Η Ένωσις Κέντρου (Ε.Κ.) ήταν το πολιτικό κόμμα με κεντρώο ιδεολογικό προσανατολισμό που ιδρύθηκε από τον Γεώργιο Παπανδρέου με τη συμμετοχή και του Σοφοκλή Βενιζέλου το 1961. Το κόμμα ήρθε στην κυβέρνηση το 1963. Η Ε.Κ. ιδρύθηκε κατόπιν συνασπισμού μικρών κομμάτων του κεντρώου χώρου υπό την ηγεσία του Γεωργίου Παπανδρέου στις 19 Σεπτεμβρίου 1961. Ανήκε μεν στον κεντρώο χώρο, αλλά δεν είχε σαφή ενιαίο ιδεολογικό προσανατολισμό. Εμπεριείχε πολιτικούς από διαφορετικά ρεύματα, από την αριστερά (Ηλίας Τσιριμώκος) ως την αντικαραμανλική δεξιά (Στέφανος Στεφανόπουλος). Βασικός συνεκτικός κρίκος όλων αυτών ήταν η χαρισματική προσωπικότητα του Γεωργίου Παπανδρέου.
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Ένωσις Κέντρου | |
|---|---|
 | |
| Πρόεδρος | Γεώργιος Παπανδρέου |
| Ίδρυση | 1961 |
| Διάλυση | 1974 |
| Συγχώνευση των | Λίστα
|
| Διάδοχος | Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις |
| Έδρα | Αθήνα |
| Πτέρυγα νεολαίας | Οργάνωσις Νέων Ενώσεως Κέντρου |
| Ιδεολογία | Εθνικός φιλελευθερισμός Βενιζελισμός Σοσιαλδημοκρατία Δημοκρατικός σοσιαλισμός Συντηρητισμός Αντικομμουνισμός |
| Πολιτικό φάσμα | Κέντρο |
| Χρώματα | πορτοκαλί |
| Πολιτικό σύστημα Ελλάδας Πολιτικά κόμματα Εκλογές | |
Οι δυνάμεις του Κέντρου
Μέχρι το 1961 οι δυνάμεις του Κέντρου ήταν διασπασμένες. Υπήρχε το Φιλελεύθερον Δημοκρατικόν Κόμμα του Γεωργίου Παπανδρέου, ενώ το Κόμμα Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου με την Εθνική Προοδευτική Ένωση Κέντρου του Σάββα Παπαπολίτη και το Λαϊκόν Κοινωνικόν Κόμμα του Στέφανου Στεφανόπουλου στήριζαν την Κίνηση Εθνικής Αναδημιουργίας προβάλλοντας στην ηγεσία τον Γεώργιο Γρίβα. Υπήρχαν ακόμα η Δημοκρατική Ένωσις του Ηλία Τσιριμώκου, το Κόμμα Αγροτών και Εργαζομένων του Αλέξανδρου Μπαλτατζή κι άλλες προσωπικότητες του Κεντρώου χώρου, όπως ο Γεώργιος Μαύρος, ο Γεώργιος Αθανασιάδης - Νόβας, ο Παυσανίας Κατσώτας κ.ά. Η κατάσταση στο χώρο αυτό ήταν πολύ συγκεχυμένη. Ο Γεώργιος Παπανδρέου επεδίωκε να συνεργαστεί με την Ε.Ρ.Ε., ενώ ο Σοφοκλής Βενιζέλος από τις αρχές του 1961 είχε αρχίσει να προσανατολίζεται προς τον τορπιλισμό της κίνησης Γρίβα, διότι είχε πεισθεί ότι ο άλλοτε αρχηγός της "Χ" παρ' όλη την αίγλη που του έδινε ο πρόσφατος τότε αγώνας της Ε.Ο.Κ.Α. στην Κύπρο, δεν συγκινούσε το δημοκρατικό κόσμο στην Ελλάδα ως πολιτικός ηγέτης και δεν συσπείρωνε τους οπαδούς του Κέντρου. Κατόπιν αυτού ο Σοφοκλής Βενιζέλος άρχισε συνομιλίες με τον Ηλία Τσιριμώκο με σκοπό να του "παραχωρήσει" το Κόμμα των Φιλελευθέρων και λίγο αργότερα το ίδιο έκανε με τον Σπύρο Μαρκεζίνη.
Μετά την αποτυχία των συνομιλιών που είχε με τους δύο ηγέτες, ο Σοφοκλής Βενιζέλος έφυγε για τις Η.Π.Α. Κατά τις επαφές που είχε με αρμοδίους του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για τα ελληνικά πολιτικά πράγματα, όλοι τού τόνισαν ότι θεωρούσαν "αναγκαία την ύπαρξιν ενιαίου Κέντρου, το οποίον ν' αποτελή ισχυράν πολιτικήν δύναμιν".
Κατά την επιστροφή του στην Αθήνα, ο Βενιζέλος επεσήμανε στους δημοσιογράφους ότι χρειάζεται συνένωση των δυνάμεων που υπήρχαν ανάμεσα στην Ε.Ρ.Ε. και την Ε.Δ.Α. "για την εξομάλυνση του πολιτικού βίου της χώρας" και πρόσθεσε ότι "χρειάζεται μάλλον να δημιουργηθεί ενιαίο κόμμα, παρά συνασπισμός". Στη διάρκεια του καλοκαιριού του 1961 υπήρξε μεγάλη κινητικότητα μέσα στο χώρο του Κέντρου. Ο Γρίβας, που πίστευε ότι θα διέλυε τα κεντρώα κόμματα και θα τους ανάγκαζε όλους να ακολουθήσουν το κίνημά του, προσγειώθηκε στην πραγματικότητα και άλλαξε τακτική. Άρχισε να στέλνει επιστολές στους Παπανδρέου, Μαρκεζίνη και Τσιριμώκο, ζητώντας να κουβεντιάσουν ενοποίηση. Απ' όλους τους προαναφερόμενους, ο μόνος που υπήρξε από την αρχή αρνητικός για συνεργασία με το Γρίβα, ήταν ο Τσιριμώκος, που τόνιζε με έμφαση ότι ενότητα στο Κέντρο με Γρίβα δεν γινόταν σε καμία περίπτωση. Ο Βενιζέλος, περισσότερο για λόγους διαπραγμευτικούς παρά γιατί πίστευε ότι μπορούσε να επιζήσει η κίνηση Γρίβα, εξακολουθούσε να εμφανίζεται ότι ενίσχυε την ΚΕΑ. Έτσι, ανακοίνωσε στον Τσιριμώκο ότι δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί η συγχώνευση των Φιλελευθέρων με τη Δημοκρατική Ένωση και τον κάλεσε να συνεργαστεί με την ΚΕΑ, πράγμα που ο Ρουμελιώτης πολιτικός απέρριψε.
Ο Τσιριμώκος μετά το ναυάγιο των διαπραγματεύσεών του με το Βενιζέλο, ήλθε σε επαφή με τον Γεώργιο Παπανδρέου και προσχώρησε στο σχηματισμό του τελευταίου που είχε πάρει τον τίτλο ΔΚΑΦΕ (μετά τη σύμπραξη και του Μπαλτατζή). Τον Αύγουστο ο Γεώργιος Παπανδρέου εξαπέλυσε επίθεση κατά του Γρίβα και τον χαρακτήρισε "άνθρωπο της Δεξιάς" για να του απαντήσει εκείνος στον ίδιο τόνο και να τον κατηγορήσει για "πολιτική αστάθεια".
Στις 4 Σεπτεμβρίου, ο Γεώργιος Γρίβας μίλησε σε συγκέντρωση στο Μαρκόπουλο. Φανερά εκνευρισμένος από τις διαπραγματεύσεις για την ενότητα του Κέντρου, που αποτελούσαν απόδειξη της αποτυχίας του δικού του "κινήματος", εξαπέλυσε επίθεση εναντίον όλων -χωρίς εξαίρεση- των πολιτικών και δήλωσε ότι "αν πρόκειται η ένωση του Κέντρου να καταλήξει στα παλιά σχήματα και να γίνει με τους ίδιους αρχηγούς, καλύτερα να ματαιωθεί...", λέγοντας παράλληλα ότι δέχεται για αρχηγό μόνο τον εαυτό του. Ο Βενιζέλος με τον στενό του φίλο Σταύρο Κωστόπουλο και τους Παπαπολίτη και Στέφανο Στεφανόπουλο, πύκνωσαν τις επαφές τους με τον Γεώργιο Παπανδρέου και εγκατέλειψαν μόνο του τον Γρίβα, ο οποίος από τότε άρχισε να κινείται για να αποκτήσει δυναμικά στηρίγματα μέσα στο Στρατό, εγκαταλείποντας την ιδέα για κάθοδο στις εκλογές. Λίγες μέρες αργότερα και έπειτα από πάμπολλες παλινδρομήσεις, η ίδρυση της Ένωσης Κέντρου ήταν πια γεγονός.
Ίδρυση
Το βράδυ της Τρίτης, 19 Σεπτεμβρίου του 1961, το υπουργικό συμβούλιο συνεδρίασε για να επικυρώσει τυπικά την απόφαση του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή για διάλυση της Βουλής και πρόωρη προκήρυξη εκλογών. Παρ' όλο που η κίνηση αυτή θεωρήθηκε βέβαιη από καιρό, η πανσπερμία των κομματιδίων και των προσωπικοτήτων του Κέντρου δεν είχε ακόμη κατορθώσει να ολοκληρώσει τις πολύμηνες, αν όχι πολυετείς, διαβουλεύσεις για τη συγκρότηση ενός υποτυπώδους κεντρώου συνασπισμού, με στόχο έστω μόνο την κοινή κάθοδο στις εκλογές. Η πίεση προς την κατεύθυνση αυτή ήταν εντονότατη από όλες τις πλευρές.
Αρχικά υπήρξε απόφαση των νεολαίων των κομμάτων Φιλελευθέρων, του Λαϊκού Κοινωνικού Κόμματος, του ΔΚΕΛ, και της ΕΠΕΚ για την δημιουργία ενός κεντρικού οργάνου που στις αποφάσεις του θα υπόκεινται όλες οι νεολαίες των παραπάνω κομμάτων.
Στις 19 Σεπτεμβρίου 1961 ιδρύθηκε η Ένωσις Κέντρου με την ένωση πολλών κομμάτων του κέντρου και συγκεκριμένα από τα πρώην κόμματα: Κόμμα Φιλελευθέρων του Γεωργίου Παπανδρέου, Λαϊκόν Κοινωνικόν Κόμμα του Στέφανου Στεφανόπουλου, Κόμμα Προοδευτικών του Σπύρου Μαρκεζίνη, Προοδευτικόν Εργατοτεχνικόν Κόμμα του Παυσανία Κατσώτα, Εθνική Προοδευτική Ένωσις Κέντρου του Σάββα Παπαπολίτη, Δημοκρατική Ένωσις του Ηλία Τσιριμώκου, Φιλελευθέρα Δημοκρατική Ένωσις του Σοφοκλή Βενιζέλου, ένα μικρό δεξιό κόμμα του Θεόδωρου Τουρκοβασίλη και το Κόμμα Αγροτών και Εργαζομένων (ΚΑΕ) υπό τον Αλέξανδρο Μπαλτατζή. Η Ένωση Κέντρου διοικούνταν από οκταμελή επιτροπή της οποίας πρόεδρος ανέλαβε ο Γεώργιος Παπανδρέου.
Στις 9 μ.μ. της 19ης Σεπτεμβρίου ο Γεώργιος Παπανδρέου προέβη στη δήλωση: "Χαίρω δια την επελθούσαν ένωσιν των πολιτικών δυνάμεων του Κέντρου, η οποία απετέλει καθολικόν αίτημα του λαού. Και τώρα βαδίζομεν προς την νίκην". Ακολούθησε αμέσως η πρώτη ανακοίνωση του νεοσύστατου κομματικού οργανισμού: "Ανεκοινώθη υπό του κ. Γ. Παπανδρέου ότι επήλθε σήμερον η ενότης των πολιτικών δυνάμεων του Κέντρου υπό την επωνυμίαν "Ένωσις Κέντρου". Η ένωσις θα διοικείται υπό οκταμελούς διοικούσης επιτροπής υπό την προεδρίαν του κ. Γ. Παπανδρέου. Την επιτροπήν απαρτίζουν οι κ. Γ. Αθανασιάδης-Νόβας, Π. Κατσώτας, Σ. Κωστόπουλος, Α. Μπαλτατζής, Σ. Παπαπολίτης, Σ. Στεφανόπουλος και ο πρόεδρος της "Δημοκρατικής Ενώσεως" κ. Η. Τσιριμώκος".
"Χαιρετίζω την ένωσιν ταύτην ως αποτελούσαν την μόνην λύσιν αποκαταστάσεως της πολιτικής ομαλότητος και της δημοκρατίας εις την χώραν μας", έσπευσε να δηλώσει και ο αρχηγός της Φ.Δ.Α. Σοφοκλής Βενιζέλος.
Αλλά και ο ίδιος ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής ενίσχυσε την Ένωση Κέντρου με μια άκρως ασυνήθιστη πολιτική κίνηση. "Όσοι εξ υμών, λόγω προκαταλήψεων ή και αντιθέσεων προσωπικών, δεν θέλετε να ψηφίσετε την ΕΡΕ, ψηφίσατε τα κόμματα του Κέντρου. Ουδείς όμως την ΕΔΑ", είπε προς τις δεκάδες χιλιάδες οπαδών του, που παρακολουθούσαν την πρώτη μεγάλη προεκλογική του συγκέντρωση στη Θεσσαλονίκη, την Κυριακή 1 Οκτωβρίου.
Εκλογές
Η Ε.Κ. συμμετείχε για πρώτη φορά στις εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961, στις οποίες συγκέντρωσε ποσοστό 33,66 % και 100 έδρες έναντι 50,81% και 176 εδρών της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενώσεως (Ε.Ρ.Ε) του Κ. Καραμανλή. Κατά κοινή ομολογία αυτές οι εκλογές στιγματίστηκαν από βία και νοθεία και το αποτέλεσμά τους επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από την τρομοκρατία που άσκησαν παρακρατικές κυρίως ομάδες σε αντιφρονούντες. Ο Γ. Παπανδρέου με αφορμή αυτή την κατάσταση εγκαινίασε τον «ανένδοτο αγώνα» για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Στο πλαίσιο της προσπάθειάς της να τεκμηριώσει τις καταγγελίες της, η Ένωσις Κέντρου εξέδωσε σε έναν τόμο το σύνολο των στοιχείων που αποδείκνυαν τις κατηγορίες της. Ο τόμος αυτός παρουσιάστηκε και είχε τίτλο “Η δημοκρατία θα νικήσει – Μαύρη Βίβλος του εκλογικού πραξικοπήματος της 29ης Οκτωβρίου 1961” και είχε εκδότη την ίδια την Ένωση Κέντρου. Αντίστοιχη Μαύρη Βίβλο εξέδωσε και η ΕΔΑ.
Οι δεύτερες εκλογές που συμμετείχε η Ε.Κ. ήταν αυτές της 3ης Νοεμβρίου 1963. Η Ε.Κ. σ' αυτές τις εκλογές συγκέντρωσε ποσοστό 42,04% και 138 έδρες έναντι 39,37% και 128 έδρες της Ε.Ρ.Ε. Μετά την ήττα που υπέστη ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, έφυγε στο Παρίσι αφήνοντας την ηγεσία του κόμματος στον Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Παρόλο που η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή με τη στήριξη της αριστερής ΕΔΑ, προτίμησε να διεξαγάγει νέες εκλογές είτε γιατί δεν ήθελε να συνεργαστεί με την ελεγχόμενη από το ΚΚΕ ΕΔΑ είτε γιατί μια τέτοια συνεργασία θα έδινε αφορμή στην ΕΡΕ και στους παρακρατικούς να επικαλεσθούν τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» και να δυναμιτίσουν την ήδη εύθραυστη πολιτική ομαλότητα. Η κυβέρνηση αυτή έμεινε γνωστή ως «κυβέρνηση των 50 ημερών».
Οι τρίτες εκλογές που συμμετείχε η Ε.Κ. ήταν αυτές της 16ης Φεβρουαρίου 1964, όπου συγκέντρωσε ποσοστό 52,72% και 171 έδρες έναντι 35,26% και 107 έδρες της Ε.Ρ.Ε. υπό τον Π. Κανελλόπουλο. Ο Γ. Παπανδρέου σχημάτισε αυτοδύναμη κυβέρνηση.
Αποστασία
Η έλλειψη συνοχής μεταξύ των στελεχών της Ε.Κ. δεν άργησε να φανεί. Ο Γ. Παπανδρέου ήλθε σε ρήξη με τα ανάκτορα και αναγκάστηκε να παρατηθεί στις 15 Ιουλίου 1965. Ο τότε Βασιλιάς Κωνσταντίνος B΄ έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα, ο οποίος υποστηρίχτηκε από μερικές δεκάδες περίπου αποστάτες βουλευτές της Ε.Κ. Η κυβέρνηση Αθανασιάδη-Νόβα δεν έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή και αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Τη νέα εντολή σχηματισμού κυβέρνησης έλαβε αυτή τη φορά ο Ηλίας Τσιριμώκος, ο οποίος απέτυχε επίσης. Τελευταίος στη σειρά που έλαβε εντολή υπήρξε ο Στέφανος Στεφανόπουλος ο οποίος πέτυχε να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης.
Η νέα κυβέρνηση όμως υπό τις πιέσεις του Γ. Παπανδρέου που εν τω μεταξύ είχε εγκαινιάσει τον δεύτερο «ανένδοτο αγώνα», αναγκάζεται να κηρύξει νέες εκλογές για τον Μάιο του 1967. Προλαβαίνει όμως η Απριλιανή δικτατορία του Παπαδόπουλου. Ο Γ. Παπανδρέου πεθαίνει τον Νοέμβριο του 1968 εφόσον έχει υποστεί ταλαιπωρίες από το καθεστώς των Συνταγματαρχών.
Η Ε.Κ. θα επαναδραστηριοποιηθεί κατά την Μεταπολίτευση υπό την ηγεσία του Γεωργίου Μαύρου και θα συνασπιστεί στις πρώτες εκλογές (17 Νοεμβρίου 1974) μετά τη χούντα με τις Νέες Πολιτικές Δυνάμεις, υπό το όνομα Ένωσις Κέντρου - Νέες Δυνάμεις.
Συμμετέχοντα κόμματα
Τα κόμματα που συμμετείχαν στην ίδρυση της Ενώσεως Κέντρου ήταν:
Αποτελέσματα εκλογών
Βουλή των Ελλήνων
| Έτος | Αρχηγός κόμματος | Αριθμός ψήφων | Ποσοστό ψήφων | Έδρες | Θέση |
|---|---|---|---|---|---|
| 1961 | Γεώργιος Παπανδρέου | 1.555.442 (με Κ.Π.) |
33,66% (με Κ.Π.) |
86 / 300 |
Αξιωματική Αντιπολίτευση |
| 1963 | Γεώργιος Παπανδρέου | 1.962.079 | 42,04% | 138 / 300 |
Κυβέρνηση |
| 1964 | Γεώργιος Παπανδρέου | 2.424.477 | 52,72% | 171 / 300 |
Κυβέρνηση |
Βιβλιογραφία
- Γιώργου Κασιμάτη, Παύλου Πετρίδη, Άγγελου Σιδεράτου, Γεώργιος Παπανδρέου (1888 - 1968) κορυφαίες στιγμές της νεότερης πολιτικής μας ιστορίας, Εκδόσεις Νέα Σύνορα-Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 1988, ISBN 960-236-586-2
- Richard Clogg, «Η Ένωση Κέντρου. Οι φιλελεύθεροι στην εξουσία;», στο: Φιλελευθερισμός στην Ελλάδα. Φιλελεύθερη θεωρία και πρακτική στην πολιτική και στην κοινωνία της Ελλάδος, εκδ.Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1991, σελ.119-130
- Θανάσης Διαμαντόπουλος, «Η Ένωση Κέντρου: Κόμμα αρχών ή ομάδα εξουσίας;», στο: Φιλελευθερισμός στην Ελλάδα. Φιλελεύθερη θεωρία και πρακτική στην πολιτική και στην κοινωνία της Ελλάδος, εκδ.Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1991, σελ.131-150
- Ευάγγελος Αραμπατζής, «Η εξέλιξη των Κομμάτων του Κέντρου στην Ελλάδα», στο: Φιλελευθερισμός στην Ελλάδα. Φιλελεύθερη θεωρία και πρακτική στην πολιτική και στην κοινωνία της Ελλάδος, εκδ.Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1991, σελ.151-157
- Η ίδρυση της Ένωσης Κέντρου, Ιστορικό Λεύκωμα 1961, σελ. 44-47, Καθημερινή (1997)
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
