Επαμεινώνδας Γονατάς

Ο Επαμεινώνδας Χ. Γονατάς (Αθήνα, 1924 – Αθήνα, 25 Μαρτίου 2006), γνωστός κυρίως ως Ε.Χ. Γονατάς, ήταν Έλληνας ποιητής και διηγηματογράφος της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Έγινε γνωστός κυρίως ως συγγραφέας του φανταστικού και «παραδοξογράφος», αν και το έργο του δεν κατατάσσεται σε κάποια συγκεκριμένη σχολή^[3].

Επαμεινώνδας Γονατάς
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Επαμεινώνδας Γονατάς (Ελληνικά)
Γέννηση	1924[1] Αθήνα
Θάνατος	25  Μαρτίου 2006 Αθήνα
Αιτία θανάτου	καρκίνος του πνεύμονα
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Σπουδές	Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών[2]
Ιδιότητα	πεζογράφος, ποιητής, μεταφραστής και δικηγόρος
Σύζυγος	Άννα Κατεβαίνη
Υπογραφή
δεδομένα (π • σ • ε )

Βιογραφία

Ο Γονατάς ήταν γόνος οικογένειας πολιτικών με καταγωγή από το Αϊβαλί της Μικράς Ασίας, αλλά δεν ταυτίστηκε ποτέ με κανένα πολιτικό στρατόπεδο. Στο σχολείο ήταν συμμαθητής με τον ποιητή Μίλτο Σαχτούρη, με τον οποίο τον συνέδεσε βαθιά φιλία. Ήταν επίσης φίλος με τον ποιητή Δημήτρη Π. Παπαδίτσα, τον διηγηματογράφο Ηλία Χ. Παπαδημητρακόπουλο και τον πεζογράφο Νίκο Καχτίτση — τον τελευταίο τον γνώρισε μόνον δι' αλληλογραφίας.

Σπούδασε Νομικά και εργάστηκε ως δικηγόρος σε μεγάλες εταιρείες. Η πρώτη του εμφάνιση στα γράμματα έγινε το 1945 με το αφήγημα Ο ταξιδιώτης. Αργότερα συνεργάστηκε με τον Δημήτρη Π. Παπαδίτσα στην έκδοση του περιοδικού Πρώτη Ύλη (1959–1961). Το 1959 κυκλοφόρησε η συλλογή σύντομων αφηγημάτων Η κρύπτη, και ακολουθούν: Το βάραθρο (1963), Οι αγελάδες (1963), Ο φιλόξενος καρδινάλιος (1986) και Η προετοιμασία (1991). Η τελευταία του συλλογή αφηγημάτων με τίτλο Τρεις δεκάρες κυκλοφόρησε το 2006, λίγες ημέρες μετά τον θάνατό του.

Ο Γονατάς, βγήκε από την αφάνεια το 1976, όταν τον ξεχώρισε σε συνέντευξη ο «δάσκαλός» του Νίκος Εγγονόπουλος^[4]. Στα έργα του ήταν λακωνικός και υπαινικτικός, καθώς «ξεκινούσε από βιωμένες καταστάσεις αλλά υπερέβαινε το ατομικό, για να συνδυάσει τον στοχασμό με το όνειρο, το καθημερινό με το ανοίκειο, το λογικό με το παράλογο, την πρόζα με την ποίηση»^[5]. Ολιγογράφος, είχε επιλέξει την αφάνεια, «επειδή δεν τον ενδιέφερε η δημοσιότητα, αλλά η επικοινωνία»^[5]. Ο ίδιος πάντως δεν συμφωνούσε με τον χαρακτηρισμό του ως συγγραφέα του φανταστικού και του παραδόξου:

«Δεν κατασκευάζω όνειρα. Δεν είμαι "ονειροποιός". Ό,τι γράφω, είναι βιωμένο. Και το φανταστικό στοιχείο που βλέπουν στο έργο μου είναι στην ουσία το παράλογο, έχει σχέση με τον διχασμό της πραγματικότητας.» — Ε. Χ. Γονατάς, Τα Νέα (Αθήνα), 4 Ιουνίου 1994.

Υπήρξε επίσης σπουδαίος μεταφραστής. Το 1994 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης για την Επιλογή από τις Voces του Αντόνιο Πόρτσια. Έχει ακόμα μεταφράσει έργα των Ιβάν Γκολ, Γουσταύου Φλωμπέρ, Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ, Πιέρ Μπεττενκούρ, κ.ά.

Λάτρευε την παραδοσιακή τυπογραφία και επέλεξε τα βιβλία του να βγαίνουν από τα αρτιότερα, από άποψη αισθητικού αποτελέσματος, τυπογραφεία της Αθήνας: τους Αδελφούς Ταρουσόπουλους (τις δεκαετίες του 1940-1950), το τυπογραφείο του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών (το 1960), τα «Κείμενα» του Φίλιππου Βλάχου (το 1970-1980) και τελευταία τις εκδόσεις «Στιγμή» του Αιμίλιου Καλιακάτσου (όλα τα βιβλία του κυκλοφορούν πλέον από τις εκδόσεις «Στιγμή»).

Πέθανε σε ηλικία 82 ετών από καρκίνο του πνεύμονα.

Για τον Γονατά υπάρχει βραβευμένο ντοκιμαντέρ της Εύας Στεφανή που επιμένει σε μια καθημερινή εκτεταμένη συζήτηση μαζί του^[6].

Συνοπτική εργογραφία

Αφηγηματικά κείμενα (1937-2001)

• «Στη βοσκή», περ. Μαθητικά Γράμματα, Νοέμβριος 1937
• Ν. Γονής, «Η μικρή εξοχική πόλη» (Νοέμβριος 1942), Παλμός (Λογοτεχνικές σελίδες), Χρόνος Β΄, αρ. 8, Ιούλης 1945, σ. 137-138.
• Ο ταξιδιώτης, [ιδίοις αναλώμασιν] τυπογραφείο Στ. Ν. Ταρουσόπουλου, 1945
• «Η κρύπτη», Πρώτη Ύλη, τεύχος 1, 1959
• Η κρύπτη, Πρώτη Ύλη, 1959
• «Το βάραθρο», Πρώτη Ύλη, τεύχος 2, 1961
• Το βάραθρο, Πρώτη Ύλη, 1963
• Οι αγελάδες, Πρώτη Ύλη, 1963
• Η κρύπτη, Εκδόσεις Κείμενα, 1979 [β΄ έκδοση]
• Οι αγελάδες, Εκδόσεις Κείμενα, 1980 [β΄ έκδοση]
• Ο ταξιδιώτης, Εκδόσεις Στιγμή, 1984 [β΄ έκδοση]
• Το βάραθρο, Εκδόσεις Στιγμή, 1984 [β΄αναθεωρημένη έκδοση]
• Ο φιλόξενος καρδινάλιος, Αθήνα, Εκδόσεις Στιγμή, 1986 [φωτομηχανική ανατύπωση 1987]
• Η προετοιμασία, Αθήνα, Εκδόσεις Στιγμή, 1991
• Η κρύπτη, Εκδόσεις Στιγμή, 1991 [γ΄ έκδοση]
• Οι αγελάδες, Εκδόσεις Στιγμή, 1992 [γ΄ έκδοση]
• Ο φιλόξενος καρδινάλιος, Αθήνα, Εκδόσεις Στιγμή, 1997 [β΄ έκδοση]
• Ο ταξιδιώτης, Στιγμή, 2001 [γ΄ έκδοση]
• Η κρύπτη, Εκδόσεις Στιγμή, 2006 [δ΄ έκδοση]
• Ο φιλόξενος καρδινάλιος, Αθήνα, Εκδόσεις Στιγμή, 2006 [γ΄ έκδοση]
• Το βάραθρο, Εκδόσεις Στιγμή, 2006 [γ΄ έκδοση]
• Τρεις δεκάρες, Εκδόσεις Στιγμή, 2006

Μεταφράσεις

• William Blake, «Εισαγωγή», «Τραγούδι των Γέλιων», «Το μικρό χαμένο αγόρι», «Ο μικρός νέγρος», «Ο καπνοδοχοκαθαριστής», Παλμός (Λογοτεχνικές σελίδες), Χρόνος Β΄, αρ. 7, Μάρτης 1945, σσ. 118-120.
• Jules Supervielle, «Κλύδων», Παλμός (Λογοτεχνικές σελίδες), Χρόνος Β΄, αρ. 8, Ιούλης 1945, σ. 144.
• Philippe Soupault, «Ο θυρωρός», Παλμός (Λογοτεχνικές σελίδες), Χρόνος Β΄, αρ. 9, Οχτώβρης 1945, σσ. 175-176.
• Svata Kaldec, «Οι άντρες», Παλμός (Λογοτεχνικές σελίδες), Χρόνος Β΄, αρ. 9, Οχτώβρης 1945, σ. 175.
• Ivan Goll, «Μαλαισιακά Τραγούδια», «Σημείωμα», Πρώτη Ύλη, τχ. 1, 1959
• Ivan Goll, Μαλαισιακά Τραγούδια, Εκδόσεις "Πρώτη Ύλη", 1960
• Wols, «Σημείωμα», Πρώτη Ύλη, τχ. 2, 1961
• Claire Goll, Ποιήματα, Πρώτη Ύλη, ό.π.
• Jorge Luis Borges, Ένα κίτρινο τριαντάφυλλο, πρώτη αποσπασματική δημοσίευση στο Νίκος Καρούζος, «Το καλλιτέχνημα είναι πράγμα», Νέα Εστία, τόμ. 82, τχ. 961, 15 Ιουλίου 1967, σσ. 911-912. Αυτούσια η μτφρ. δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά σε υποσημείωση στην αναδημοσίευση του ανωτέρω κειμένου στο Ν. Καρούζος, Πεζά Κείμενα, φιλολογική επιμέλεια Ελισάβετ Λαλουδάκη, Ίκαρος Εκδοτική Εταιρεία, Αθήνα, Νοέμβριος 1998, σσ. 125-128.
• Ivan Goll, Μαλαισιακά Τραγούδια, Εκδόσεις Κείμενα, 1979, «Σημείωμα» [β΄ έκδοση]
• Pierre Leiris, [απόσπασμα], στον σελιδοδείκτη του τόμου Pablo Picasso, Τέσσερα κοριτσάκια, μτφρ. Ανδρέα Εμπειρίκου, Άγρα, 1979
• Wols, Ποιήματα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1983
• Γουσταύος Φλωμπέρ, Βιβλιομανία – Η Σπείρα, Εκδόσεις Στιγμή, 1985
• Λου-Κιανγκ-Τσέου, Θέατρο Σκιών, μτφρ. Πιέρ Μπεττενκούρ, Εκδόσεις Στιγμή, 1987, Σημείωμα
• Ιβάν Γκολ, Μαλαισιακά Τραγούδια, Εκδόσεις Στιγμή, σειρά «Συγγραφείς και μεταφράσεις», αρ. 4, Δεκέμβριος 1988, «Σημείωμα» [γ΄ έκδοση]
• Porchia, Antonio, Επιλογή από τις Voces, Εκδόσεις Στιγμή, 1992, Σημείωμα [και φωτομηχανική ανατύπωση 1997]
• Ivan Goll, [9 ποιήματα], Εκδόσεις Στιγμή Κατάλογος, αρ. 20, Νοέμβριος 1996
• Yvan Goll, «Τρία ποιήματα», μτφρ., παρουσίαση: Ε. Χ. Γονατάς, Μετάφραση ’98, τχ. 4, Κηφισιά, Σεπτέμβριος 1998 σσ. 46-53.
• Porchia, Antonio, Επιλογή από τις Voces, Εκδόσεις Στιγμή, 2000, Σημείωμα [β΄ έκδοση]
• Γουσταύος Φλωμπέρ, Βιβλιομανία – Η Σπείρα, Εκδόσεις Στιγμή, 2001 [β΄ έκδοση]
• Λου-Κιανγκ-Τσέου, Θέατρο Σκιών, μτφρ. Πιέρ Μπεττενκούρ, Εκδόσεις Στιγμή, 2001, Σημείωμα [β΄ έκδοση]
• Πιέρ Μπεττενκούρ, Τα Πλοια Βγήκαν Σεργιάνι, Εκδόσεις Στιγμή, 2001
• Wols, Ποιήματα, Εκδόσεις Στιγμή, 2001, Σημείωμα [β΄ έκδοση]
• Ivan Goll, Μαλαισιακά Τραγούδια, Εκδόσεις Στιγμή, Σημείωμα [δ΄ έκδοση]
• Ivan Goll, Ποιήματα, Εκδόσεις Στιγμή, 2003, Σημείωμα
• Ramon Llul, σημείωμα – μετάφραση Ε. Χ. Γονατά, Διαβάζω, τεύχ. 444, αφιέρωμα «Ε. Χ. Γονατάς», Οκτώβριος 2003, σ. 81-82
• Coleridge, Samuel Taylor, Οι περιπλανήσεις του Κάιν. Οι σκέψεις του διαβόλου, Εκδόσεις Στιγμή, 2004
• Lichtenberg, Georg Christoph, Πιπέρι και σπασμένες γραμμές, Εκδόσεις Στιγμή, 2005 [μετάφραση, επιμέλεια]
• Porchia, Antonio, Επιλογή από τις Voces, Εκδόσεις Στιγμή, 2007 [μετάφραση, επιμέλεια] [γ΄ έκδοση]

Αλληλογραφία

• «Πρώτη ύλη για τη Διηνεκή επιστολή. Επιστολές του Νίκου Καχτίτση στον Ε. Χ. Γονατά και άλλα τεκμήρια για την εκ του μακρόθεν σχέση τους», εισαγωγή, σημειώσεις, βιβλιογραφία Βίκτωρ Καμχής, Οροπέδιο, τχ. 11, Χειμώνας 2011-2012 [Φεβρουάριος 2012], σ. 597-803.

Παραπομπές

1. Catalogue of the National Library of Greece. 17128. Ανακτήθηκε στις 5  Μαρτίου 2024.
2. BiblioNet. 16917. Ανακτήθηκε στις 5  Μαρτίου 2024.
3. Aμπατζοπούλου, Φραγκίσκη. Συνέντευξη με Μαρία Τσάτσου. Η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου για τον Ε.Χ. Γονατά. 27 Απριλίου 2006. Archived from the original on 7 Ιουλίου 2014.
4. Αμπατζοπούλου, Φραγκίσκη (9 Ιανουαρίου 2010). «"Πρέπει ο καλλιτέχνης να είναι ταπεινός μπροστά στο έργο του"». Τα Νέα (Αθήνα). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Σεπτεμβρίου 2022. https://web.archive.org/web/20220918014532/https://www.tanea.gr/2010/01/09/lifearts/by-the-book/prepei-o-kallitexnis-na-einai-tapeinos-mprosta-sto-ergo-toy/. Ανακτήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2022.
5. Χαρτουλάρη, Μικέλα (27 Μαρτίου 2006). «E.X. Γονατάς: Έφυγε ο μετρ του παράδοξου». Τα Νέα (Αθήνα). https://www.tanea.gr/2006/03/27/lifearts/culture/e-x-gonatas-efyge-o-metr-toy-paradoksoy/. Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2022.
6. Κρανάκης, Μανόλης (10 Μαρτίου 2012). «Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης: Η Εύα Στεφανή επιστρέφει στον Ε.Χ. Γονατά». Flix (flix.gr). Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2022.

Βιβλιογραφία

• «Αφιέρωμα». Διαβάζω (444): 64-102. Οκτώβριος 2003.
• Γεωργακοπούλου, Β. (27 Μαρτίου 2006). «"Έφυγε" στα 82 του ο συγγραφέας τού Φιλόξενου καρδινάλιου Ε. Χ. Γονατάς». Ελευθεροτυπία (Αθήνα). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Σεπτεμβρίου 2007. https://web.archive.org/web/20070929083107/http://www.enet.gr/online/online_print?id=86715224.
• Καμχής, Βίκτωρ (Νοέμβριος 2009). «Εργογραφία [1937-2007] Ε. Χ. Γονατά». Μανδραγόρας 16 (41): 128-134.
• Καμχής, Βίκτωρ (Νοέμβριος 2009). «Βιβλιογραφία Ε. Χ. Γονατά [1945-2007]. Επιλογή (συνοπτική αναγραφή δημοσιευμάτων)». Μανδραγόρας 16 (41): 135.
• Καμχής, Βίκτωρ (Νοέμβριος 2009). «Ο Ε. Χ. Γονατάς και η κριτική [1945-2007] [ανθολόγιο]». Μανδραγόρας 16 (41): 122-127.
• Νατσίνα, Αναστασία (11 Οκτωβρίου 2003). «"Eίμαι συγγραφέας της εξαιρέσεως"». Τα Νέα (Αθήνα). https://www.vlioras.gr/Philologia/Literature/Poetry/Gonatas/2003_10_11_Nea_Synenteyxi.htm. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2022.
• Χαρτουλάρη, Μικέλα (1 Απριλίου 2000). «Ε. Χ. Γονατάς - Δ. Π. Παπαδίτσας: "Να μου γράφεις…"». Τα Νέα (Αθήνα). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Μαΐου 2005. https://web.archive.org/web/20050507063231/http://ta-nea.dolnet.gr/print_article.php?e=A&f=16706&m=R33&aa=1. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2022.