Αταβισμός

Στη βιολογία, αταβισμός (atavism) είναι τροποποίηση μιας βιολογικής δομής όπου ένα προγονικό χαρακτηριστικό επανεμφανίζεται αφού έχει χαθεί μέσω εξελικτικής αλλαγής σε προηγούμενες γενιές.^[3] Ο αταβισμός μπορεί να συμβεί με πολλούς τρόπους·^[4] Ένας τέτοιος τρόπος είναι όταν γονίδια από προηγουμένως υφιστάμενα φαινοτυπικά χαρακτηριστικά διατηρούνται στο DNA και αυτά εκφράζονται μέσω μετάλλαξης που είτε απενεργοποιεί τα επικρατούντα γονίδια για τα νέα χαρακτηριστικά ή κάνει τα παλιά χαρακτηριστικά να υπερισχύσουν των νέων χαρακτηριστικών.^[3] Ένας αριθμός χαρακτηριστικών μπορεί να ποικίλλει ως αποτέλεσμα περιορισμού της εμβρυικής ανάπτυξης σε κάποια χαρακτηριστικά (νεοτονία) ή με επέκταση του ίδιου. Σε μια τέτοια περίπτωση, με μετατόπιση στον χρόνο ένα χαρακτηριστικό επιτρέπεται να αναπτυχθεί πριν να σταθεροποιηθεί και μπορεί να δημιουργήσει έναν προγονικό φαινότυπο.^[5] Οι αταβισμοί εμφανίζονται συχνά ως απόδειξη της εξέλιξης.^[6]

Πρώιμα έμβρυα διαφόρων ειδών εμφανίζουν κάποια προγονικά χαρακτηριστικά, όπως η ουρά στο ανθρώπινο έμβρυο. Αυτά τα χαρακτηριστικά εξαφανίζονται κανονικά στη μεταγενέστερη ανάπτυξη, αλλά αυτό μπορεί να μη συμβεί εάν το ζώο εμφανίζει αταβισμό.^[1][2]

Στις κοινωνικές επιστήμες, αταβισμός είναι η τάση της επαναφοράς. Παραδείγματος χάρη, άτομα στη σύγχρονη εποχή επιστρέφουν στους τρόπους σκέψης και δράσης προηγούμενης εποχής. Η λέξη atavism παράγεται από τη λατινικά atavus—προ-προ-προπάππους ή, πιο γενικά, πρόγονος.

Βιολογία

Τα εξελικτικά χαρακτηριστικά που έχουν εξαφανιστεί φαινοτυπικά δεν εξαφανίζονται κατ' ανάγκη από το DNA ενός οργανισμού. Η αλληλουχία γονιδίων συχνά παραμένει, αλλά είναι ανενεργή. Ένα τέτοιο αχρησιμοποίητο γονίδιο μπορεί να παραμείνει στο γονιδίωμα για πολλές γενιές.^[4][7] Όσο το γονίδιο παραμένει άθικτο, ένα σφάλμα στον γενετικό έλεγχο που καταστέλλει το γονίδιο μπορεί να οδηγήσει στην επανέκφρασή του. Μερικές φορές, η έκφραση λανθανόντων γονιδίων μπορεί να προκληθεί με τεχνητή διέγερση.

Αταβισμοί έχουν παρατηρηθεί στους ανθρώπους, όπως σε βρέφη που γεννιούνται με ατροφικές ουρές (vestigial tails).^[8] Ο αταβισμός μπορεί επίσης να εμφανιστεί σε ανθρώπους που έχουν μεγάλα δόντια, όπως αυτά άλλων πρωτευόντων.^[9] Επιπλέον, μια περίπτωση "καρδιάς φιδιού", η παρουσία "στεφανιαίας κυκλοφορίας (coronary circulation) και μυοκαρδιακής αρχιτεκτονικής που μοιάζει με αυτή της καρδιάς των ερπετών", έχουν επίσης αναφερθεί στην ιατρική βιβλιογραφία.^[10] Ο αταβισμός έχει επίσης προκληθεί σε σύγχρονα έμβρυα πτηνών δεινοσαύρων για να εκφραστούν λανθάνοντα προγονικά χαρακτηριστικά μη πτηνών (non-avian) δεινοσαύρων, περιλαμβανομένων των δοντιών.^[11]

Άλλα παραδείγματα παρατηρούμενων αταβισμών περιλαμβάνουν:

• Πίσω πόδια σε κητώδη.^[3][12]
• Επιπρόσθετα δάκτυλα σε σύγχρονα άλογα.^[3][13][14]
• Επανεμφάνιση άκρων σε σπονδυλωτά χωρίς άκρα (limbless vertebrates).^[3][6][15]
• Επανεξέλιξη σεξουαλικότητας από παρθενογένεση σε ορειβάτες (Oribatida).^[16]
• Δόντια σε κοτόπουλα.^[17]
• Δάκτυλα (Dewclaws) σε σκύλους.^[3]
• Επανεμφάνιση προθώρακα προθωρακικών πτερών σε έντομα.^[18][19][20]
• Επανεμφάνιση πτερών σε άπτερα έντομα-κλαδιά (stick insects)^[21] and earwigs.^[3]
• Αταβιστικοί μύες σε αρκετά πτηνά^[22][23] και θηλαστικά όπως η ράτσα σκύλου μπίγκλ^[24] και στη τζερμπόα.^[22]
• Πρόσθετα δάκτυλα σε ινδικά χοιρίδια.^[3][25]
• Επανεμφάνιση της σεξουαλικής αναπαραγωγής στο αγγειόσπερμο Hieracium pilosella (ιεράκιο πιλοσέλλα) και στην οικογένεια ακάρεων Crotoniidae.^[26]
• Συνδακτυλία (πόδια με μεμβράνη) (Webbed feet) σε ενήλικους αξολότλ.^[27]
• Ανθρώπινες ουρές (όχι ψευδοουρές)^[28][29] και επιπρόσθετες θηλές σε ανθρώπους (και άλλα πρωτεύοντα).^[3]
• Αχρωματοψία σε ανθρώπους.^[30]

Κοινωνικός δαρβινισμός

Κατά το διάστημα μεταξύ της αποδοχής της εξέλιξης στα μέσα του 19ου και αιώνα και της ανόδου της σύγχρονης κατανόησης της γενετικής στις αρχές του 20ου αιώνα, ο αταβισμός χρησιμοποιήθηκε για να αιτιολογήσει την επανεμφάνιση σε ένα άτομο ενός χαρακτηριστικού μετά από αρκετές γενεές απουσίας - που συχνά αποκλήθηκε "οπισθοδρόμηση (throw-back)". Η ιδέα ότι αταβισμοί μπορεί να προκληθούν από συσσώρευση επιλεκτικής ανατροφής, ή παλαιότερης εκτροφής, οδήγησε σε ράτσες όπως το βοοειδές Heck. Αυτές οι γεννήσεις αρχαίων τοπικών φυλών με επιλεγμένα αρχέγονα χαρακτηριστικά, σε μια προσπάθεια "αναβίωσης (reviving)" του ούρου, ένα εξαφανισμένο είδος άγριου ταύρου. Οι ίδιες ιδέες αταβισμών χρησιμοποιήθηκαν από τους κοινωνικούς δαρβινιστές, που ισχυριζόταν ότι κατώτερες φυλές εμφάνιζαν αταβιστικά χαρακτηριστικά και αντιπροσώπευαν πιο πρωτόγονα χαρακτηριστικά από τις δικές τους ράτσες. Και οι αταβισμοί και η θεωρία της ανακεφαλαίωσης του Ερνστ Χέκελ σχετίζονται με την εξελικτική πρόοδο, επειδή η ανάπτυξη κατευθύνεται προς μεγαλύτερη πολυπλοκότητα και ανώτερη ικανότητα.

Επιπλέον, η έννοια του αταβισμού ως τμήματος της ιδιαίτερης εξήγησης των αιτίων της εγκληματικής απόκλισης έγινε δημοφιλές από τον Ιταλό εγκληματολόγο Τσέζαρε Λομπρόζο τη δεκαετία του 1870.^[31] Προσπάθησε να ταυτοποιήσει φυσικά χαρακτηριστικά κοινά σε εγκληματίες και ονόμασε αυτά που βρήκε ως αταβισμούς, χαρακτηριστικά 'οπισθοδρόμησης' που καθόρισε ως 'αρχέγονη' εγκληματική συμπεριφορά. Τα στατιστικά του στοιχεία και η στενά σχετιζόμενη ιδέα της ευγονικής (eugenics) έχουν εγκαταλειφθεί προ πολλού από την επιστημονική κοινότητα, αλλά η έννοια ότι φυσικά χαρακτηριστικά μπορεί να επηρεάζουν την πιθανότητα εγκληματικής ή αντιδεοντολογικής συμπεριφοράς ενός ατόμου έχει κάποια επιστημονική υποστήριξη.^[32]