Το Έρμος[1] ή οι Έρμοι[2] (αρχαία ελληνικά: Ἕρμος), (ο δήμος: Έρμου) ήταν αρχαίος οικισμός και δήμος της Ακαμαντίδας (περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας).
Γρήγορες Πληροφορίες Γενικά στοιχεία, Ονομασία ...
Κλείσιμο
Ο δήμος, κατά μία εκδοχή, πιθανώς πήρε το όνομά του από τον μυθικό επώνυμο ήρωα Έρμο, ο οποίος συνόδευσε τον Θησέα στην εκστρατεία του εναντίον των Αμαζόνων. Κατά μια άλλη εκδοχή η ονομασία του ίσως να ήταν ως αφιέρωση προς τον ίδιο τον θεό Ερμή, είτε με την ιδιότητα του ψυχοπομπού, είτε με την ιδιότητα του προστάτη του εμπορίου ή των διασυνοριακών ορίων (ερμεία=όρια). Μια ακόμα εκδοχή αναφέρει ότι ίσως προήλθε από τη λέξη «έρμος», καθώς «το έρμος παράγεται παρά το έρμα, όπερ προς τοις άλλοις σημαίνει σωρόν λίθων, χαλίκων, και άλλης ύλης, και προσέτι και μνημείον και τάφον»[3] ή η τοποθεσία του δήμου ήταν σε ύψωμα ή ερημική, δηλαδή ο δήμος βρισκόταν απομακρυσμένος στην ερημιά.[4]
Ο δήμος του Έρμου ήταν δήμος του Άστεως.[5] Βρισκόταν κατά μήκος της Ιεράς Οδού, η οποία οδηγούσε από την αρχαία Αθήνα στην Ελευσίνα, μεταξύ του ποταμού Κηφισού και του «Πυθίου», του ναού του Απόλλωνα στο Ποικίλο Όρος, κοντά σε ένα ρυάκι με το ίδιο όνομα,γνωστό σήμερα ως χείμαρρος Έρμου ή Χαϊδαρόρεμα,[6] στην είσοδο του περάσματος μεταξύ Δαφνιού και του Χαϊδαρίου. Ο αρχαίος Έρμος τοποθετείται από τους σύγχρονους ερευνητές στην περιοχή του σημερινού Χαϊδαρίου,[7] το οποίο υπάγεται στον Δήμο Χαϊδαρίου.[8]
Παρόλο που η περιοχή δεν έχει δώσει οικιστικά κατάλοιπα και ο αρχαίος οικισμός του Έρμου δεν έχει εντοπιστεί η γεωγραφική ταύτιση δείχνει βέβαιη, βάσει των ιστορικών στοιχείων.[9] Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι το ταφικό Μνημείο της Πυθιονίκης ιδρύθηκε στον δήμο του Έρμου, κοντά στην Αρχαία Ιερά Οδό. Ο Αρποκρατίων επισημαίνει και την ύπαρξη ομώνυμου ποταμού, τον οποίο κατά τη δεκαετία του 1890, ο Γερμανός αρχαιολόγος Arthur Milchhöfer (1852-1903) ταύτισε με το ποταμάκι που έρεε κάτω από το Δαφνί και χυνόταν στον Κηφισό.
Από τους ερευνητές του 19ου αιώνα ο Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής, αναφέρει αφενός ότι ο δήμος είναι σε άγνωστη θέση και αφετέρου μεταφέρει τις διαφωνίες δύο ομάδων συγγραφέων.[2] Για την πρώτη ομάδα, καταγράφονται οι απόψεις παλαιότερων συγγραφέων, όπως ο Μεούρσιος, αλλά και συγγραφέων της εποχής εκείνης όπως ο Λήκιος και ο Ρος οι οποίοι «θεωρούσι τον δήμον τούτον ως κείμενον επί της Ιεράς οδού της μεταξύ Αθηνών και Ελευσίνας, εξάγοντες την γνώμην ταύτην εκ τινος χωρίου του Πλουτάρχου, ος ομιλών περί του κατασκευασθέντος υπό του Αρπάλου μνημείου της αποθανούσης εταίρας και ερωμένης αυτού Πυθιονίκης, ην ωνόμασεν Αφροδίτην Πυθιονίκην». Για τη δεύτερη ομάδα αναφέρονται οι απόψεις συγγραφέων όπως ο Κρούσιος, ότι «μετ' ολίγα λεπτά από της Αιγιλίας νοτίως, επί της προς τον Ανάφλυστον οδού κείται το χωρίον Έλμον», το οποίο ο Γκέλλ αναφέρει ως Έλυμον και ο Δοδουέλλ ως Έλιμπος, το οποίο «κείται δε τούτο μεταξύ δύο ταπεινών σειρών ορέων προς δυσμάς του Ελμοβουνίου, ο υπό του Στουάρτου ονομάζεται Έρμος, και ο δήμος Έρμος έκειτο πιθανώς ενταύθα». Ο Διονύσιος Σουρμελής τοποθετεί, αντί για την προηγούμενη ομάδα, η οποία μάλλον έβλεπε το δήμο παράλιο στα νοτιοδυτικά της αρχαίας Αττικής, πιο βόρεια και πιο κοντά στους μεσόγειους δήμους πιστεύοντας ότι «το Έρμος ο δήμος είνε το νυν λεγόμενον Πυτζέρμι».[3] Η άποψή του μάλλον υιοθετήθηκε για κάποιο χρονικό διάστημα στην περιοχή, τουλάχιστον ως το 1853,[10] καθώς υπάρχουν αναφορές στο Πυτζέρμι και το Έρμα της Αττικής, εως ότου να απορρίψει την ονοματολογία αυτή ο Σπυρίδων Λάμπρος αναφέροντας ότι «είνε τω όντι παράδοξος καί περίεργος, είνε προ παντός εξόχως άκριτος.[11] Και όμως το Πυτζέρμι του Σουρμελή είνε απλούστατα το γνωστόν Πικέρμι, εν τη αττική επιχωρίω προφορά Πιτσέρμι, καθ' ον τρόπον οι ιθαγενείς Αθηναίοι προέφερον και τσεφάλι αντί του κεφάλι. Το δε Πικέρμι ουδέν έχει το δυσερμήνευτον, αν μάλιστα γραφή, καθ' ά επιβάλλεται, Πικέρνη, και ταύτα διότι ήτο προφανώς κτήμα Βυζαντίου τινός επικέρνη (πιγκέρνη)».[12] Οι σύγχρονοι ερευνητές τοποθετούν σήμερα στο Πικέρμι τον αρχαίο δήμο του Τειθρά.
Η έμφαση στις ανασκαφές κατά μήκος της Ιεράς Οδού, στη Μονή Δαφνίου και το Ιερό της Αφροδίτης (Χαϊδάρι), δεν επέτρεψε ακόμα στους αρχαιολόγους να ερευνήσουν διεξοδικά την περιοχή, προκειμένου να εντοπίσουν τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του Έρμου. Συστηματικές έρευνες επιφάνειας και περαιτέρω ανασκαφικές τομές στις περιοχές γύρω από το Δαφνί και τον Λόφο του Προφήτη Ηλία, είναι πιθανό να φέρουν στο φως μελλοντικά, πληροφορίες σχετικά με την ακριβή θέση και την έκταση του αρχαίου αυτού δήμου.
Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,[13] ως μέλος της Ακαμαντίδας φυλής, συμμετείχε με 2 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.) και την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.), ο δήμος αντιπροσωπευόταν επίσης με 2 βουλευτές στη Βουλή των 600. Κατά την τέταρτη περίοδο (201/200 π.Χ. – 126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) είναι άγνωστος ο αριθμός βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου.
Ο δημότης του αρχαίου Έρμου ονομαζόταν Έρμειος.[1][14][15] Σύμφωνα, με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, ο δήμος Έρμου ανήκε στην αστική τριττύ της Ακαμαντίδος φυλής[16] και είχε τη δυνατότητα εκλογής δύο βουλευτών. Ο δήμος αυτός επηρεαζόταν από την κοντινή Ελευσίνα στη λατρεία προς τη θεά Δήμητρα και την Περσεφόνη, καθώς και τα Ελευσίνια Μυστήρια, τις γιορτές μυστηρίων προς τιμήν τους και πάντως, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο δήμος, ίσως είχε κι αυτός αγροκτηνοτροφικό χαρακτήρα και όχι ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό κατοίκων, αν λάβουμε υπόψη τον σχετικά μικρό αριθμό βουλευτών που εξέλεγαν οι Έρμειοι.
Μνημείο της Πυθιονίκης
Σε αυτόν τον δήμο ήταν το Μνημείο της Πυθιονίκης,[17] της εταίρας, την οποία είχε ερωμένη ή σύζυγο ο Άρπαλος του Μαχάτα, αριστοκράτης, παιδικός φίλος και ένας από τους ταμίες του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος κατέφυγε το 324 π.Χ., στην Αθήνα, από την Βαβυλώνα, ζητώντας και λαμβάνοντας άσυλο, προκειμένου να ξεφύγει από την καταδίωξη του Αντιπάτρου, λόγω της υπεξαίρεσης μεγάλου ποσού από το μακεδονικό ταμείο. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα οικονομικά σκάνδαλα της αρχαίας εποχής, γνωστό και ως τα περίφημα Αρπάλεια χρήματα, αφού από τα περίπου 5.000 τάλαντα, τα οποία εκλάπησαν από τον Άρπαλο, εκ των οποίων στην Αθήνα δήλωσε ότι είχε φέρει μόνον 700 τάλαντα και αφού πριν είχε δωροδοκήσει, πιθανώς απαξάπαντες τους αρμοδίους, προκειμένου να λάβει το περιπόθητο άσυλο, λίγο πριν φυλακιστεί και τελικά απελαθεί, βρέθηκαν και κατασχέθηκαν μόλις 350 τάλαντα. Μετά το θανατό της Πυθιονίκης, καταβλήθηκαν στον Χαρικλή 30 τάλαντα για την κατασκευή του Μνημείου της Πυθιονίκης στον δήμο,[18] ενώ είχαν δαπανηθεί και περίπου 200 τάλαντα για το σχεδιασμό και την κατασκευή του επίσης επιβλητικού της τάφου στη Βαβυλώνα. Εκτός από το μνημείο είχε κατασκευασθεί και βωμός, ώστε να τιμάται ως Αφροδίτη Πυθιονίκη. Ο Παυσανίας εξήρε το ταφικό μνημείο ως το καλύτερο όλων,[19] ενώ ο Πλούταρχος είπε ότι δεν άξιζε τα χρήματα τα οποία δαπανήθηκαν. [20]
Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από τον δήμο του Έρμου, όπως ο Γλαύκιππος ο Έρμειος, ο Διόγνητος ο Έρμειος, ο Διόδωρος ο Έρμειος κ.α.[21][22]
Στέφανος Βυζάντιος, "Εθνικά", ("Stephani Byzantii Ἐθνικων quæ supersunt." Gr. Edidit Anton Westermann, Λειψία 1839), [...] "Έρμος, ως Έρκος, ουδετέρως, δήμος της Ακαμαντίδος φυλής, ο δημότης Έρμειος, το εις τόπον εις Έρμους ή Ερμόσε, το εν τόπω εν Ερμεί". [...], σελ. 122. Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής, "Τα Ελληνικά, ήτοι περιγραφή γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική και στατιστική της αρχαίας και νέας Ελλάδος. Συνταχθείσα υπό Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, εις τρεις τόμους. Ων ο Α' διαλαμβάνει την Στερεάν, Ανατολικήν και Δυτικήν Ελλάδα, ο Β' την Πελοπόννησον και ο Γ' τας νήσους τας τε ελευθέρας και μη, και τον πίνακα, και εκδοθείσα υπό Κωνσταντίνου Αντωνιάδου."... τόμοι 1-3, Εκ του τυπογραφείου Κ. Αντωνιάδου. Εν Αθήναις 1853-1854, Ta Hellenkika: etoi perigraphe, geographike, historike, archaiologike, kai statistike tes archaias kai neas Hellados, Iakobos R. Rankabes, Ek tou typ. K. Antoniadou, 1853, Τόμος 1, σελ. 274-275: [...] "Έρμος (το), δήμος φυλής Ακαμαντίδος, εν αγνώστω θέσει• οι δημόται Ερμείοι. Ο Ησύχιος (10 = Ησύχ. Έρμος ή Ερμοί), ο Σουΐδας (11 = Σουίδ. Έρμος), ο Αρποκρατίων (1 = Αρποκρατ. Έρμος) και ο Στέφανος (2 = Στέφ. Βυζάντ. Έρμος ως έρκος ουδετέρως, δήμος της Ακαμαντίδος φυλής.) αναφέρουσι τον δήμον τούτον, ουδείς δε ορίζει την θέσιν αυτού. - Διαφωνία υπάρχει μεταξύ των νεωτέρων περί της θέσεως του Έρμου• ο Μεούρσιος (3 = Μεούρσ. di pop. Atticae εις Έρμος.) αρχαιότερον, ο Λήκιος (4 = Ληκ. Δημ.) μεταγενέστερον και ο Ρος (5 = Ρος Δημ.) επ' εσχάτοις θεωρούσι τον δήμον τούτον ως κείμενον επί της Ιεράς οδού της μεταξύ Αθηνών και Ελευσίνας, εξάγοντες την γνώμην ταύτην εκ τινος χωρίου του Πλουτάρχου, ος ομιλών περί του κατασκευασθέντος υπό του Αρπάλου μνημείου της αποθανούσης εταίρας και ερωμένης αυτού Πυθιονίκης, ην ωνόμασεν Αφροδίτην Πυθιονίκην, λέγει ούτω «Διαμένει γαρ έτι νυν εν Έρμει, η βαδίζομεν εξ άστεος εις Ελευσίνα» (6 = )• κατά δε τον Κρούσιον (7 = Κρούσ. Τ. 2, κ. 6, σ. 233.), μετ' ολίγα λεπτά από της Αιγιλίας νοτίως, επί της προς τον Ανάφλυστον οδού κείται το χωρίον Έλμον, ο υπό του Γκέλλ Έλυμον (8 = Γκελλ, Οδολογ. Ελλ. σ. 75.), υπό δε του Δοδουέλλ Έλιμπος (9 = Δοδουέλλ 1, σ. 547.) ονομάζεται• κείται δε τούτο μεταξύ δύο ταπεινών σειρών ορέων προς δυσμάς του Ελμοβουνίου, ο υπό του Στουάρτου ονομάζεται Έρμος (10 = Στουάρτ. Αρχαιοτ. Αθην. β. 3, κ. 10.), και ο δήμος Έρμος έκειτο πιθανώς ενταύθα". [...] Διονύσιος Σουρμελής, "Αττικά: ή περί δήμων Αττικής εν οις και περί τινων μερών του Άστεως". Υπό Διονύσιου Σουρμελή. Έκδοσις πρώτη. Τύποις Αλεξάνδρου Κ. Γκαρπολά, Εν Αθήναις 1854 και "Attika hē peri dēmōn Attikēs en hois kai peri tinōn merōn asteōs", Dionysios Surmelēs, Gkarpola, 1854, σελ. 71-72: [...] "Έρμος, ουδετέρως• Ερμείος και Έρμειος ο δημότης, και Ερμειεύς εν τη υπ' αρ. 248 επιγραφή της αρχ. εφημ. Ο Αρποκρατίών εις λέξιν Έρμος λέγει ότι• «ζώπυρος εν τοις περί ποταμών έρμον φησίν είναι εν τη Αττική, και δήμον ομώνυμον αυτώ». Ο ποταμός εξηράνθη προ αμνημονεύτων χρόνων, και είνε την σήμερον ξηρός χείμαρρος• φαίνεται όμως ότι ήτο ποτέ ρέων ποταμός. Όλοι σχεδόν οι ποταμοί της Αττικής εξηράνθησαν, και μόνος ρέει, ολίγος όμως, και ουχί ως πρότερον, ο Κηφισός των Αθηνών. Οι νεώτεροι δημογραφούντες την Αττικήν αρχαιολόγοι εθεώρησαν και τον δήμον τούτον αμφισβητούμενον, αφ' ενός ως άμοιροι τοπικών γνώσεων, και αφ' ετέρου παρασυρόμενοι εξ ακρισίας από κακάς διορθώσεις τολμηρών διορθωτών των κειμένων των Ελλήνων Συγγραφέων. Επειδή το ρητόν τούτο του Πλουτάρχου (εις Φωκίωνα) «Διαμένει ετι νυν εν Ερμείω, η βαδίζομεν εξ Άστεως εις Ελευσίνα» Εθεώρησέ τις κακός κριτικός, ότι έχει χρείαν διορθώσεως, έγραψεν Έρμει, ο εστιν η δοτικη του Έρμος, αντί του καλώς κειμένου ερμείω• δια τούτο οι ρηθέντες αρχαιολόγοι παραδεχόμενοι την κακήν διόρθωσιν ως θέσφατον λόγιον, έπρεπε να θέσωσι το έρμος κατά την οδόν Ελευσίνος. Το έρμος παράγεται παρά το έρμα, όπερ προς τοις άλλοις σημαίνει σωρόν λίθων, χαλίκων, και άλλης ύλης, και προσέτι και μνημείον και τάφον. Ο δήμος ούτος εθεμελιώθη εις θέσιν, ένθα έκειντο, ως και μέχρι σημερον κείνται, πληθος οστέων απολιθωμένων και χαλίκων. Οι πρώτοι κάτοικοι του τόπου βλέποντες τα οστά σεσωρευμένα, είκασαν ότι είνε μνήματα και τάφοι• και εκ τούτου εκάλεσαν τόν τόπον Έρμος. Εις εκείνην την αρχαίαν έποχην τα όστα ήσαν βεβαίως εις την επιφάνειαν της γης, και με την πρόοδον των αιώνων εκαλύφθησαν, διότι η γη λαμβάνει στρώματα και επιστρώματα. Το περιστατικόν τούτο των απολιθωμένων οστέων, και των μετ' αυτών χαλικίων ανεκαλύφθη προ ολίγων ετών επί των ημερών ημών δι' ανασκαφής, ην ενήργησεν ανήρ περίεργος παρατηρητής. Ποίος νουν έχων βλέπων τα κείμενα έρματα και ιξεύρων ότι έκαστος των δημων ωνομάσθη ή από ηρώων και οικιστών, ή από θεοτήτων, ή εκ της κειμένης ύλης, δύναται ν' αμφιλογήση ότι το Έρμος ο δήμος είνε το νυν λεγόμενον Πυτζέρμι, όπερ μεταγενεστέρως προφερόμενον Έρμι αντί Έρμοι ούτω λεγόμενον και γραφόμενον υπό του Ησυχίου και Φαβωρίνου, προσέλαβεν εσχάτως το πύτζ εις εποχήν βάρβαρον, και παρωνομάσθη Πυτζέρμι". [...] [...] "ἕρμα - έρμα, το (AM ἕρμα), πρόσθετο βάρος το οποίο τοποθετείται στο κύτος πλοίου ή λέμβου για να αυξήσει την ευστάθειά τους, η σαβούρα. Αρχ.: 1. οι δοκοί, στις οποίες στηρίζονται όρθια τα πλοία που ανασύρονται στην ξηρά 2. (για άντρες) στήριγμα τών άλλων, προστάτης («ἕρμα πόληος» — προστάτης, υπερασπιστής πόλης) 3. ύφαλος στη θάλασσα («ἕρμα γῆς ἁπαλόν» — πηλώδης ύφαλος) 4. ύψωμα, λοφίσκος, σωρός χώματος ή λίθων 5. στον πληθ. τά ἕρματα α) τα σκουλαρίκια β) δεσμός, ταινία, βρόχος γ) οι σπείρες τού σώματος τού ερπετού. [...] έρμα [...] "Hermus: (Ἑρμός; Hermós). [1] Att. asty deme of the phyle Acamantis. Attic asty deme of the phyle Acamantis, with two bouleutaí. Position: on the ‘Sacred Road’ to Eleusis at the entrance to the pass near modern Daphni, modern Chaidari; there is the tomb of Pythionice, the wife of Harpalus (Plut. Phoc. 22,2; Paus. 1,37,5; [1]). Near Daphni there are funerary inscriptions of Hermeioi: IG II2 6072". [...], Lohmann, Hans (Bochum), Hermus Αμαλία Διώτη, "Αρχαίοι δήμοι της δυτικής Αττικής. Ο αρχαίος δήμος του Χολαργού[νεκρός σύνδεσμος]. Α: Ιστορικά στοιχεία Β: Αρχαιολογικά Ευρήματα" και Αρχαίοι δήμοι της δυτικής Αττικής, ο αρχαίος δήμος του Χολαργού : α: Ιστορικά στοιχεία, β: αρχαιολογικά ευρήματα[νεκρός σύνδεσμος],(πτυχιακή εργασία), επόπτες: Ιφιγένεια Λεβέντη, Δημήτρης Παλαιοθόδωρος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας - Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Βόλος 2005, σελ. 5: [...] "Ο Κηφισός που αποτελεί και την κεντρική υδάτινη αρτηρία του λεκανοπεδίου, πηγάζει από τη βόρειο-δυτική κλιτύ του Πεντελικού όρους, την βορειοανατολική της Πάρνηθας και τα υψώματα ανάμεσα στα δύο όρη, και εκβάλλει στον όρμο του Φαλήρου, οριοθετώντας το δυτικό τμήμα του λεκανοπεδίου. Σήμερα, παρά το γεγονός ότι κατά το μεγαλύτερο μέρος του είναι σκεπασμένος και αποτελεί τη βάση οδικής αρτηρίας, παραμένει ορμητικός και χειμαρρώδης, όπως θα πρέπει να τον φανταζόμαστε και στην αρχαιότητα. Κατά την πορεία του ενισχύεται από χειμάρρους οι οποίοι οδηγούν στην κοίτη του τα νερά της οροσειράς κυρίως του βορείου τμήματος του Αιγάλεω. Τέτοιες αρτηρίες είναι ο χείμαρρος Έρμου (Χαϊδαρόρεμα), στην περιοχή Χαϊδαρίου, το ρέμα Αγίου Βασιλείου στο σημερινό Περιστέρι, το Βαθύ Ρέμα και τα ρέματα Φλέβας και Καναπιτσέρι στο Ιλιον, καθώς και το ρέμα των Ευπυρίδων στα Άνω Λιόσια και το Καματερό. (σημείωση 3: Τα περισσότερα από αυτά τα τελευταία χρόνια σκεπάστηκαν δημιουργώντας οδικούς άξονες)." [...] John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 132. Αμαλία Διώτη, "Αρχαίοι δήμοι της δυτικής Αττικής. Ο αρχαίος δήμος του Χολαργού[νεκρός σύνδεσμος]. Α: Ιστορικά στοιχεία Β: Αρχαιολογικά Ευρήματα" και Αρχαίοι δήμοι της δυτικής Αττικής, ο αρχαίος δήμος του Χολαργού : α: Ιστορικά στοιχεία, β: αρχαιολογικά ευρήματα[νεκρός σύνδεσμος],(πτυχιακή εργασία), επόπτες: Ιφιγένεια Λεβέντη, Δημήτρης Παλαιοθόδωρος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας - Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Βόλος 2005, σελ. 33: [...] "Εξίσου δεδομένη θα πρέπει να θεωρηθεί και η θέση του δήμου Έρμου, καθώς η αναφορά του Πλουτάρχου, δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολιών: «Διαμένει γάρ (ενν. ο τάφος της εταίρας Πυθιονίκης) έτι νύν εν Ερμεϊ, ή βαόίζομεν έξ άστεως εις '‘Ελευσίνα...» 12’5. Η οδός την οποία βαδίζει κάποιος για να πάει από το άστυ των Αθηνών στην Ελευσίνα, δεν είναι άλλη από την Ιερά Οδό, της οποίας η θέση μας είναι γνωστή, καθώς υπάρχει μέχρι σήμερα. Επομένως ο δήμος Έρμου βρισκόταν σε κάποιο σημείο της οδού αυτής, μάλλον στο σημερινό Χαϊδάρι." [...] [...] "Η εν Αθήναις εκδιδομένη Εφημερίς των μαθητών δημοσιεύει ότι ο υπουργός των εκκλησιαστικών και της παιδείας, συμπαραλαβών τον έφορον των αρχαιοτήτων, τον διευθυντήν των σχολείων και ένα ζωολόγον καθηγητήν, μετέβη εις το Έρμα της Αττικής, το χυδαϊκώς Πυτζέρμι λεγόμενον, και υπ’ αυτής της εφημερίδος χυδαϊκώτερον Πικέρμι γραφόμενον, όπερ ο κύριος Σουρμελής ευφυώς ετυμολογεί, ανακαλύψας τον δήμον τούτον εκ της θέσεώς του διά την ύπαρξιν των ερμάτων". [...] Για παλαιοντολογικά ευρήματα στο Πικέρμι, "Αθηνά", 3, 26/08/1853. Σπυρ. Π. Λάμπρος, «Η ονοματολογία της Αττικής και η εις την χώραν εποίκησις των Αλβανών», σελ. 156-192, στο: Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός, "Επετηρίς, Α΄έτος Αρχειοθετήθηκε 2017-05-03 στο Wayback Machine.", Εν Αθήναις 1896. στην ιστοσελίδα: http://lsparnas.gr/ σελ. 158, σημείωση 1: "Τοιαύτας παρετυμολογίας εν αφθονία παρέχει η συγγραφή του Σουρμελή. Αντεξετάζεται δε προς αύτας η ερμηνεία του ονόματος του Μιστρά ή Μυζιθρά, ως ωνομάζετο έν αρχαιοτέροις χρόνοις, ην παρέσχεν ο άλλοτε γυμνασιάρχης Άγγελος Καππώτας, όστις βέβαιοι (Μονογραφία περι της λέξεως Μηστρά. Εν Καλάμαις 1880 σ. 41), ότι η λέξις Μυζιθράς «εστί παρεφθαρμένη εκ των γαλλικών λέξεων maison du trône, και σημαίνει την διαμονήν ή έδραν του θρόνου, ήτοι την πρωτεύουσαν, καθ' ην εννοιαν λέγεται la maison du roi, όπερ σημαίνει την καθ' ημάς αυλήν του βασιλέως, ήτοι τους περί τον βασιλέα»!!" Σπυρ. Π. Λάμπρος, «Η ονοματολογία της Αττικής και η εις την χώραν εποίκησις των Αλβανών», σελ. 156-192, στο: Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός, "Επετηρίς, Α΄έτος Αρχειοθετήθηκε 2017-05-03 στο Wayback Machine.", Εν Αθήναις 1896. στην ιστοσελίδα: http://lsparnas.gr/ σελ. 157-158: [...] "Ομοίως του αρχαίου δήμου Έρμου την θέσιν επέχει κατά τον Σουρμελήν το νέον Πυτζέρμι, και ταύτα διότι το Έρμος, Έρμου, «μεταγενεστέρως προφερόμενον Έρμι ... προσέλαβεν εσχάτως το πύτζ, εις εποχήν βάρβαρον και παρωνομάσθη Πυτζέρμι». Το πώς δε και δια τί το πύτζ συνηνώθη μετά του έρμι ούτως, «ώστε εκ των δύο συνωνύμων κακεμφάτων ονομάτων συνετέθη εις εποχήν βάρβαρον το χωρίον Πυτζέρμι» πειράται ναποδείξη ο Σουρμελής, λέγων μεν ότι παρέχει όχι εύσχημον εξήγησιν, άλλα μη αισθανόμενος, ότι η σύνθεσις, περί ης ομολογεί, ότι είνε τω όντι παράδοξος καί περίεργος, είνε προ παντός εξόχως άκριτος (σελ. 158, σημείωση 1). Και όμως το Πυτζέρμι του Σουρμελή είνε απλούστατα το γνωστόν Πικέρμι, εν τη αττική επιχωρίω προφορά Πιτσέρμι, καθ' ον τρόπον οι ιθαγενείς Αθηναίοι προέφερον και τσεφάλι αντί του κεφάλι. Το δε Πικέρμι ουδέν έχει το δυσερμήνευτον, αν μάλιστα γραφή, καθ' ά επιβάλλεται, Πικέρνη, και ταύτα διότι ήτο προφανώς κτήμα Βυζαντίου τινός επικέρνη (πιγκέρνη), ήτοι αρχιοινοχόου ή τίνος φέροντος το εκ του τοιούτου αξιώματος έπώνυμον". [...] Ερμει Attica (IG I-III), στην ιστοσελίδα: epigraphy.packhum.org Δανιήλ ο Μάγνης, "Λεξικόν Ιστορικομυθικόν και Γεωγραφικόν, συντεθέν υπό Δανιήλου Δημητρίου Μάγνητος του εκ του Πηλίου όρους εκ κωμοπόλεως Αγίου Λαυρεντίου, εις χρήσιν της ελληνικής νεολαίας". Εκ της Ελληνικής τυπογραφίας Φραγκίσκου Ανδρεώλα. Εν Βενετία 1834. Lexikon historikomythikon kai geographikon (etc.)(Historisch-mythologisches und geographisches Worterbuch etc.) neograece, Daniel Demetrios Magnes, Andreola, 1834, [...] "Ερμός, ή Έρμος, δήμος της Αττικής, εκ της Ακαμαντίδος φυλής (Κάτοικ. Έρμειος)". [...], σελ. 129. [...] "Έρμος, I. Αρχαίος δήμος της Αττικής που ανήκε στην Ακαμαντίδα φυλή. Η θέση του αμφισβητείται, αλλά φαίνεται πως βρισκόταν στην περιοχή του Αττικού Ολύμπου (μεταξύ της Πάρνηθας και του Αιγάλεω)". Έρμος Αμαλία Διώτη, "Αρχαίοι δήμοι της δυτικής Αττικής. Ο αρχαίος δήμος του Χολαργού[νεκρός σύνδεσμος]. Α: Ιστορικά στοιχεία Β: Αρχαιολογικά Ευρήματα" και Αρχαίοι δήμοι της δυτικής Αττικής, ο αρχαίος δήμος του Χολαργού : α: Ιστορικά στοιχεία, β: αρχαιολογικά ευρήματα[νεκρός σύνδεσμος],(πτυχιακή εργασία), επόπτες: Ιφιγένεια Λεβέντη, Δημήτρης Παλαιοθόδωρος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας - Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Βόλος 2005, σελ. 30: [...] "Ο Χολαργός ανήκε στην Ακαμαντίδα φυλή, και ήταν ο σημαντικότερος δήμος του άστεως, από τον οποίο έπαιρνε και το όνομά της η τριττύς της φυλής. Την τριττύ συμπλήρωναν οι δήμοι Κεραμέων, Έρμου, Ειρεσίδων, και Ιφιστιάδων, ίσως και Κυρτείδαι." [...] Διόδωρος Σικελιώτης, «Ιστορική Βιβλιοθήκη», ΙΖ', 106.4-8: [...] "Ἅρπαλος δὲ τῶν ἐν Βαβυλῶνι θησαυρῶν καὶ τῶν προσόδων τὴν φυλακὴν πεπιστευμένος, ἐπειδὴ τάχιστα ὁ βασιλεὺς εἰς τὴν Ἰνδικὴν ἐστράτευσεν, ἀπέγνω τὴν ἐπάνοδον αὐτοῦ, δοὺς δ᾽ ἑαυτὸν εἰς τρυφὴν καὶ πολλῆς χώρας ἀποδεδειγμένος σατράπης τὸ μὲν πρῶτον εἰς ὕβρεις γυναικῶν καὶ παρανόμους ἔρωτας βαρβάρων ἐξετράπη καὶ πολλὰ τῆς γάζης ἀκρατεστάταις ἡδοναῖς κατανάλωσεν, ἀπὸ δὲ τῆς Ἐρυθρᾶς θαλάσσης πολὺ διάστημα κομίζων ἰχθύων πλῆθος καὶ δίαιταν πολυδάπανον ἐνιστάμενος ἐβλασφημεῖτο. [5] μετὰ δὲ ταῦτ᾽ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν τὴν ἐπιφανεστάτην τῶν ἑταιρῶν ὄνομα Πυθονίκην μετεπέμψατο καὶ ζῶσάν τε αὐτὴν βασιλικαῖς δωρεαῖς ἐτίμησε καὶ μεταλλάξασαν ἔθαψε πολυτελῶς καὶ τάφον κατὰ τὴν Ἀττικὴν κατεσκεύασε πολυδάπανον. [6] μετὰ δὲ ταῦτα ἄλλην ἑταίραν Ἀττικὴν ὄνομα Γλυκέραν μεταπεμψάμενος ἐν ὑπερβαλλούσῃ τρυφῇ καὶ πολυδαπάνῳ διαιτήματι διεξῆγεν: εἰς δὲ τὰ παράλογα τῆς τύχης καταφυγὰς ποριζόμενος εὐεργέτει τὸν τῶν Ἀθηναίων δῆμον. τοῦ δὲ Ἀλεξάνδρου μετὰ τὴν ἐξ Ἰνδῶν ἐπάνοδον πολλοὺς τῶν σατραπῶν κατηγορηθέντας ἀνελόντος φοβηθεὶς τὴν τιμωρίαν καὶ συσκευασάμενος ἀργυρίου μὲν τάλαντα πεντακισχίλια, μισθοφόρους δ᾽ ἀθροίσας ἑξακισχιλίους ἀπῆρεν ἐκ τῆς Ἀσίας καὶ κατέπλευσεν εἰς τὴν Ἀττικήν. [7] οὐδενὸς δὲ αὐτῷ προσέχοντος τοὺς μὲν μισθοφόρους ἀπέλιπε περὶ Ταίναρον τῆς Λακωνικῆς, αὐτὸς δὲ μέρος τῶν χρημάτων ἀναλαβὼν ἱκέτης ἐγένετο τοῦ δήμου. ἐξαιτούμενος δὲ ὑπ᾽ Ἀντιπάτρου καὶ Ὀλυμπιάδος καὶ πολλὰ χρήματα διαδοὺς τοῖς ὑπὲρ αὐτοῦ δημηγοροῦσι ῥήτορσι διέδρα καὶ κατῆρεν εἰς Ταίναρον πρὸς τοὺς μισθοφόρους. [8] ἐκεῖθεν δὲ πλεύσας εἰς Κρήτην ὑπὸ Θίβρωνος ἑνὸς τῶν φίλων ἐδολοφονήθη. οἱ δ᾽ Ἀθηναῖοι τῶν τοῦ Ἁρπάλου χρημάτων λόγον ἀναζητοῦντες Δημοσθένην καὶ ἄλλους τινὰς τῶν ῥητόρων κατεδίκασαν ὡς εἰληφότας τῶν Ἁρπάλου χρημάτων". [...] Παυσανίας, «Ελλάδος περιήγησις», «Αττικά», 37.5: [...] "μνημάτων δὲ ἃ μάλιστα ἐς μέγεθος καὶ κόσμον ἥκει, τὸ μὲν ἀνδρός ἐστι Ῥοδίου μετοικήσαντος ἐς Ἀθήνας, τὸ δὲ Ἅρπαλος Μακεδὼν ἐποίησεν, ὃς Ἀλέξανδρον ἀποδρὰς ἐκ τῆς Ἀσίας διέβη ναυσὶν ἐς τὴν Εὐρώπην, ἀφικόμενος δὲ παρ᾽ Ἀθηναίους ὑπ᾽ αὐτῶν συνελήφθη, διαφθείρας δὲ χρήμασιν ἄλλους τε καὶ τοὺς Ἀλεξάνδρου φίλους ἀπέδρα, πρότερον δὲ ἔτι Πυθ[ι]ονίκην ἔγημε, γένος μὲν οὐκ οἶδα ὁπόθεν, ἑταιροῦσαν δὲ ἔν τε Ἀθήναις καὶ ἐν Κορίνθῳ• ταύτης ἐς τοσοῦτον ἔρωτος προῆλθεν ὡς καὶ μνῆμα ἀποθανούσης ποιῆσαι πάντων ὁπόσα Ἕλλησίν ἐστιν ἀρχαῖα θέας μάλιστα ἄξιον".[...] Πλούταρχος, «Βίοι Παράλληλοι», «Φωκίων», 21.3-22.1-4: [...] "[21.3] Ἐπεὶ δ' Ἅρπαλος μετὰ χρημάτων πολλῶν ἀποδρὰς Ἀλέξανδρον ἐκ τῆς Ἀσίας τῇ Ἀττικῇ προσέβαλε, καὶ τῶν εἰωθότων ἀπὸ τοῦ βήματος χρηματίζεσθαι δρόμος ἦν καὶ ἅμιλλα φθειρομένων πρὸς αὐτόν, τούτοις μὲν ἀπὸ πολλῶν μικρὰ δελεάζων προήκατο καὶ διέρριψε, τῷ δὲ Φωκίωνι προσέπεμψε διδοὺς ἑπτακόσια τάλαντα, καὶ τἆλλα πάντα καὶ μετὰ πάντων [21.4] ἑαυτὸν [ἐπ'] ἐκείνῳ μόνῳ παρακατατιθέμενος. ἀποκριναμένου δὲ τραχέως τοῦ Φωκίωνος, οἰμώξεσθαι τὸν Ἅρπαλον εἰ μὴ παύσεται διαφθείρων τὴν πόλιν, τότε μὲν συσταλεὶς ἀπέστη, μετ' ὀλίγον δὲ βουλευομένων Ἀθηναίων ἑώρα τοὺς μὲν εἰληφότας τὰ χρήματα παρ' αὐτοῦ μεταβαλλομένους καὶ κατηγοροῦντας, ἵνα μὴ φανεροὶ γένωνται, Φωκίωνα δὲ τὸν μηδὲν λαβόντα μετὰ τοῦ κοινοῦ συμφέροντος ἅμα καὶ τὴν ἐκείνου σωτηρίαν ἔν τινι [21.5] λόγῳ τιθέμενον. πάλιν οὖν ἐνεχθεὶς ἐπὶ τὸ θεραπεύειν ἐκεῖνον, αὐτὸν μὲν ὡς ἔρυμα πανταχόθεν ἀνάλωτον ὑπὸ τοῦ χρυσίου περιοδεύων ἑώρα, Χαρικλέα δὲ τὸν γαμβρὸν αὐτοῦ ποιησάμενος συνήθη καὶ φίλον ἐνέπλησε δόξης πονηρᾶς, πάντα πιστεύων καὶ πάντα χρώμενος ἐκείνῳ. [22.1] Καὶ δὴ καὶ Πυθονίκης τῆς ἑταίρας ἀποθανούσης, ἣν εἶχεν ὁ Ἅρπαλος ἐρῶν καὶ θυγατρίου πατὴρ ἐξ αὐτῆς γεγονώς, μνημεῖον ἀπὸ χρημάτων πολλῶν ἐπιτελέσαι θελήσας, προσέταξε τῷ Χαρικλεῖ τὴν ἐπιμέλειαν. [22.2] οὖσαν δὲ τὴν ὑπουργίαν ταύτην ἀγεννῆ, προσκατῄσχυνεν ὁ τάφος συντελεσθείς -- διαμένει γὰρ ἔτι νῦν ἐν Ἑρμείῳ, ᾗ βαδίζομεν ἐξ ἄστεος εἰς Ἐλευσῖνα -- μηδὲν ἔχων τῶν τριάκοντα ταλάντων ἄξιον, ὅσα τῷ Ἁρπάλῳ [22.3] λογισθῆναί φασιν εἰς τὸ ἔργον ὑπὸ τοῦ Χαρικλέους. καὶ μέντοι καὶ τελευτήσαντος αὐτοῦ τὸ παιδάριον ὑπὸ τοῦ Χαρικλέους καὶ τοῦ Φωκίωνος [22.4] ἀναληφθὲν ἐτύγχανε πάσης ἐπιμελείας. κρινομένου μέντοι τοῦ Χαρικλέους ἐπὶ τοῖς Ἁρπαλείοις καὶ δεομένου βοηθεῖν αὐτῷ τὸν Φωκίωνα καὶ συνεισελθεῖν εἰς τὸ δικαστήριον, οὐκ ἠθέλησεν εἰπών• "ἐγώ σ' ὦ Χαρίκλεις ἐπὶ πᾶσι τοῖς δικαίοις γαμβρὸν ἐποιησάμην." [...] Δημότες του Έρμου Αρχειοθετήθηκε 2016-06-22 στο Wayback Machine.. Αναζήτηση με τη λέξη-κλειδί στον τόπο (Place): ERMEIOS (στα κεφαλαία αγγλικά), στις ιστοσελίδες: empressattica.com και atheniansproject.com του Προγράμματος «Αθηναίοι» = Athenians Project Ελληνικές επιγραφές - IG II² 3671: [...] "1 — — — α̣ [καὶ τ]ὸν ἐπ[ώνυμον ἄρχοντα] / [καὶ ἱερ]έα παναγῆ Πό [Ἑρέννιον Δέξιπ]- / [πον Ἕρ]μειον διὰ π̣․λο[— — — — καὶ] / [τὴν πρὸς ἑ]αυτὴν εὔνοι[α]ν — — — — / 5 — — — ης Ἰθυδίκου κοσ[μητής? — —] / — — — — ιππον Ι — — — — —" [...]
Πρωτογενείς πηγές
Δευτερογενείς πηγές
- Hermus, στην ιστοσελίδα: referenceworks.brillonline.com,
- Ουίλλιαμ Σμιθ,
Το συγκεκριμένο λήμμα περιλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα:
(Αγγλικά) Smith, William, επιμ. (1854–1857). «Attica – 15 (Hermus)». Dictionary of Greek and Roman Geography. Λονδίνο: John Murray. Attica – 15 (Hermus)
- John S. Traill: The political organization of Attica: a study of the demes, trittyes, and phylai, and their representation in the Athenian Council,“Attica”. Princeton: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA), 1975, (ISBN 978-0-87661-514-0)
- John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 123.
- Peter Siewert, "Die Trittyen Attikas und die Heeresreform des Kleisthenes", C.H. Beck, München 1982, (ISBN 3406080634), (ISBN 9783406080630)
- Αναστασία Λερίου, Χαϊδάρι, συνάντηση με την Ιστορία, έκδοση του Δήμου Χαϊδαρίου, Χαϊδάρι 2006.
- Αμαλία Διώτη, "Αρχαίοι δήμοι της δυτικής Αττικής. Ο αρχαίος δήμος του Χολαργού[νεκρός σύνδεσμος]. Α: Ιστορικά στοιχεία Β: Αρχαιολογικά Ευρήματα" και Αρχαίοι δήμοι της δυτικής Αττικής, ο αρχαίος δήμος του Χολαργού : α: Ιστορικά στοιχεία, β: αρχαιολογικά ευρήματα[νεκρός σύνδεσμος],(πτυχιακή εργασία), επόπτες: Ιφιγένεια Λεβέντη, Δημήτρης Παλαιοθόδωρος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας - Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Βόλος 2005.
- Το ταφικό μνημείο της Πυθιονίκης στο λόφο του Προφήτη Ηλία[νεκρός σύνδεσμος], στην ιστοσελίδα: www.haidari.gr του Δήμου Χαϊδαρίου.
- Ιστορικοί τόποι και δρώμενα στο Χαϊδάρι. Ιερά Οδός - Δήμος Έρμου[νεκρός σύνδεσμος], στην ιστοσελίδα: www.haidari.gr του Δήμου Χαϊδαρίου.
- «Hermos». www.ancientworlds.net (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Αυγούστου 2014. Ανακτήθηκε στις 14 Αυγούστου 2014.
- Δήμος Χαϊδαρίου, στην ιστοσελίδα: www.haidari.gr του Δήμου Χαϊδαρίου.
- Traill, J. «Places: 579949 (Hermos)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 21 Μαρτίου 2017.
- Hermos, Chaidari?, στις ιστοσελίδες: http://imperium.ahlfeldt.se & https://web.archive.org/web/20170808012018/http://dare.ht.lu.se/, Ψηφιακός Άτλας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ("Digital Atlas of the Roman Empire", Johan Ahlfeldt, Department of Archaeology and Ancient History, Lund University, Sweden), Πανεπιστήμιο Λουντ, Λουντ, Σουηδία, πρόγραμμα: Pelagios.
- Hermos[νεκρός σύνδεσμος], Lexicon of Greek Personal Names (LGPN).
- Hermos, Attic Inscriptions Online.
- Hermos, στην ιστοσελίδα: digital.library.cornell.edu του Πανεπιστημίου Κορνέλ.
- STATUE BASE FOR P. [HERENNIUS PT[OLEMAIOS OF HERMOS]?], στην ιστοσελίδα: digital.library.cornell.edu του Πανεπιστημίου Κορνέλ.
- STATUE BASE FOR P. AELIUS HERENNIUS DEXIPPOS OF HERMOS, PANAGES PRIEST. (IG II² 3671), στην ιστοσελίδα: digital.library.cornell.edu του Πανεπιστημίου Κορνέλ.
_Attica_Demos_II-el.svg)
