Η άνοιξη (Μποτιτσέλι)

"Η Άνοιξη" ή "Primavera", επίσης γνωστή ως "Η Αλληγορία της Άνοιξης" είναι ένα έργο τέμπερας μεγάλων διαστάσεων (203x314 cm) του διακεκριμένου καλλιτέχνη της Ιταλικής Αναγέννησης, Σάντρο Μποτιτσέλι ^[1] και χρονολογείται περίπου το 1478 μ.Χ. Ο πίνακας εκτίθεται σήμερα στην Πινακοθήκη Ουφίτσι στη Φλωρεντία.

Η Αλληγορία της Άνοιξης

Ιστορία

Υπάρχουν διχογνωμίες σχετικά με την έμπνευση και την προέλευση του πίνακα. Θεωρείται ότι πρόκειται για παραγγελία στον καλλιτέχνη περίπου το 1478 μ.Χ. του Λορέντσο ντι Πιερφραντσέσκο των Μεδίκων (Lorenzo di Pierfrancesco de 'Medici), εξάδελφο του Λορέντζο του Μεγαλοπρεπούς(Lorenzo de' Medici)^[2]. Το θέμα του πίνακα, λέγεται, ότι το εμπνεύστηκε από την περιγραφή της άνοιξης από το βιβλίο του Ρωμαίου ποιητή Οβίδιου "Ημερολόγιο" (Fasti) αλλά και από τους στίχους του Angelo Ambrogini ποιητή και φίλου του, ο οποίος ήταν γνωστός με το παρατσούκλι Πολιτσιάνο (Poliziano). Λέγεται ακόμη, ότι αρχικά ο πίνακας δεν είχε όνομα και όταν ο ιστορικός τέχνης της εποχής Τζόρτζο Βαζάρι τον είδε στο Villa di Castello την επίσημη κατοικία των Medici του έδωσε το όνομα "La Primavera".

Ωστόσο φαίνεται ότι πηγή έμπνευσης του Μποτιτσέλι είναι ένα απόσπασμα από το ποίημα του Ρωμαίου Λουκρήτιου "Για τη φύση των πραγμάτων", έκτασης 7.415, στίχων όπου περιγράφει τη φυσική φιλοσοφία του Επίκουρου. Στο βιβλίο V και στον στίχο 737 ο Λουκρήτιος περιγράφει τον ερχομό της Άνοιξης, όπως τον βλέπουμε στον πίνακα.

It ver et Venus, et Veneris praenuntius ante

pennatus graditur, Zephyri vestigia propter

Flora quibus mater praespargens ante viai

cuncta coloribis egregiis et odoribus opplet.

Lucretius, De rerum natura^[3]

Έρχεται η Άνοιξη, ακολουθεί η Αφροδίτη που την αναγγέλει

του Έρωτα η φτερωτή μορφή, στου Ζέφυρου βαδίζοντας τ΄αχνάρια

η ανθοφόρα μάνα και θεά, η Φλώρα, στρώνει ολόγυρα λουλούδια,

πολύχρωμους εξαίσιους ανθούς κι αρώματα στο δρόμο που περνάνε.

Λουκρήτιος, Για την φύση των πραγμάτων, έμμετρη μετάφραση Θεόδωρου Παπαγγελή^[4]

Ο πίνακας το 1853 μεταφέρθηκε από την πινακοθήκη των Μεδίκων στην τότε Ακαδημία των Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας σαν θέμα μελέτης των νέων σπουδαστών. Από το 1919 βρίσκεται στην Πινακοθήκη Ουφίτσι.

Σύνθεση

Ο Ζέφυρος και η Χλωρίδα δημιουργούν τη Φλόρα

Με βάση την ευρέως αποδεκτή θεωρία^[5], βρισκόμαστε σε ένα σκιερό άλσος, πιθανόν πορτοκαλεώνα, πλούσιο σε βλάστηση με θάμνους και φρούτα. Κάτω από τον γαλάζιο ουρανό εμφανίζονται εννέα φιγούρες συμμετρικά τοποθετημένες, ενώ το έδαφος είναι λιβάδι με πλούσια συλλογή από λουλούδια (Έχουν αναγνωριστεί πάνω από 90 διαφορετικά είδη λουλουδιών απο βοτανολόγους, κυρίως από είδη που ανθίζουν στην περιοχή). Διαβάζοντας τον πίνακα από δεξιά προς τα αριστερά βλέπουμε:

• Τον θεό Ζέφυρο να φυσά ελαφρά και να κρατά στα χέρια του μια γυναικεία φιγούρα.
• Τη νύμφη Χλωρίδα,την οποία κρατά ο Ζέφυρος
• Τη θεά των λουλουδιών και της Άνοιξης Φλόρα. Είναι η ίδια η νύμφη Χλωρίδα, η οποία έχει πλέον ενωθεί με τον άνεμο και έχει ανθίσει.
• Στο μέσον η Θεϊκή Αφροδίτη στέκεται μπροστά από θάμνο μυρτιάς και επιβλέπει τα γεγονότα.
• Ο μικρός θεός Έρωτας πετά πάνω από τη θεά με δεμένα τα μάτια του και σκοπεύει με το τόξο του.
• Οι τρεις γυναικείες φιγούρες που λικνίζονται απαλά και φορούν πέπλα με τα χρώματα της οικογενείας των Μεδίκων καθώς και χαρακτηριστικά στολίδια, αντιπροσωπεύουν τις τρεις Χάριτες.
• Ο θεός Ερμής τελευταίος αριστερά έχει υψώσει το Κηρύκειο και διώχνει τα σύννεφα που εμφανίζονται, τα οποία θα μπορούσαν να σκοτεινιάσουν τον πίνακα.

Θέμα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι πρόκειται για αλληγορία^[6]. Επιγραμματικά μπορούμε να σημειώσουμε μερικές θεωρίες οι οποίες έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς από διάφορους κριτικούς και ιστορικούς τέχνης:

• Πρόκειται για μία περίτεχνη μυθολογική αλληγορία της άνθησης της γονιμότητας του κόσμου (Σύμπλεγμα Ζέφυρου-Φλόρας).
• Με δεδομένο την εποχή την οποία παραγγέλθηκε ο πίνακας πρόκειται για αλληγορία της χρυσής εποχής της ανάπτυξης Φλωρεντίας^[2] υπό τον Οίκο των Μεδίκων (Έχουν αναγνωριστεί από ειδικούς σημαντικά πρόσωπα της εποχής όπως η Caterina Sforza μία από τις τρεις Χάριτες και η Simonetta Vespucci σαν θεά Αφροδίτη).
• Σαν θέμα για την εποχή του αντικατοπτρίζει μια ηθική αλήθεια με αποτέλεσμα πολλοί κριτικοί να αντιληφθούν νεοπλατωνικές θεωρήσεις^[6].
• Επίσης κριτικοί διακρίνουν μια χριστιανική αλληγορία με κύρια πρόσωπα τις τρεις Χάριτες που ερμηνεύονται σαν Πίστη, Ελπίδα, Αγάπη. Εικόνα που βγαίνει από τη Θεία Κωμωδία του Δάντη.

Παραπομπές

1. Γουέντυ Μπέκετ (1995). «σελίδα 94». Ο Κόσμος της Ζωγραφικής. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. σελίδες 402. ISBN 960-360-463-1.
2. Πινακοθήκη Ουφίτσι, Επιμέλεια Διονυσία Στεφανοπούλου (2006). «σελίδα 78». Μεγάλα Μουσεία, Φλωρεντία, Πινακοθήκη Ουφίτσι. Αθήνα: Πήγασος Εκδοτική ΑΕ. σελ. 164.
3. ΛΟΥΚΡΗΤΙΟΣ (2005). ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ΘΥΡΑΘΕΝ. σελ. 372.
4. Παπαγγελής, Θεόδωρος (2021). ΛΟΥΚΡΗΤΙΟΥ ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ - Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΕΝΟΣ ΕΠΙΜΟΝΟΥ ΚΗΠΟΥΡΟΥ. ΑΘΗΝΑ: GUTENBERG. σελ. 538.
5. Γουέντυ Μπέκετ (1995). «σελίδα 95». Ο Κόσμος της Ζωγραφικής. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. σελίδες 402. ISBN 960-360-463-1.
6. Γκαλερί Ουφίτσι. «La Primavera». Γκαλερί Ουφίτσι. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Μαΐου 2013.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Primavera by Sandro Botticelli στο Wikimedia Commons