Αμοξικιλλίνη

Η αμοξικιλλίνη (amoxicillin) είναι αντιβιοτικό φάρμακο, που χρησιμοποιείται συχνά για την αντιμετώπιση μολύνσεων από βακτηρίδια,^[1] όπως είναι η ωτίτιδα του μέσου ωτός, η στρεπτοκοκκική φαρυγγίτιδα, η πνευμονία, δερματικές μολύνσεις, ουρολοιμώξεις κ.ά.^[1] Συνήθως χορηγείται από το στόμα και λιγότερο συχνά με ένεση.^[1][2]

Το συντακτικό του μορίου της αμοξικιλλίνης

Η στερεοχημική δομή του μορίου της αμοξικιλλίνης

Συνηθισμένες παρενέργειες του φαρμάκου είναι η ναυτία και αλλεργικές αντιδράσεις.^[1] Λαμβανόμενο, όπως γίνεται συχνά, μαζί με κλαβουλανικό οξύ (ως αμοξυκιλλίνη/κλαβουλανικό οξύ, γνωστό συχνά με την εμπορική ονομασία Augmentin) μπορεί να προκαλέσει διάρροια.^[3] Δεν πρέπει να λαμβάνεται από όσους έχουν αλλεργία στην πενικιλλίνη.^[1] Είναι ανεκτή η χορήγηση σε ανθρώπους με νεφρική ανεπάρκεια, αλλά η δοσολογία ίσως πρέπει να είναι μειωμένη κατά περίσταση.^[1] Η χρήση κατά την εγκυμοσύνη και τον θηλασμό δεν φαίνεται να βλάπτει.^[1] Η αμοξικιλλίνη ανήκει στην οικογένεια αντιβιοτικών της β-λακτάμης, όπως και η πενικιλλίνη.^[1] Περιλαμβάνεται στον Πρότυπο Κατάλογο Βασικών Φαρμάκων του ΠΟΥ, που περιέχει τα πλέον αποτελεσματικά και ασφαλή φάρμακα που χρειάζεται ένα σύστημα υγείας.^[4] Είναι ένα από τα συνηθέστερα συνταγογραφούμενα αντιβιοτικά σε παιδιά.^[5] Καθώς είναι διαθέσιμο και ως γενόσημο φάρμακο,^[1] έχει χονδρικό κόστος στον αναπτυσσόμενο κόσμο μόλις 2 έως 4 λεπτά του ευρώ ανά χάπι.^[6] Στις ΗΠΑ το 2016 ήταν το 28ο συχνότερα συνταγογραφούμενο φάρμακο, με περισσότερες από 28 εκατομμύρια συνταγές.^[7]

Ιατρικές χρήσεις

Η αμοξικιλλίνη χρησιμεύει στη θεραπεία αρκετών μολύνσεων, όπως οι παρακάτω:

Οξεία ωτίτιδα μέσου ωτός

Τα βρέφη με οξεία ωτίτιδα μέσου ωτός που είναι μικρότερα των 6 μηνών σε ηλικία, θεραπεύονται συνήθως με αμοξικιλλίνη. Σε ηλικία μεγαλύτερη των δύο ετών, οι μικροί ασθενείς δεν επωφελούνται από τη χορήγηση αμοξικιλλίνης ή άλλου αντιβιοτικού.^[8] Παλαιότερα στην ωτίτιδα χορηγούνταν τρεις δόσεις την ημέρα, ενώ σήμερα υπάρχουν ενδείξεις ότι η χορήγηση δύο φορές ή και μόνο μία φορά την ημέρα έχουν παρόμοια αποτελεσματικότητα.^[9]

Μολύνσεις του αναπνευστικού

Μόνη της ή σε συνδυασμό με κλαβουλανικό οξύ, η αμοξικιλλίνη συστήνεται ως το φάρμακο πρώτης επιλογής για τη βακτηριογενή ιγμορίτιδα και άλλες μολύνσεις του αναπνευστικού συστήματος. Οι περισσότερες ιγμορίτιδες ωστόσο προκαλούνται από ιούς, για τους οποίους τα αντιβιοτικά είναι άχρηστα.^[10] Η αμοξικιλλίνη συνιστάται ως η προτιμώμενη θεραπεία πρώτης γραμμής για την πνευμονία σε ενήλικες, είτε από μόνη της, είτε (σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις) σε συνδυασμό με μία μακρολίδη.^[11] Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) συνιστά την αμοξικιλλίνη ως φάρμακο πρώτης γραμμής για τη «μη βαριά ("severe")» πνευμονία.^[12] Προληπτικά η αμοξικιλλίνη χορηγείται μετά την έκθεση-εισπνοή σπορίων άνθρακα για την αποτροπή της εμφανίσεως ή της προόδου της νόσου.

Ελικοβακτήριο του πυλωρού

Η αμοξικιλλίνη είναι αποτελεσματική μαζί με άλλα φάρμακα για τις μολύνσεις από ελικοβακτήριο του πυλωρού (Helicobacter pylori), που ενδημεί στο στομάχι πολλών ανθρώπων. Συνήθως συνδυάζεται με έναν αναστολέα αντλίας πρωτονίων (όπως η ομεπραζόλη) και ένα αντιβιοτικό μακρολίδης (όπως η κλαριθρομυκίνη), και άλλοι συνδυασμοί πάντως είναι επίσης αποτελεσματικοί.^[13]

Βορρελίωση

Η αμοξικιλλίνη θεραπεύει τη βορρελίωση ή νόσο του Lyme (Λάιμ). Η αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια της χορηγήσεώς της δεν είναι καλύτερη ή χειρότερη από αυτή άλλων κοινών αντιβιοτικών.^[14]

Δερματικές μολύνσεις

Περιπτωσιακά η αμοξικιλλίνη χορηγείται για την αντιμετώπιση δερματικών μολύνσεων, όπως η κοινή ακμή.^[15] Συχνά φέρνει αποτέλεσμα σε περιπτώσεις ακμής που έχουν μικρή ανταπόκριση στη χορήγηση άλλων αντιβιοτικών, όπως της δοξυκυκλίνης και της μινοκυκλίνης.^[16]

Μολύνσεις νηπίων χωρίς δυνατότητα νοσηλείας

Η αμοξικιλλίνη συνιστάται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) για τη θεραπεία παιδιών με συμπτώματα πνευμονίας των οποίων οι γονείς δεν μπορούν ή δεν θέλουν να τα στείλουν σε νοσοκομείο. Σε συνδυασμό με τη γενταμυκίνη συνιστάται για παιδιά με συμπτώματα και άλλων σοβαρών μολυσματικών ασθενειών όταν δεν είναι δυνατή η μεταφορά τους σε νοσοκομείο.^[17]

Αποτροπή λοιμώδους ενδοκαρδίτιδας και άλλα

Η αποτροπή της βακτηριακής ενδοκαρδίτιδας σε ανθρώπους υψηλού κινδύνου με οδοντιατρικές επεμβάσεις, της μολύνσεως από στρεπτόκοκκο της πνευμονίας και μολύνσεων σε ανθρώπους χωρίς σπλήνα, συγκαταλέγονται επίσης στις χρήσεις της αμοξικιλλίνης. Ωστόσο, οι αρμόδιες βρετανικές αρχές συστήνουν να μη χορηγείται ως προφύλαξη για τη λοιμώδη ενδοκαρδίτιδα.^[18] Αυτές οι συστάσεις δεν φαίνεται να έχουν επηρεάσει τη συχνότητα των μολύνσεων για τη λοιμώδη ενδοκαρδίτιδα.^[19]

Συνδυαστική θεραπεία

Η αμοξικιλλίνη διασπάται σε κάποιο βαθμό από βακτήρια που παράγουν β-λακταμάση και έτσι είναι ανθεκτικά στα περισσότερα αντιβιοτικά β-λακτάμης, όπως είναι και η πενικιλλίνη. Για τον λόγο αυτόν, συνδυάζεται συχνά με το κλαβουλανικό οξύ, μια ουσία που αναστέλλει τη δράση της β-λακταμάσης. Αυτός ο συνδυασμός αποκαλείται συνήθως «co-amoxiclav» (μια εμπορική ονομασία είναι «Augmentin»).^[20]

Φάσμα δραστικότητας

Η αμοξικιλλίνη είναι ένα μέσου φάσματος βακτηριολυτικό αντιβιοτικό, της οικογένειας των αμινοπενικιλλινών, χρήσιμο για την καταπολέμηση θετικών κατά Gram και αρνητικών κατά Gram βακτηρίων. Είναι συνήθως το φάρμακο πρώτης επιλογής της κατηγορίας του, επειδή απορροφάται καλύτερα με χορήγηση από το στόμα σε σχέση με άλλα αντιβιοτικά β-λακτάμης. Σε γενικές γραμμές, ο στρεπτόκοκκος, ο Bacillus subtilis, ο εντερόκοκκος, ο αιμόφιλος, το ελικοβακτήριο και η Moraxella καταπολεμούνται από την αμοξικιλλίνη, ενώ ανθεκτικά σε αυτή είναι το κιτροβακτηρίδιο, η Klebsiella και η αεριογόνος ψευδομονάδα.^[21] Μερικά στελέχη του E. coli και τα περισσότερα ενδονοσοκομειακά στελέχη του Staphylococcus aureus έχουν αναπτύξει ανθεκτικότητα στην αμοξικιλλίνη, λιγότερο ή περισσότερο.

Παρενέργειες

Οι παρενέργειες της αμοξικιλλίνης είναι παρόμοιες με εκείνες των άλλων αντιβιοτικών β-λακτάμης: ναυτία, τάση προς έμετο, αλλεργικές αντιδράσεις, κολίτιδα και λιγότερο συχνά διάρροια. Σπάνιες παρενέργειες είναι οι διανοητικές αλλαγές, η αϋπνία, η σύγχυση, το άγχος, η ευαισθησία στο φως και στον ήχο.

Από τα παραπάνω ιδιαιτέρως επικίνδυνη είναι η αλλεργική αντίδραση, που μπορεί να είναι πολύ αιφνίδια και έντονη. Πρέπει να αναζητηθεί επείγουσα ιατρική περίθαλψη το ταχύτερο δυνατόν. Τα πρώτα σημάδια της είναι συνήθως το κοκκίνισμα και η φαγούρα του δέρματος (συχνά ξεκινά από τις άκρες των δακτύλων και απλώνεται γρήγορα), καθώς και αίσθημα πυρετού, ναυτία και έμετος. Ακόμα και άλλα παρόμοια συμπτώματα που φαίνονται ύποπτα πρέπει να παίρνονται στα σοβαρά καθώς η αναφυλακτικές αντιδράσεις του οργανισμού μπορούν να αποβούν θανατηφόρες σε ανθρώπους αλλεργικούς σε αυτή την κατηγορία αντιβιοτικών. Ωστόσο, πιο ήπια αλλεργικά συμπτώματα, όπως μια παροδική φαγούρα, μπορεί να συμβούν οποτεδήποτε κατά τη θεραπεία με το αντιβιοτικό, ακόμα και έως μία εβδομάδα μετά την παύση της χορηγήσεώς του.

Η χρήση του συνδυασμού αμοξικιλλίνης και κλαβουλανικού οξέος για περισσότερο από μία εβδομάδα έχει προκαλέσει ήπια ηπατίτιδα σε κάποιους ασθενείς. Μερικά μικρά παιδιά που έχουν καταπιεί πολλά χάπια (υπερβολική δόση) έχουν παρουσιάσει λήθαργό, εμέτους και νεφρική δυσλειτουργία.^[22][23]

Μη αλλεργικό εξάνθημα

Το 3% έως 10% των παιδιών που παίρνουν αμοξικιλλίνη αναπτύσσουν αργότερα (περισσότερο από 72 ώρες μετά την έναρξη της χορηγήσεως) ένα δερματικό εξάνθημα, που κάποτε αναφέρεται ως «εξάνθημα της αμοξικιλλίνης» (αν και στα ίδια ακριβώς ποσοστά έχει παρατηρηθεί και από τη χορήγηση αμπικιλλίνης).

Το εξάνθημα περιγράφεται ως maculopapular ή morbilliform, δηλαδή παρόμοιο με αυτό της ιλαράς, αναφερόμενο στη διεθνή ιατρική βιβλιογραφία ως «amoxicillin-induced morbilliform rash».^[24]). Αρχίζει από τον κορμό και μπορεί να εξαπλωθεί από εκεί. Είναι απίθανο να αποτελεί γνήσια αλλεργική αντίδραση και δεν συνιστά αντένδειξη για τη μελλοντική χρήση του φαρμάκου, ούτε θα έπρεπε να σταματά η τρέχουσα χρήση. Ωστόσο, αυτό το συχνό εξάνθημα και μια επικίνδυνη αλλεργική αντίδραση συγχέονται και χρειάζεται συχνά ένας καλός γιατρός ώστε να ταυτοποιήσει σωστά το ποιο από τα δύο φαινόμενα είναι.^[25]

Το μη αλλεργικό εξάνθημα αμοξικιλλίνης μπορεί επίσης να αποτελεί ένδειξη για λοιμώδη μονοπυρήνωση: Μελέτες υποδεικνύουν ότι το 80 έως 90% των ασθενών με οξεία μόλυνση από τον ιό Epstein-Barr που ακολουθούν θεραπεία με αμοξικιλλίνη ή αμπικιλλίνη αναπτύσσουν τέτοιο εξάνθημα.^[26]

• 
  Μη αλλεργικό εξάνθημα αμοξικιλλίνης 8 ημέρες μετά την πρώτη δόση και 24 ώρες μετά την έναρξη του εξανθήματος
• 
  Οκτώ ώρες μετά την πρώτη φωτογραφία, οι μεμονωμένες κηλίδες μεγάλωσαν και άρχισαν να ενώνονται.
• 
  23 ώρες μετά την πρώτη φωτογραφία, το χρώμα έχει εξασθενήσει και οι κηλίδες είναι συνενωμένες.

Ιστορία

Η αμοξικιλλίνη ανακαλύφθηκε το 1958, αλλά αναπτύχθηκε ως φάρμακο μαζί με αρκετά άλλα ημισυνθετικά παράγωγα του 6-αμινοπενικιλλανικού οξέος (6-APA) από τη βρετανική εταιρεία Beecham Group στην Αγγλία κατά τη δεκαετία του 1960. Το φάρμακο έγινε διαθέσιμο για ιατρική χρήση το 1972 και ήταν η δεύτερη αμινοπενικιλλίνη που έφθασε στην αγορά (μετά την αμπικιλλίνη το 1961).^[27][28][29] Το «Co-amoxiclav» (βλ. παραπάνω) έγινε διαθέσιμο από το 1981.^[28]