συνθηκολόγηση: αναγνώρισε την επικυριαρχία του Μιχαήλ Η΄ και νύμφευσε τον γιο του Νικηφόρο Άγγελο με την Άννα Καντακουζηνή, ανιψιά του Μιχαήλ Η΄^[11][15].

Έπειτα από τις επιτυχίες του αυτές εστάλη στη Μικρά Ασία, όπου οι Τούρκοι με επιδρομές περνούσαν τα σύνορα και με εποίκους σφετεριζόταν την Ρωμαϊκή επικράτεια. Ως το 1267 είχε εξασφαλίσει την κοιλάδα του ποταμού Μαιάνδρου και είχε αποκαταστήσει την άμυνα της περιοχής. Ο ιστορικός Γεώργιος Παχυμέρης εξαίρει την αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων αυτών και αναφέρει πως η απλή αναφορά της έλευσής του, προκαλούσε φόβο στους εχθρούς του^[11][16].

Στα τέλη της δεκαετίας του 1260 επέστρεψε στην Μακεδονία και την Θεσσαλία. Είχε κτήματα στην κοιλάδα του Στρυμώνα και το όνομά του μαρτυρείται σε έγγραφα μονών που είχαν ανακτηθεί μετά το θάνατο του Μιχαήλ Β΄ ^[17][18]. Αντίπαλος παρέμεινε ο γιος εκείνου, Ιωάννης Αγγελος της Θεσσαλίας και ο Μιχαήλ Η΄ οργάνωσε μία μεγάλης κλίμακας εκστρατεία εναντίον του το 1272/73 (ή το 1274/75). Ο Ιωάννης Παλαιολόγος και ο Αλέξιος Καβαλλάριος διοικούσαν 30.000 άνδρες, κυρίως μισθοφόρους, με την υποστήριξη 70 πλοίων υπό τον Αλέξιο Φιλανθρωπηνό^[19]. Ο Ιωάννης Παλαιολόγος προχώρησε γρήγορα και πολιόρκησε τον Ιωάννη Άγγελο στις Νέες Πάτρες (σημ. Υπάτη), αλλά εκείνος δραπέτευσε μυστικά από την πόλη, επέστρεψε με ενισχύσεις του Ιωάννη ντε Λα Ρος, Δούκα των Αθηνών και νίκησε τον Ιωάννη Παλαιολόγο, που υποχώρησε βόρεια ^[20]. Όταν όμως κατά την υποχώρηση έμαθε ότι Λατινικός στόλος στον Κόλπο των Δύο Αλμυρών (σημ. Παγασητικός Κόλπος) επιτίθεται στα πλοία του Φιλανθρωπηνού στο λιμάνι της Δημητριάδας (σημ. Βόλο), κάλυψε μέσα σε μία νύχτα 40 μίλια και έφθασε στην Δημητριάδα. Η Ναυμαχία ήταν σε πλήρη εξέλιξη με τους Λατίνους να πλεονεκτούν· ο στρατός του Παλαιολόγου έκανε τη νίκη να γείρει προς το μέρος του, κερδίζοντας συντριπτικά^[21].

Αν και νίκησε στην Ναυμαχία της Δημητριάδος, ήταν συντετριμμένος από την απώλεια του στρατού του στις Νέες Πάτρες. Παραιτήθηκε από δεσπότης και απεβίωσε λίγο αργότερα (1273/74 ή 1274/75)^[17][22].

Οικογένεια

Νυμφεύτηκε την κόρη του Κωνσταντίνου Τορνίκη και απέκτησαν παιδιά:

• την Άννα Παλαιολογίνα, παντρεύτηκε τον Νικόλαο Μαλιασηνό γαιοκτήμονα στη Δημητριάδα (Βόλο).
• κι ένας γιος ή κόρη αγνώστου ονόματος, που είχε παιδί τον Δημήτριο Τορνίκη Παλαιολόγο.

Παραπομπές

1. ODB, σελ. 1558.
2. Cheynet & Vannier 1986, σελ. 178
3. Macrides 2007, σελ. 350.
4. Geanakoplos 1959, σελ. 41.
5. Macrides 2007, σελίδες 347, 350.
6. Radic 2003, Chapter 1.
7. Geanakoplos 1959, σελ. 62.
8. Geanakoplos 1959, σελίδες 62–63; Macrides 2007, σελίδες 356–359.
9. Geanakoplos 1959, σελίδες 63–65.
10. Geanakoplos 1959, σελίδες 65–72; Macrides 2007, σελίδες 360–364.
11. Radic 2003, Chapter 2.
12. Macrides 2007, σελίδες 365–366.
13. Nicol 1993, σελ. 85.
14. Macrides 2007, σελ. 377; Geanakoplos 1959, σελ. 92.
15. Nicol 1993, σελ. 47.
16. Nicol 1993, σελίδες 84–85.
17. Radic 2003, Chapter 3.
18. Fine 1994, σελ. 170.
19. Geanakoplos 1959, σελ. 282.
20. Geanakoplos 1959, σελ. 283; Fine 1994, σελ. 188.
21. Geanakoplos 1959, σελίδες 283–284;
    Fine 1994, σελ. 190.
22. Magdalino 1976, σελίδες 143–149; Nicol 1993, σελ. 59.

Πηγές

• Cheynet, Jean-Claude· Vannier, Jean-François (1986). Études Prosopographiques (στα Γαλλικά). Paris: Publications de la Sorbonne. ISBN 978-2-85944-110-4.
• (Αγγλικά) Fine, John Van Antwerp (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ανν Άρμπορ, Μίσιγκαν: University of Michigan Press. ISBN 0-472-08260-4.
• Geanakoplos, Deno John (1959). Emperor Michael Palaeologus and the West, 1258–1282 - A Study in Byzantine-Latin Relations. Cambridge, United Kingdom: Harvard University Press.
• (Αγγλικά) Kazhdan, Alexander, επιμ. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Οξφόρδη και Νέα Υόρκη: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
• Macrides, Ruth (2007). George Akropolites: The History – Introduction, Translation and Commentary. Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-921067-1.
• Magdalino, Paul (1976). «Notes on the Last Years of John Palaiologos, Brother of Michael VIII». Revue des études byzantines 34 (34): 143–149. doi:10.3406/rebyz.1976.2049. http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/rebyz_0766-5598_1976_num_34_1_2049.
• Nicol, Donald MacGillivray (1993). The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. ISBN 0-521-43991-4.
• Radic, Radivoj (28 Ιουνίου 2003). «John Palaiologos». Encyclopedia of the Hellenic World, Asia Minor. Athens, Greece: Foundation of the Hellenic World. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2012.

Βιβλιογραφία

• Σύνοψις Χρονική, Σάθας, Κ.Ν. (επιμ.), Ανωνύμου Σύνοψις Χρονική, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη 7, Βενετία 1894
• Εφραίμ (Αίνιος ή Θρακήσιος), Χρονικόν, Lampsides, O. (επιμ.), Ephraem Aenii historia chronica, Athens 1990