Θεοφάνης ο Έλληνας

Ο Θεοφάνης ο Έλληνας (ρωσικά: Феофан Грек, περ. 1340-1410) ήταν Βυζαντινός ζωγράφος του ύστερου Μεσαίωνα που μεγαλούργησε ως αγιογράφος.

Για τον Βυζαντινό εικονογράφο του 16ου αιώνα από την Κρήτη που εργάστηκε στο Άγιο Όρος, δείτε Θεοφάνης ο Κρητικός.

Θεοφάνης ο Έλληνας
Ρωσική απεικόνιση του 16ου αιώνα με ένα από τους αγιογράφους να θεωρείται πως είναι ο Θεοφάνης
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Феофан Грек (Ρωσικά) και Θεοφάνης ο Έλληνας (Ελληνικά)
Γέννηση	1335 (περίπου)[1] Κωνσταντινούπολη
Θάνατος	1410[2][3]
Χώρα πολιτογράφησης	Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Ιδιότητα	ζωγράφος[4] και αγιογράφος
Είδος τέχνης	icon painting
Σημαντικά έργα	Θεοτόκος του Ντον και Theotokos of Tolga
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Μεταμόρφωση του Σωτήρος (1408)

Βιογραφία

Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, αλλά έζησε το μεγαλύτερο μέρος του βίου του στη Φεουδαλική Δημοκρατία του Νόβγκοροντ και τη Μοσχοβία. Πολλά από τα έργα του θεωρούνται θεμελιακά για τη ρωσική αγιογραφία, ενώ μεταξύ άλλων μαθητής του υπήρξε ο σπουδαίος Αντρέι Ρουμπλιόφ.

Ενώ η γενέτειρά του βίωνε τη φάση της οριστικής αποσύνθεσης λόγω της οθωμανικής περικύκλωσης, ο ανατολικός σλαβικός κόσμος βρισκόταν σε ανάκαμψη, απεξαρτώμενος από τους Μογγόλους της Χρυσής Ορδής που τον δυνάστευαν για ενάμιση αιώνα. Έτσι στα τριάντα του μετανάστευσε στο ακμάζον Νόβγκοροντ (τη μόνη μεγάλη ρωσική πόλη που δεν είχε κατακτηθεί ποτέ από τους Μογγόλους) και εικοσιπέντε χρόνια αργότερα στη Μόσχα. Η τεχνοτροπία του θεωρείται απαράμιλλη σε έκφραση και οι σύγχρονοί του τον περιέγραφαν με θαυμασμό ως «ζωγράφο με σκούπα», αναφερόμενοι στην ικανότητά του να δημιουργεί τοιχογραφίες πολύ μεγάλου μεγέθους, καθώς και ως «ευρυμαθή της φιλοσοφίας» λόγω της βαθιάς μόρφωσής του. Πολλές από τις τοιχογραφίες σώζονται μέχρι σήμερα, με κυριότερες αυτές στους ναούς της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (Νόβγκοροντ), της Θείας Γέννησης, της Κοίμησης της Θεοτόκου και του Ευαγγελισμού (Κρεμλίνο της Μόσχας). Εκτός από διακοσμήσεις ναών ζωγράφιζε και εικόνες, όμως η σύγχρονη έρευνα εκφράζει αμφιβολίες για τα εάν είναι πραγματικά ο δημιουργός όλων των εικόνων που του αποδίδονται ή κάποιοι μεταγενέστεροι προσέθεσαν την υπογραφή του αργότερα, ώστε να ανεβάσουν την αξία τους.

Πληροφορίες από τον Επιφάνιο

Σημαντικότερη πηγή πληροφοριών για το βίο του Θεοφάνη αποτελεί ένα αντίγραφο αποσπασμάτων επιστολής του αγιογράφου Επιφάνιου του Σοφού προς τον ηγούμενο του μοναστηριού του Σωτήρος Κύριλλου, που χρονολογείται το 17ο αιώνα. Από τον Επιφάνιο πληροφορούμαστε πως ο Θεοφάνης ήταν ελληνικής καταγωγής και πως πριν την άφιξή του στη Μόσχα εργάστηκε σε αρκετές πόλεις, όπως την Κωνσταντινούπολη, την Κριμαία, το Νόβγκοροντ και τη Γαλάτεια, ζωγραφίζοντας σε περισσότερες από 40 πέτρινες εκκλησίες. Στην επιστολή περιγράφεται ως φημισμένος σοφός και φιλόσοφος, καθώς και ως ο κορυφαίος εικονογράφος μεταξύ όλων.

Μερικά έργα

Αποσπάσματα από τοιχογραφίες

• 
  Άγιος Μακάριος της Αιγύπτου
• 
  Άγιος Δανιήλ Στόλπνικ
• 
  Άβελ
• 
  Αγία Τριάδα

Εικόνες - κάποιες αμφισβητούνται ως έργα του

• 
  Θεοτόκος του Ντον
• 
  Κοίμηση της Θεοτόκου
• 
  Παρθένος
• 
  Ιωάννης ο Βαπτιστής