Αρτοτίνα Φωκίδας

Η Αρτοτίνα είναι ορεινό χωριό που βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της πρώην επαρχίας Δωρίδας, του νομού Φωκίδας. Είναι χτισμένη σε πλαγιά, στους πρόποδες του βουνού Κόρακα (Βαρδούσια) και σε υψόμετρο 1.100 - 1.350 μέτρα (υψόμετρο της πλατείας του χωριού 1.180 μέτρα)^[1][2]. Η Αρτοτίνα ανήκε στον πρώην Καποδιστριακό Δήμο Βαρδουσίων μέχρι το 2010 και με την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης το 2011 εντάχθηκε στον νέο Δήμο Δωρίδος. Ο πληθυσμός της, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, είναι 174 κάτοικοι^[3].

Αρτοτίνα
Άποψη της Αρτοτίνας
Αρτοτίνα Αρτοτίνα
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Στερεάς Ελλάδας
Περιφερειακή Ενότητα	Φωκίδας
Δήμος	Δωρίδος
Δημοτική Ενότητα	Βαρδουσίων
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Στερεάς Ελλάδας
Νομός	Φωκίδας
Υψόμετρο	1.180 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος	145
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	330 59
Τηλ. κωδικός	22660
https://www.artotina.gr/
δεδομένα

Γεωγραφία - Αξιοθέατα

Απέναντι από τον οικισμό της Αρτοτίνας, στα ανατολικά ορθώνεται, σχεδόν κατακόρυφα, ο κύριος όγκος του ορεινού συγκροτήματος των Βαρδουσιών, η οροσειρά του Κόρακα. Μια από τις πιο ψηλές κορυφές του ορεινού όγκου, η υψηλότερη από αυτές που βρίσκονται απέναντι από την Αρτοτίνα, ονομάζεται Πυραμίδα και έχει υψόμετρο 2.350 μέτρα. Πολλά σημεία του βουνού είναι κατάλληλα για ορειβασία. Ορισμένες από τις δυτικές κορυφές είναι προσβάσιμες και από την Αρτοτίνα. Ο ορεινός όγκος είναι καλά ορατός από το χωριό και ιδίως τη πλατεία του χωριού. Εξ αυτού του λόγου, η Αρτοτίνα αναφέρεται πολλές φορές ως «μπαλκόνι των Βαρδουσίων».

Η Αρτοτίνα βρίσκεται σε απόσταση περίπου 310 χλμ. από την Αθήνα, 115 χλμ. από την Άμφισσα και 85 χλμ. από τη Ναύπακτο, ενώ έχει πρόσβαση και από την περιοχή της Λαμίας. Ένα σημαντικό αξιοθέατο του χωριού είναι η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου - το μοναστήρι στο οποίο καλογέρεψε ο Αθανάσιος Διάκος προτού ξεχυθεί στο αρματολίκι^[4]. Μέχρι και σήμερα σώζεται το κελί στο οποίο μόνασε ο ήρωας. Έξω ακριβώς από το κελί του Διάκου, η Κεντρική Επιτροπή Εκατονταετηρίδος εντοίχισε το 1930 μαρμάρινη επιγραφή «Εντάυθα εμόνασε το τέκνον της Αρτοτίνης, ο Αθανάσιος Διάκος».

Σήμερα στην Αρτοτίνα εκτός από τον ναό του Αγίου Γεωργίου στην πλατεία του χωριού, λειτουργούν ακόμα 14 ξωκλήσια. Επίσης, στην Αρτοτίνα λειτουργεί το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Αρτοτίνας, το οποίο ήταν το αρχοντικό οπλαρχηγού Σαφάκα που κτίστηκε το 1810, ανακαινίστηκε το 1860 και το 1975 δόθηκε από τους κληρονόμους του στην κοινότητα για να στεγαστεί το μουσείο^[2][4]. Υπάρχει ακόμα ενώ και έχει συντηρηθεί το παλαιό κτίριο του σχολείου. όπου σήμερα στεγάζεται το Μουσείο Αθανασίου Διάκου ενώ στην πλατεία έχει στηθεί η προτομή του από το 1930. Στήλες έχουν στηθεί στα σπίτια που γεννήθηκαν ο Διάκος και ο Σκαλτσοδήμος. Ο τάφος του γιου του, Αντρίτσου Σαφάκα, βρίσκεται μπροστά στην εκκλησία της Παναγίας^[5].

Τα σπίτια του χωριού είναι κυρίως πετρόχτιστα, δίπατα, με κεραμοσκεπές και τα παλιότερα, με παραδοσιακές σκεπές, από σχιστόλιθο (στερφογάλαρα), που οι ντόπιοι τεχνίτες έδιναν το χαρακτηριστικό ύφος της Αρτοτίνας. Στην Αρτοτίνα, υπάρχουν πάνω από 50 πηγές. Η Αρτοτίνα υπήρξε κατεξοχήν κτηνοτροφικό χωριό και λιγότερο γεωργικό λόγω της γεωφυσικής θέσης της. Το 1941 η Αρτοτίνα είχε περίπου 33.000 αιγοπρόβατα και 11.000 οικόσιτα. Αξίζει να επισημανθεί ότι παλαιότερα υπήρχαν μεγάλες καλλιέργειες σε όσπρια, κρασί, καλαμπόκι. Η ξυλεία της άφθονη από τα γύρω δάση.

Ιστορία

Για την ονομασία της Αρτοτίνας η επικρατέστερη εκδοχή είναι πως σημαίνει Νέα Αρτα και κατοικήθηκε γύρω στο 1585 από διωχθέντες Ηπειρώτες^[4]. Η Αρτοτίνα ερίζει μαζί με το χωριό Αθανάσιο Διάκο (Άνω Μουσουνίτσα μέχρι το 1959) σχετικά με το ποιο χωριό είναι η γενέτειρα του Αθανασίου Διάκου. Είναι η πατρίδα πολλών άλλων οπλαρχηγών και καπεταναίων της Επαναστάσεως του 1821 μεταξύ των οποίων και οι: Λουκάς Καλιακούδας, συμπολεμιστής του Λάμπρου Κατσώνη, ο Δήμος Σκαλτσάς, ο Ιωάννης Ρούκης, ο Αντρίτσος Σαφάκας, ο Γιάννης Σαφάκας, ο Γεράντωνος, ο Ρούκης κ.α.^[2][6] Γι' αυτό και παλαιότερα την αποκαλούσαν «καπετανοχώρι» της Δωρίδας. Η Αρτοτίνα στην επανάσταση του 1821 άργησε να ελευθερωθεί, εξαιτίας της ισχυρής τουρκικής φρουράς της και τελικά αυτό έγινε από τον Κίτσο Τζαβέλα το 1828^[2]. Από το 1836 έως 1869 υπαγόταν στον Δήμο Κροκυλείου. Από το 1869 έως το 1912 ανήκε στο Δήμο Βωμέας. Το 1912 η Αρτοτίνα αναγνωρίστηκε σαν Κοινότητα^[7]. Ήταν έδρα σταθμού χωροφυλακής και είχε μόνιμο ειρηνοδικείο ως το 1946.

Βασίλειος Σταυρόπουλος (Καπετάν Κόρακας)

Έδρασε στη στρατηγική περιοχή της Βέροιας και του Ρουμλουκιού από τα τέλη του 1907. Κύρια περιοχή της δράσης του ήταν η Ημαθία, το Σέλι και ο Βάλτος των Γιαννιτσών.

Ήταν επιλοχίας του ελληνικού στρατού και γεννήθηκε το 1876 στην Αρτοτίνα Δωρίδας, το δε ψευδώνυμο Καπετάν Κόρακας, το εμπνεύστηκε από την κορυφή του βουνού Βαρδουσίων που υπάρχει στη γενέτειρά του.

Πήρε μέρος ως εθελοντής στον άτυχο πόλεμο του 1897. Φοίτησε στη Σχολή Υπαξιωματικών και τον Ιούνιο του 1906 συγκρότησε δικό του σώμα. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα ανέλαβε τον έλεγχο της περιοχής εκδιώκοντας τους ρουμανίζοντες και τους κομιτατζήδες. Στο σώμα του υπηρέτησαν και οι ντόπιοι οπλαρχηγοί Σκοτίδας και Κατσάμπας.

Συνεργάστηκε με τον Χαλίλ μπέη της Καβάσιλος (που είχε ηπειρώτισσα μητέρα) και τον βοήθησε μετά από την απελευθέρωση να επιβιώσει.

Ανέλαβε πολλές παράτολμες αποστολές και όταν κηρύχθηκε το 1908 το τουρκικό σύνταγμα αποχαιρέτησε τους άνδρες του και επειδή δεν είχε εμπιστοσύνη στους Τούρκους έχρισε στρατηγό τον Σκοτίδα και αυτός παρακολούθησε μεταμφιεσμένος.

Αργότερα πήγε στη Θράκη και αφού συμμετείχε στους αγώνες του έθνους τελείωσε την καριέρα του με το βαθμό του στρατηγού.

Η προτομή του Βασίλειου Σταυρόπουλου (Καπετάν Κόρακα) βρίσκεται στην ομώνυμη πλατεία της Βέροιας, στη βόρεια είσοδο της πόλης. Είναι κατασκευασμένη από ορείχαλκο. Δημιουργός της είναι ο γλύπτης Στρατής Φιλιππότης. Ο Σταυρόπουλος απεικονίζεται με την στερεότυπη αναπαράσταση του Μακεδονομάχου.

Φοράει την αντίστοιχη στολή και έχει παχύ μουστάκι. Στην πρόσοψη του βάθρου αναγράφονται τα λόγια:

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΚΑΠΕΤΑΝ ΚΟΡΑΚΑΣ

Απογραφές πληθυσμού

Απογραφή	1951	1961	1971	1981	1991	2001	2011
Πληθυσμός	637[8]	580[9]	394[10]	326[11]	285[12]	499[13]	36

Σύλλογοι

• Σύλλογος Αρτοτινών «Ο Αθανάσιος Διάκος» που ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1948.
• Σύλλογος Αρτοτινών Μεσολογγίου «Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος»'που ιδρύθηκε το 1987.

Πηγές

• Γιάννη Α. Ρουφαγάλη " Αρτοτίνα", Αθήνα 1989
• Παν. Ρόδιος, 1835 (Η πρώτη βιογραφία του Αθανασίου Διάκου)
• Ιακ. Ραγκαβή "Τα Ελληνικά", 1853
• Δήμαρχος Κροκυλείου, "Πιστοποιητικό Οικογενειακής Καταστάσεως Αθανασίου Διάκου", 1865

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Επίσημη ιστοσελίδα συλλόγου Αρτοτινών "Ο Αθανάσιος Διάκος"
• Ιστοσ. Artotina.Gr, Αρχική
• Διαδικτυακός τόπος του Δήμου Δωρίδας

Παραπομπές

wiktionary logo

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Αρτοτίνα

1. Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 162, τομ. 5.
2. «Αρτοτίνα | Δήμος ΔωρίδοςMunicipality of Dorida». www.dorida.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Αυγούστου 2017. Ανακτήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2017.
3. «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού απογραφής 2011 Αρχειοθετήθηκε 2020-05-20 στο Wayback Machine.», σελ. 10668 (σελ. 194 του pdf)
4. «Αρτοτίνα - Φωκίδα | Terrabook». Φωκίδα | Terrabook. https://greece.terrabook.com/phocis/el/page/artotina. Ανακτήθηκε στις 2017-09-10.
5. «Αρτοτίνα, γενέτειρα του Αθανασίου Διάκου :: Εκκλησίες». www.artotina.gr (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2017.
6. «Αρτοτίνα, γενέτειρα του Αθανασίου Διάκου :: Ιστορία». www.artotina.gr (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2017.
7. «Διοικητικές Μεταβολές Δήμων και Κοινοτήτωνwebsite=ΕΕΤΑΑ». Ανακτήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2017.
8. Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 7ης Μαρτίου 1951, σελ. 180 του pdf. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-05-14. https://web.archive.org/web/20130514080510/http://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1951_1.pdf.
9. Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961, σελ. 172 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1961_1.pdf.
10. Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971, σελ. 169 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1971_1.pdf.
11. Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 5 Απριλίου 1981, σελ. 180 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1981_1.pdf.
12. Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 17 Μαρτίου 1991, σελ. 226 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1991_1.pdf.
13. Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος - Απογραφή 2001, σελ. 225 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2001_1.pdf.