Ad hoc

Το ad hoc (αντ χοκ) είναι λατινική φράση που σημαίνει επί τούτω. Ο όρος είναι σήμερα διεθνής όρος προερχόμενος από τη λατινική γλώσσα, ο οποίος υποδηλώνει τον σκοπό (τελικό αίτιο). Συχνά χρησιμοποιείται αμετάφραστος σε επιστημονικά κείμενα, στην πολιτική, τη διπλωματία, ή στον δημοσιογραφικό λόγο, για να περιγράψει ένα συλλογισμό ή μια πράξη που γίνεται για ειδικό σκοπό και συνήθως κατ' εξαίρεση των συνηθισμένων κανόνων. Στη μεταλογική και στον λογικισμό κύριο μέλημα είναι να εξαλειφθεί οτιδήποτε προκύπτει ad hoc, δηλαδή οτιδήποτε απλώς υπηρετεί σκοπό μα δεν αναλύεται· όμως αυτό αποδείχθηκε ανέφικτο για θεμελιώδεις έννοιες.

Οι ελληνικές αποδόσεις του είναι επί τούτω (καθαρεύουσα) και γι' αυτό το σκοπό, για τη συγκεκριμένη περίπτωση (δημοτική), και επί τούτου (Νεοελληνική Κοινή).

Γενικά το ad hoc σημαίνει μια λύση σχεδιασμένη για ένα συγκεκριμένο πρόβλημα ή έργο, μη γενικεύσιμο, και δεν προορίζεται να είναι σε θέση να προσαρμόζεται για άλλους σκοπούς. Κοινά παραδείγματα είναι οι οργανώσεις και οι επιτροπές που δημιουργούνται σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο για μια συγκεκριμένη εργασία. Σε άλλους τομείς, ο όρος μπορεί να αναφέρεται, για παράδειγμα, σε μια στρατιωτική μονάδα που δημιουργήθηκε κάτω από ειδικές περιστάσεις, ένα κομμένο και ραμμένο κοστούμι, ένα χειροποίητο πρωτόκολλο δικτύου, ή μια ειδικού σκοπού εξίσωση. Το ad hoc μπορεί επίσης να σημαίνει πρόχειρες λύσεις, μετατοπίζοντας πλαίσια για τη δημιουργία νέων εννοιών, ανεπαρκή σχεδιασμό, ή αυτοσχέδια γεγονότα.

Συνήθη πεδία χρήσης του όρου

1. Στη Λογική και τη Θεωρία, ως ad hoc χαρακτηρίζονται τα πρωτότυπα αναλυτικά εργαλεία ή παραδοχές που επινοούνται για να απαντήσουν ένα συγκεκριμένο ερώτημα, όταν ο φορέας του συλλογισμού κρίνει πως τα ευρέως αποδεκτά εργαλεία οδηγούν σε άτοπο. Ένα τέτοιο εργαλείο δεν μπορεί να έχει γενική εφαρμογή, υπάρχει μόνο για το ερώτημα, για το οποίο δημιουργήθηκε. Η επιστημονική κοινότητα είναι γενικά επιφυλακτική απέναντί τους, διότι εμπεριέχουν έντονο το στοιχείο της υποκειμενικότητας και ελλοχεύει κίνδυνος να οδηγήσουν σε αυθαίρετα συμπεράσματα ή λογική πλάνη (καθόλου τυχαία, οι θεωρίες συνωμοσίας γέμουν ad hoc παραδοχών). Από την άλλη, μερικές φορές η χρήση τους είναι αναπόφευκτη, ιδίως στον τομέα της έρευνας. Η θεωρία του στατικού σύμπαντος αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα: ο Αϊνστάιν δεν θα είχε φτάσει ποτέ στη διατύπωσή της, εάν δεν είχε επινοήσει ad hoc την κοσμολογική σταθερά.
2. Στο πεδίο του Δικαίου, ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα έκτακτο νομοθέτημα ή διαδικασία που παρεκκλίνει από τη συνήθη θεσμική λειτουργία. Για παράδειγμα, μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου οι επικεφαλής της Ναζιστικής Γερμανίας παραπέμφθηκαν από τους Συμμάχους σε έκτακτο δικαστήριο. Αυτό συστάθηκε ad hoc, δηλ. με σύνθεση που αποφάσισαν οι ίδιοι οι νικητές και αποκλειστικό σκοπό να δικάσει τα εγκλήματα πολέμου των συγκεκριμένων αξιωματούχων (Δίκη της Νυρεμβέργης), διαλύθηκε δε μόλις ολοκλήρωσε τις εργασίες του. Όπως στη Λογική, έτσι και στο Δίκαιο η επιστημονική κοινότητα είναι πολύ επιφυλακτική απέναντι σε τέτοιες διαδικασίες, αφού συνήθως αντικατοπτρίζουν τις βουλήσεις και τα συμφέροντα αυτών που τις δρομολογούν.
3. Στην καθημερινή ορολογία της πολιτικής και γενικότερα της διοίκησης, ο όρος χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει επιτροπές, ομάδες κ.ά. που δεν έχουν μόνιμο χαρακτήρα, αλλά συγκροτούνται εκτάκτως για να προωθήσουν (ή να αντιπαλέψουν) ένα πολύ συγκεκριμένο ζήτημα. Παραδείγματος χάριν, το 2010 εντός της ελληνικής κυβέρνησης συστάθηκε μια διυπουργική επιτροπή με αντικείμενο την υποδοχή επενδύσεων από το εξωτερικό. Αυτή είναι μια ad hoc επιτροπή, δηλ. σκοπός της είναι να προσελκύσει/διευκολύνει τους επενδυτές και τίποτα άλλο, προβλέπεται δε να διαλυθεί όταν ολοκληρώσει το έργο της.
4. Στη Διπλωματία, η πλειονότητα των επίσημων παραστάσεων των διπλωματών είναι ad hoc, δηλαδή επί ειδικού λόγου και σκοπού, οι υπόλοιπες είναι εθιμοτυπικές.
5. Στις Διεθνείς Σχέσεις, όλες οι συνομολογούμενες συνθήκες, ή διασκέψεις, ή συναντήσεις κορυφής είναι ad hoc, καθώς επίσης και τα θέματα συζήτησης σ΄ αυτές. Η συγκρότηση για παράδειγμα των νατοϊκών μονάδων στις επιχειρήσεις στην άλλοτε Γιουγκοσλαβία και το Ιράκ ήταν ad hoc.
6. Κατά το Διεθνές Δίκαιο, όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα οι αποφάσεις των διεθνών θεσμικών οργάνων είναι ad hoc. Για παράδειγμα οι αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που εκδόθηκαν για Κύπρο, Ιράκ, προσφυγικά ζητήματα κ.λπ. ήταν ad hoc. Επίσης οι διάφορες ένοπλες μονάδες του ΟΗΕ (οι λεγόμενοι κυανόκρανοι) είναι ουσιαστικά μονάδες ad hoc.
7. Στην επιστήμη και στη φιλοσοφία Το ad hoc, σημαίνει την προσθήκη εξωτερικής υπόθεσης προς μια θεωρία για να τη σώσει από την διάψευση. Η υπόθεση ad hoc αποζημιώνει για τις ανωμαλίες που δεν αναμένονται από τη θεωρία στην αμετάβλητη μορφή της. Οι επιστήμονες είναι συχνά σκεπτικοί στις θεωρίες που βασίζονται σε συχνές, μη υποστηριζόμενες προσαρμογές για να τις στηρίξουν. Οι υποθέσεις ad hoc είναι συχνό χαρακτηριστικό των ψευδοεπιστημονικών θεμάτων.
8. Στο Στρατό Οι μονάδες ad hoc δημιουργούνται κατά τη διάρκεια απρόβλεπτων καταστάσεων, όταν απαιτείται η συνεργασία μεταξύ των διαφόρων μονάδων για γρήγορη δράση.
9. Στη Δικτύωση Ο όρος δικτύωση ad hoc αναφέρεται συνήθως σε ένα σύστημα των στοιχείων του δικτύου που συνδυάζονται για να σχηματίσουν ένα δίκτυο που απαιτεί ελάχιστο ή καθόλου σχεδιασμό.
10. Άλλες χρήσεις Γενικά η χρήση του όρου βρίσκει εφαρμογές σε πλείστα πεδία που πολλές φορές μπορεί και να μη αναφέρεται, αλλά να εξυπακούεται, ή να αναφέρεται όταν γίνεται λόγος επί συγκεκριμένου μέτρου εφαρμογής προσδιορίζοντας τη σκοπιμότητά του, όπως π.χ. ανάπτυξη ειδικών μέτρων ασφαλείας, ή κάποιο έκτακτο δρομολόγιο, ή οι άδειες μεταφοράς επικίνδυνων φορτίων που εκδίδουν οι λιμενικές Αρχές επί συγκεκριμένης ποσότητας φορτίου, του μέσου μεταφοράς, του τρόπου φόρτωσης, και του χρόνου της μεταφοράς, χωριστά σε κάθε περίπτωση, κ.ά..

Βλέπε επίσης

• Ad hoc δίκτυο