Ευπυρίδες

Οι Ευπυρίδες (αρχαία ελληνικά: Εὐπυρίδαι‎‎), (ο δήμος: Ευπυρίδων ή Ευπυριδών) ήταν αρχαίος οικισμός - πόλη και δήμος της Λεοντίδας (περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας). Με το ίδιο όνομα (Ευπυρίδες) ονομάζονταν οι δημότες του δήμου αυτού.

Ευπυρίδες

Γενικά στοιχεία
Ονομασία	Εὐπυρίδαι
Κύριος οικισμός	Ευπυρίδες
Διοικητικά στοιχεία
Ταυτότητα	δήμος της αρχαίας Αττικής
Ονομασία δήμου	Δήμος Ευπυριδών
Ονομασία δημότη	Ευπυρίδης
Φυλή	Λεοντίδα
Τριττύς	Μεσογείων
Σύστημα εξουσίας	Πόλη–κράτος
Πολιτικό σύστημα	Αθηναϊκή Δημοκρατία
Τίτλος ηγέτη	δήμαρχος
Λήψη αποφάσεων	Αρχαία Βουλή & Δήμος
Αριθμός βουλευτών
1η περίοδος 508 – 307/306 π.Χ.	2
2η περίοδος 307/306–224/223 π.Χ.	2
3η περίοδος 224/223–201/200 π.Χ.	2
4η περίοδος 201/200 π.Χ.– 126/127	άγνωστος
5η περίοδος 126/127–3ος αιώνας	άγνωστος
Ιστορική εξέλιξη
Ίδρυση	508 ΠΚΕ
Λήξη	3ος αιώνας
Αντικαταστάθηκε από	Δήμος Αγίων Αναργύρων-Καματερού
Λατρευτικές παραδόσεις
Ιερά	Ναός του Απόλλωνα
Αρχαιολογία
Περιοχή
Αρχαία Αττική Σήμερα: θέση κοντά στο Καματερό Αττικής
Οι δήμοι της αρχαίας Αθήνας
π σ ε

Ονομασία

Ο δήμος πήρε πιθανώς το όνομά του, σύμφωνα με μια εκδοχή, από την ομώνυμη οικογένεια των Ευπυριδών, που είχε ως έδρα τον δήμο αυτό. Κατά μια άλλη εκδοχή οι κάτοικοι του ήταν κυρίως αγρότες, οι οποίοι καλλιεργούσαν σιτηρά, καθώς ο όρος «εύπυρος», (αρχαία ελληνικά: εὔπυρος‎‎), σημαίνει «σιτοφόρος», «σιταρότοπος»,^[1] με «άφθονα σιτηρά».^[2][3] Σύμφωνα επίσης με μια άλλη εκδοχή η ονομασία του δήμου φαίνεται ότι οφείλεται σε κάποια εργασία των δημοτών του, η οποία χρησιμοποιούσε τη φωτιά (πυρ),^[4] ίσως π.χ. υπήρχαν εκεί πολλά σιδηρουργεία.

Τοποθεσία του αρχαίου δήμου

Ο δήμος των Ευπυριδών, ήταν δήμος των Μεσογείων.^[5] Η ακριβής τοποθεσία του δήμου αυτού δεν έχει προσδιορισθεί, παραμένει ακόμα άγνωστη και δεν έχει ακόμα ταυτιστεί επακριβώς με κάποια σημερινή περιοχή, αλλά ήταν μάλλον κοντά στους δήμους των Κρωπιδών και των Πηλήκων, οι οποίοι μαζί με τις Ευπυρίδες συναποτελούσαν τους Τρικώμους, όπως αναφέρει ο Στέφανος Βυζάντιος. Σύμφωνα με τον John S. Traill το κέντρο του δήμου βρίσκεται σε θέση κοντά στο Καματερό,^[6] το οποίο είναι οικοδομημένο στους πρόποδες του Ποικίλου Όρους και υπάγεται στον Δήμο Αγίων Αναργύρων-Καματερού.

Υπάρχει η γνώμη ότι βρισκόταν στην περιοχή μεταξύ Άνω Λιοσίων και Αχαρνών, από το γεγονός ότι στον λοφίσκο όπου βρίσκεται το εκκλησάκι των Αγίων Σαράντα ανακαλύφθηκε επιτύμβια στήλη με την επιγραφή «Ζωσίμη Ευνίκου εξ Ευπυριδών Εισιγένου Φλυέως γυνή». Μια άλλη άποψη τον τοποθετεί στην Καλογρέζα, προς την πλευρά του Ψυχικού, ενώ σύμφωνα με νεότερους ερευνητές βρίσκεται κοντά στο σύγχρονο Καματερό,^[7] βόρεια του Αιγάλεω.

Η συμμετοχή του δήμου στην αρχαία Βουλή

Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,^[8] ως μέλος της Λεοντίδας φυλής, συμμετείχε με 2 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη (307/306 – 224/223 π.Χ.) και την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.) ο δήμος αντιπροσωπευόταν με 2 βουλευτές στη Βουλή των 600. Κατά την τέταρτη (201/200 π.Χ. – 126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) είναι άγνωστος ο αριθμός βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου.

Οι κάτοικοι των Ευπυριδών

Ο δημότης των αρχαίων Ευπυριδών ονομαζόταν Ευπυρίδης.^[9] Οι Ευπυρίδες ήταν μέρος θρησκευτικής ένωσης, μαζί με τους γείτονες τους από τους δήμους των Κρωπιδών και των Πηλήκων, αλλά δεν είναι γνωστές άλλες λεπτομέρειες για την λατρεία αυτής της ένωσης. Πιθανώς εντός του δήμου υπήρχε ναός του Απόλλωνα, όπως συνάγεται από διάταγμα, το οποίο βρέθηκε σε επιγραφή.

Προσωπικότητες από τις Ευπυρίδες

Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από τον δήμο των Ευπυριδών, όπως ο ταμίας Γοργίας ο Ευπυρίδης, ο ιερέας Διονύσιος ο Ευπυρίδης, ο βουλευτής Διονυσόδωρος ο Ευπυρίδης γιος του Ισιδώρου, ο βουλευτής Δωρόθεος ο Ευπυρίδης γιος του Δωροθέου κ.α.^[10]

Δείτε επίσης

• Αρχαία Αθήνα
• Λεοντίδα φυλή

Παραπομπές - σημειώσεις

1. Διονύσιος Σουρμελής, "Αττικά: ή περί δήμων Αττικής εν οις και περί τινων μερών του Άστεως". Υπό Διονύσιου Σουρμελή. Έκδοσις πρώτη. Τύποις Αλεξάνδρου Κ. Γκαρπολά, Εν Αθήναις 1854 και "Attika hē peri dēmōn Attikēs en hois kai peri tinōn merōn asteōs", Dionysios Surmelēs, Gkarpola, 1854, σελ. 99-100: [...] "Ευπυρίδαι, Κεκροπίδαι, Πήληκες• οι τρεΐς ούτοι δήμοι κείνται εις εν και το αυτό πεδίον και κατά τον Στέφανον εκαλούντο Τρίκωμοι, αποτελούντες μίαν Κοινότητα, Εκ της διασωθείσης ονομασίας του δημου Πήληκες, καλουμένου νυν Πέληκας κατά διάλεκτον, έχομεν πρόχειρον και των άλλων δύο την ευρεσιν• «Τρικώμους δε τούτους εκάλουν Ευπυρίδας, Κεκροπίδας, Πήληκας.» (εν λέξει Ευπυρίδαι). Οι μεν Ευπυρίδαι παράγονται παρά τόν εύπυρον, ον περ ημείς σιταρότοπον κοινώς λέγομεν, ο έστι καρποφόρον σίτου. Λανθάνεται ο Συντακτης του μεγάλου λεγομένου Ετυμολογικού, λέγων ότι κατά τόν δήμον τούτον εν Άθηναις πρώτον το πυρ ευρέθη της εκλάμψεως αυτού γενομένης• διότι ούτε ο δήμος ούτος, ούτε η εξ αυτού λάμψις φαίνονται εν Αθήναις. εξέλαβεν, ως φαίνεται, ο Ετυμολόγος ότι ο εύπυρος, εξ ου οι Ευπυρίδαι συντίθενται παρά το ευ μόριον και το πυρ• και δεν ενθυμήθη ότι εύπυρος τόπος ή εύπυρος γη, ή χώρα, παρά το ευ και πυρός (σίτος) λέγεται ο καρποφόρος, ή σιτοφόρος, η καλόν σίτον φέρουσα γη• (όρα Στράβ. β. έ. σελ. 241• ένθα ο Κοραής κακώς ποιών διώρθωσε το ευπυροφόρος εις πυροφόρος.) Καλείται δε ο τόπος ούτος από των χρόνων των Σταυροφόρων Δουκών των Αθηνών Καλογράνης, και κατά άλβανικήν κατάληξιν Καλογρέζα, ήτις και επεκράτησεν". [...]
2. [...] "εύπυρος: εὔπυρος, -ον (Α): με άφθονα σιτηρά, σιτοφόρος («εὔπυροι λειμῶνες», Πολυδ.). [ΕΤΥΜΟΛ. < ευ + πυρός «σιτάρι»]. [...], εύπυρος
3. (EN) Henry Liddell e Robert Scott, εὔπυρος, in A Greek-English Lexicon, 1940.
4. Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής, "Τα Ελληνικά, ήτοι περιγραφή γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική και στατιστική της αρχαίας και νέας Ελλάδος. Συνταχθείσα υπό Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, εις τρεις τόμους. Ων ο Α' διαλαμβάνει την Στερεάν, Ανατολικήν και Δυτικήν Ελλάδα, ο Β' την Πελοπόννησον και ο Γ' τας νήσους τας τε ελευθέρας και μη, και τον πίνακα, και εκδοθείσα υπό Κωνσταντίνου Αντωνιάδου."... τόμοι 1-3, Εκ του τυπογραφείου Κ. Αντωνιάδου. Εν Αθήναις 1853-1854, Ta Hellenkika: etoi perigraphe, geographike, historike, archaiologike, kai statistike tes archaias kai neas Hellados, Iakobos R. Rankabes, Ek tou typ. K. Antoniadou, 1853, Τόμος 1, σελ. 217-218: [...] "Ευπυρίδαι, Πήληκες, Κεκροπίδαι, τρεις δήμοι, πάντες φυλής Λεοντίδος, κείμενοι κατά το νοτ-δυτικόν της Κηφισσίας και του Άθμονος, και καλούμενοι πάντες ομού Τρίκωμοι ως συνεχόμενοι και καθιστώντες μίαν κοινότητα. Ο Ησύχιος, ο Στέφανος και το μέγα Ετυμολογικόν αναφέρουσι τους τρεις τούτους δήμους ως εφεξής = «Ευπυρίδαι, δήμος και τόπος Αθήνησιν (1 = Ησυχ.)• Ευπυρίδαι δήμος της Λεοντίδος φυλής. Ο δημότης Ευπυρίδης. Τρικώμους δε τούτους εκάλουν Ευπυρίδας, Κεκροπίδας, Πήληκας (2 = Στεφ. Βυζ.). Ευπυρίδαι, δήμος Αθηναίων, ότι εν Αθήναις πρώτον το πυρ ευρήσθαί φασι κατά τον δημον τούτον της εκλάμψεως αυτού γενομένης» (3 = Ετυμολ. μέγα.)". [...]
5. [...] "Eupyridae: (Εὐπυρίδαι; Eupyrídai). Attic mesogeia deme of the phyle Leontis, two bouleutai. E. with the neighbouring deme Cropidae and Peleces formed the cult association of Trikomoi (Steph. Byz. s.v. E.; [1. 112; 2. 184f.46]). As Archidamus moved through Cropidae to Acharnae in 431 BC (Thuc. 2,19), E. can be estimated to lie north of the Aegaleus near Kamatero. From there originates the decree IG II2 1362 to protect the trees in the sanctuary of Apollo Erasitheus [2], and from Hagios Saranta to the west of Menidi come the tomb inscriptions IG II2 6146". [...], Lohmann, Hans (Bochum), Eupyridae
6. John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 131.
7. Αμαλία Διώτη, "Αρχαίοι δήμοι της δυτικής Αττικής. Ο αρχαίος δήμος του Χολαργού^{[νεκρός σύνδεσμος]}. Α: Ιστορικά στοιχεία Β: Αρχαιολογικά Ευρήματα" και Αρχαίοι δήμοι της δυτικής Αττικής, ο αρχαίος δήμος του Χολαργού : α: Ιστορικά στοιχεία, β: αρχαιολογικά ευρήματα^{[νεκρός σύνδεσμος]},(πτυχιακή εργασία), επόπτες: Ιφιγένεια Λεβέντη, Δημήτρης Παλαιοθόδωρος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας - Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Βόλος 2005, σελ. 28: [...] "Αντιθέτως, ο δήμος Ευπυρίδων ο οποίος εντάσσεται στην τριττύ των Μεσογαίων της Λεοντίδος φυλής, τοποθετείται κοντά στο Καματερό, και αντιστοίχως προς τα βόρεια τοποθετούνται και οι λοιποί της τριττύος δήμοι. Ο σημερινός δήμος Ιλίου επομένως θα μπορούσε όντως να αναγνωρισθεί ως η θέση του αρχαίου δήμου Λευκονόης, εφόσον αυτή εντασσόταν στην τριττύ των Μεσογαίων, σε γειτνίαση με το δήμο Ευπυρίδων." [...]
8. Ευπυριδ Attica (IG I-III), στην ιστοσελίδα: epigraphy.packhum.org
9. Στέφανος Βυζάντιος, "Εθνικά", ("Stephani Byzantii Ἐθνικων quæ supersunt." Gr. Edidit Anton Westermann, Λειψία 1839), [...] "Ευπυρίδαι, δήμος [της] Λεοντίδος φυλής. ο δημότης Ευπυρίδης. Τρικώμους δε τούτους εκάλουν, Ευπυρίδας, Κεκροπίδας, Πήλικας. τα τοπικά εξ Ευπυριδών, εις Ευπυριδών και εν Ευπυριδών". [...], σελ. 126.
10. Δημότες των Ευπυριδών Αρχειοθετήθηκε 2019-04-04 στο Wayback Machine.. Αναζήτηση με τη λέξη-κλειδί στον τόπο (Place): EUPURIDHS (στα κεφαλαία αγγλικά), στις ιστοσελίδες: empressattica.com και atheniansproject.com του Προγράμματος «Αθηναίοι» = Athenians Project

Πηγές – βιβλιογραφία

Πρωτογενείς πηγές

• Ελληνικές επιγραφές - IG Ευπυριδ Attica (IG I-III).

Δευτερογενείς πηγές

• Eupyridae, στην ιστοσελίδα: referenceworks.brillonline.com,
• John S. Traill: The political organization of Attica: a study of the demes, trittyes, and phylai, and their representation in the Athenian Council,“Attica”. Princeton: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA), 1975, (ISBN 978-0-87661-514-0)
• John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 131.
• Peter Siewert, "Die Trittyen Attikas und die Heeresreform des Kleisthenes", C.H. Beck, München 1982, (ISBN 3406080634), (ISBN 9783406080630)
• Το αντίστοιχο λήμμα στη Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (Χάρη Πάτση), τόμος 12, σελ. 905.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

wiktionary logo

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Ευπυρίδες

• «Eupyridai». www.ancientworlds.net (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Αυγούστου 2014. Ανακτήθηκε στις 19 Αυγούστου 2014.
• Traill, J. «Places: 579933 (Eupyridai)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 2017.
• Eupyridai, near Kamatero, στις ιστοσελίδες: http://imperium.ahlfeldt.se & https://web.archive.org/web/20170808012018/http://dare.ht.lu.se/, Ψηφιακός Άτλας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ("Digital Atlas of the Roman Empire", Johan Ahlfeldt, Department of Archaeology and Ancient History, Lund University, Sweden), Πανεπιστήμιο Λουντ, Λουντ, Σουηδία, πρόγραμμα: Pelagios.
• "Σύντομη Ανασκόπηση Της Αρχαίας Ιστορίας Των Άνω Λιοσίων Αρχειοθετήθηκε 2016-10-20 στο Wayback Machine.", από την ιστοσελίδα: www.dikep.gr του Δημοτικού Κέντρου Πνεύματος Άνω Λιοσίων (ΔΗΚΕΠ Άνω Λιοσίων).