Ευπάλιο Φωκίδας

Το Ευπάλιο είναι χωριό και παλαιό κεφαλοχώρι της Δωρίδας στην Περιφερειακή Ενότητα Φωκίδας σε υψόμετρο 100 μέτρα.^[2][3]

Ευπάλιο
Το Ευπάλιο από ανατολικά
Ευπάλιο Ευπάλιο
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα[1]
Περιφέρεια	Στερεάς Ελλάδας
Περιφερειακή Ενότητα	Φωκίδας
Δήμος	Δωρίδος
Δημοτική Ενότητα	Ευπαλίου
Δημοτική Κοινότητα	Δροσάτου
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Στερεά Ελλάδα
Υψόμετρο	100 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος	798
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασία	Σουλέ
Ταχ. κώδικας	330 56
Τηλ. κωδικός	2634
δεδομένα

Γεωγραφία

Το Ευπάλιο βρίσκεται στα νοτιοδυτικά όρια με την Περιφερειακή Ενότητα Αιτωλοακαρνανίας, στο δρόμο που οδηγεί από τη Ναύπακτο στην ορεινή Δωρίδα και Ναυπακτία. Απέχει περίπου 10 χλμ. Α.-ΒΑ. από τη Ναύπακτο και 66 χλμ. ΝΔ. από το Λιδωρίκι (μέσω Ερατεινής) την έδρα του δήμου Δωρίδας. Σε απόσταση 3,5 χλμ. ΝΑ. βρίσκεται το Μοναστηράκι, 8 χλμ. ΝΔ. η Χιλιαδού και τα βόρεια παράλια του Κορινθιακού κόλπου. Το χωριό είναι κτισμένο σε κατάφυτη περιοχή και μέσα από αυτό περνάει ο χείμαρρος Μαντήλω που καταλήγει δυτικότερα στον ποταμό Μόρνο και οι όχθες του είναι γεμάτες από πανύψηλα πλατάνια. Έχει πολλές πηγές και άφθονα υπόγεια νερά.^[4] Αυτός ήταν και ένας από τους βασικότερους λόγους που προτίμησαν οι κάτοικοί του οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Η παλιά του ονομασία, από την τουρκοκρατία και μέχρι το 1907, ήταν Σουλές^[5] ή Σ' λές για τους ντόπιους και έχει ρυμοτομικό σχέδιο από το 1910.

Αξιοθέατα

Στην είσοδο του χωριού υπάρχει το Λαογραφικό Μουσείο Ευπαλίου, δωρεά του καθηγητή ιατρικής Χαράλαμπου Σμπαρούνη και της συζύγου του Αντιγόνης. Λειτουργεί από το 1996 που ιδρύθηκε και στις αίθουσές του φυλάσσονται αξιόλογα παραδοσιακά αντικείμενα.^[6] Το Ευπάλιο έχει τρεις πλατείες, την πλατεία Καρυάς (κεντρική), την πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου και την πλατεία Αθανασίου Διάκου. Στο κέντρο του χωριού από το 1912 υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, κέντρο κοινωνικής, θρησκευτικής και εθνικής ζωής των κατοίκων του Ευπαλίου. Υπάρχουν αρκετά εξωκλήσια στην περιοχή, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν το εκκλησάκι του Αγίου Σπυρίδωνα στην Καρυά και το βυζαντινό εκκλησάκι του Αϊ Γιάννη (Ι. Μονή Αγίου Ιωάννου Θεολόγου) που από το 1995 έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Αποτελούσε το καθολικό παλιάς μονής (Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου Θεολόγου) και «έχει το σχήμα ελεύθερου σταυρού, με νάρθηκα και στεγάζεται με τρουλοκαμάρα. Διατηρεί σημαντικό τοιχογραφικό διάκοσμο».^[7]

Στο κέντρο το Ευπάλιο βράδυ όπως φαίνεται από το Παλιόχανο (Πευκάκι)

Ιστορία

Το Ευπάλιο στην αρχαιότητα αποτελούσε πόλη των Οζολών Λοκρών και αναφέρεται πρώτη φορά από τον Θουκυδίδη κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο.^[8] Για την προέλευση του ονόματος υπάρχουν δύο εκδοχές: η πρώτη αναφέρει ότι προέρχεται από το Ευ (καλός) + πάλη, δηλαδή ότι το Ευπάλιο έβγαζε καλούς παλαιστές, ενώ η δεύτερη από το Ευ (καλός) + πόλιον (μικρή πόλη), γιατί στην αρχαία ιστορία αναφέρεται ως Ευπόλιον.^[9] Στη νότια άκρη του χωριού και στην ανατολική πλευρά του λόφου «Γύρος» ή «Παλαιόκαστρο» έχουν βρεθεί ερείπια οικισμού, ενώ στην νότια πλαγιά του ερείπια αρχαίου νεκροταφείου γι' αυτό και η περιοχή από το 2001 έχει ανακηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος.^[10]

Ο σημερινός οικισμός του Ευπαλίου, κτίσθηκε από τους κατοίκους της Άνω και Κάτω Καρυάς και το αρχικό του όνομα, ήταν Σουλές. Λίγα χρόνια πριν από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, ο Γάλλος πρόξενος Ιωαννίνων Πουκεβίλ, επισκέφθηκε την περιοχή και αναφέρει στο βιβλίο του Ταξίδιον εις Ελλάδα ότι στον Σουλέ ζούσαν 15 οικογένειες.

Η απελευθέρωση της περιοχής από τους Τούρκους ολοκληρώθηκε στις 2 Μαΐου 1829 με την απελευθέρωση της Ναυπάκτου. Το 1846 και το 1865 στην κοιλάδα του Σουλέ, δόθηκαν στους Αγωνιστές της Επανάστασης ως αποκατάσταση («Εθνικαί γαίαι») στην σημερινή περιοχή Απάνω Κάμπος που μετεγκαταστάθηκαν από την Άνω και Κάτω Καρυά, το Άνω Παλιοξάρι (Ποτιδάνεια) και άλλες κοντινές περιοχές^[9]. Έτσι αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν και να χτίσουν τον οικισμό που υπάρχει μέχρι σήμερα, επεκτείνοντας τον αρχικό οικισμό του Σουλέ και δίνοντάς του το αρχαίο όνομα, Ευπάλιο.

Διοικητικά

Αναφέρεται επίσημα ως Σουλέ το 1879 στο ΦΕΚ 50Α - 25/07/1879 να προσαρτάται στον τότε δήμο Οινεώνος. Το 1890 με το ΦΕΚ 46Α - 20/02/1890 ορίστηκε και μέχρι το έδρα του ομώνυμου δήμου Ευπαλίου της επαρχίας Δωρίδας.^[11] Από το 2010 και σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης, μαζί με τα Γρηγορίτικα αποτελούν την τοπική κοινότητα Ευπαλίου που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Ευπαλίου του Δήμου Δωρίδας και σύμφωνα με την Απογραφή του 2011 ως δημοτική ενότητα έχει πληθυσμό 6.086 κατοίκους, ως τοπική κοινότητα 773 ενώ ως οικισμός 707.^[12]

Απογραφές πληθυσμού

Απογραφή	1951	1961	1971	1981	1991	2001	2011
Πληθυσμός	1.256[13]	1.009[14]	843[15]	747[16]	686[17]	682[18]	707

Πηγές

wiktionary logo

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Ευπάλιο

• Ένωση Ρουμελιωτών Βορείου Ελλάδος, Ημερολόγιο 1996
• Ευπάλιο - Οι ρίζες και η πορεία του στο χρόνο, Ένωση Ευπαλιωτών Δωρίδας, Αθήνα 1998

Παραπομπές

1. (Ελληνικά) Βάση δεδομένων της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής.
2. «Ευπάλιο Φωκίδας». Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. 12. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996, σελ. 258.
3. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα. 25. Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος. 1996. σελ. 123.
4. «Ευπάλιο | Δήμος Δωρίδος». www.dorida.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιουλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2019.
5. «Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών». ΕΕΤΑΑ. Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2019.
6. «Λαογραφικό Μουσείο Ευπαλίου». ΕΥΠΑΛΙΟ καθ΄οδόν. 24 Οκτωβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 30 Μαΐου 2022.
7. «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιουλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2019.
8. «... καὶ αἱρεῖ τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ Ποτιδανίαν καὶ τῇ δευτέρᾳ Κροκύλειον καὶ τῇ τρίτῃ Τείχιον, ἔμενέ τε αὐτοῦ καὶ τὴν λείαν ἐς Εὐπάλιον τῆς Λοκρίδος ἀπέπεμψεν· τὴν γὰρ γνώμην εἶχε τὰ ἄλλα καταστρεψάμενος οὕτως ἐπὶ Ὀφιονέας, εἰ μὴ βούλοιντο ξυγχωρεῖν, ἐς Ναύπακτον ἐπαναχωρήσας στρατεῦσαι ὕστερον.» - Θουκυδίδης, Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου - Ιστοριών Γ΄, 96
9. Ηλιόπουλος, Γιάννης (1998). Ευπάλιο - οι ρίζες και η πορεία του στο χρόνο. Αθήνα: Ένωση Ευπαλιωτών Δωρίδας.
10. «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιουλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2019.
11. «ΕΕΤΑΑ-Διοικητικές Μεταβολές των Οικισμών». www.eetaa.gr. Ανακτήθηκε στις 30 Μαΐου 2022.
12. «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού Αρχειοθετήθηκε 2020-05-20 στο Wayback Machine.», σελ. 10669 (σελ. 195 του pdf)
13. Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 7ης Μαρτίου 1951, σελ. 180 του pdf. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-05-14. https://web.archive.org/web/20130514080510/http://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1951_1.pdf.
14. Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961, σελ. 172 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1961_1.pdf.
15. Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971, σελ. 170 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1971_1.pdf.
16. Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 5 Απριλίου 1981, σελ. 180 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1981_1.pdf.
17. Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 17 Μαρτίου 1991, σελ. 226 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1991_1.pdf.
18. Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος - Απογραφή 2001, σελ. 225 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2001_1.pdf.