Στη φωνητική, φωνήεντα ονομάζονται οι φθόγγοι οι οποίοι κατά τον σχηματισμό τους στη φωνητήρια οδό στερούνται οποιουδήποτε φραγμού ή επαρκούς στένωσης, ώστε να παραχθεί ακουστή τριβή.[1] Με άλλα λόγια, ο εξερχόμενος αέρας για τον σχηματισμό ενός φωνήεντος περνά πάνω από το κέντρο της γλώσσας με ομοιόμορφο τρόπο, χωρίς, πρακτικά, να βρίσκει αντίσταση πουθενά. Τα φωνήεντα αποτελούν τη μία από τις δύο κατηγορίες στην ταξινόμηση των φθόγγων· η άλλη κατηγορία είναι τα σύμφωνα.
Σε όλες τις γλώσσες τα φωνήεντα αποτελούν τον πυρήνα της συλλαβής καθώς μπορούν μόνα τους, ή σε συνδυασμό με σύμφωνο ή σύμφωνα, να σχηματίσουν μια συλλαβή, σε αντίθεση με τα σύμφωνα. Παρ' όλα αυτά υπάρχουν γλώσσες στις οποίες υφίστανται και συμφωνικές συλλαβές, δηλαδή συλλαβές στις οποίες δεν υπάρχει φωνήεν ως πυρήνας, αλλά τον ρόλο του φωνήεντος παίζει κάποιο σύμφωνο. Τέτοιες περιπτώσεις έχουμε στο συλλαβικό <l> της αγγλικής γλώσσας, όπως για παράδειγμα στις λέξεις table = "τραπέζι" και little = "μικρός, λίγο", όπου ο χωρισμός των συλλαβών φωνητικά (σημειώνεται με τελεία), είναι ['teɪ.bḷ][2] και ['lɪt.ḷ][3] και στο συλλαβικό <r> της σερβικής γλώσσας, όπως για παράδειγμα στις λέξεις vrt = "κήπος" και trg = "αγορά", όπου ο χωρισμός σε συλλαβές είναι ['v.ṛt] και ['t.ṛg] αντιστοίχως.
, ɛ, a].Σύμφωνα με τον κλάδο της αρθρωτικής φωνητικής, η ταξινόμηση των φθόγγων βασίζεται στις αρθρωτικές μεταβλητές, δηλαδή στις κινήσεις της γλώσσας, των χειλιών, του ουρανίσκου και των φωνητικών πτυχών. Έτσι, ανάλογα με τον τρόπο σχηματισμού τους, τα φωνήεντα ταξινομούνται ως προς τη θέση της γλώσσας κατά τον κάθετο και τον οριζόντιο άξονα, ως προς το σχήμα το οποίο παίρνουν τα χείλη, ενώ ακόμη εξετάζεται ο τόπος σχηματισμού (στοματική ή ρινική κοιλότητα, λάρυγγας), η διάρκεια εκφοράς, η μεταβολή ποιότητας κατά την άρθρωση και η ποσότητα της μυϊκής τάσης η οποία χρειάζεται για την παραγωγή τους.
Το διάγραμμα φωνηέντων είνα μια σχηματική παρουσίαση των συμβόλων τους με το Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο με οργάνωση κατά κάθετο και οριζόντιο άξονα. Ανάλογα με τη γλώσσα που εξετάζεται (ελληνικά, αγγλικά ή άλλη), το διάγραμμα μπορεί να έχει τριγωνικό σχήμα ή να είναι τετράπλευρο (τραπέζιο). Κάθε γλώσσα παρουσιάζει διαφορετική κάλυψη των φωνηεντικών περιοχών. Ο κάθετος άξονας περιγράφει το πόσο κλειστό ή ανοιχτό είναι το στόμα. Ο οριζόντιος, το ύψος τής θέσης τής γλώσσας (αν απλώνεται μπροστά ή μαζεύται πίσω).
Τρίγωνο φωνηέντων
Η σχέση των φωνηέντων μεταξύ τους μπορεί να παρασταθεί με το «τρίγωνο των φωνηέντων». Στο πάνω μέρος βρίσκονται τα φωνήεντα που προφέρονται με κλειστό το στόμα, στο κάτω μέρος αυτό που προφέρονται με ανοιχτό στόμα (π.χ. [a]) και ενδιάμεσα τα υπόλοιπα. Επίσης στα αριστερά βρίσκονται τα ουρανικά (προφέρονται με το μπροστινό μέρος του στόματος) και στα δεξιά του υπερωικά (προφέρονται με το πίσω μέρος του στόματος).
Φωνηεντικό τραπέζιο
Κάθετος άξονας: ο βαθμός ανοίγματος του στόματος
- Κλειστό φωνήεν, μέσο φωνήεν, ανοιχτό φωνήεν και οι ενδιάμεσες διαβαθμίσεις
Οριζόντιος άξονας: το μάζεμα της γλώσσας, το πόσο μπροστά ή πίσω τοποθετείται.
- Πρόσθιο φωνήεν (αγγλικά: front vowel) ή εμπρόσθιο, ή μπροστινό φωνήεν. Το ΔΦΑ αναγνωρίζει τα εξής πρόσθια φωνήεντα: [i] (κλειστό αστρόγγυλο), [y] (κλειστό στρογγυλό), [e] (μισοκλειστό αστρόγγυλο), [ø] (μισοκλειστό στρογγυλό), [ε] (μισανοιχτό αστρόγγυλο), [œ] (μισανοιχτό στρογγυλό), [æ] (σχεδόν ανοιχτό αστρόγγυλο), [a] (ανοιχτό αστρόγγυλο), [Œ] (ανοιχτό στρογγυλό).[5]
- Κεντρικό φωνήεν (αγγλικά: central vowel) Κεντρικά φωνήεντα είναι τα κλειστά [ɨ] (αστρόγγυλο) και [ʉ] (στρογγυλό), τα μισοκλειστά [ɘ] (αστρόγγυλο) και [ɵ] (στρογγυλό), το μεσαίο [ə] (schwa), τα μισανοιχτά [ɜ] (αστρόγγυλο) και [ʚ] (στρογγυλό) και το ανοιχτό [ɐ]. Η κοινή νέα ελληνική δεν διαθέτει κεντρικά φωνήεντα.
- Οπίσθιο φωνήεν (αγγλικά: back vowel) ή πίσω φωνήεν. Η γλώσσα μαζεύται προς τα πίσω, προσεγγίζει την υπερώα χωρίς όμως να δημιουργεί κλείσιμο, οπότε θα παραγόταν πλέον σύμφωνο. Στο ΔΦΑ έχουμε τα εξής πισινά φωνήεντα: [ο] (μισοκλειστό - μεσαίο στρογγυλό) και [u] (κλειστό στρογγυλό) και τα [ɯ] (κλειστό αστρόγγυλο), [ɤ] (μισοκλειστό αστρόγγυλο), [ʌ] (μισανοιχτό αστρόγγυλο), [ɔ] (μισανοιχτό στρογγυλό), [ɑ] (ανοιχτό αστρόγγυλο), [ɒ] (ανοιχτό στρογγυλό).[6]
Το σχήμα των χειλιών (στρογγυλό ή όχι) στα φωνηεντικά ζεύγη: δεξιά το στρογγυλό φωνήεν (αγγλικά: rounded vowel), όπως το [y] στα γαλλικά, αριστερά το αστρόγγυλο (ή «μη στρογγυλό», αγγλικά: unrounded vowel).
Φωνηεντικοί φθόγγοι
Το ελληνικό φωνηεντικό σύστημα είναι παρόμοιο με αυτό άλλων γλωσσών όπως της ισπανικής. Οι φωνηεντικοί φθόγγοι της ελληνικής είναι πέντε: [a, e, i, o, u], όπως στη λέξη ατελείωτου. Υπάρχουν ακόμη τρεις δίφθογγοι: [ai̯, oi̯, ei̯], όπως στις λέξεις, Αϊ-Γιώργης/γάιδαρος, απόειδα/κορόιδο, κέικ.
Φωνηεντικά γράμματα
Τα φωνηεντικά γράμματα της ελληνικής γλώσσας είναι εφτά <α, ε, η, ι, ο, υ, ω>. Μαζί με πέντε δίψηφα <αι, ει, οι, ου, υι> αναπαριστούν τους πέντε φωνηεντικούς φθόγγους:[7]
- α = [a][8]
- αι, ε = [e] στα όρια των μέσων ανοικτών και των μέσων κλειστών φωνηέντων ([e̞])
- ο, ω = [o] στα όρια των μέσων ανοικτών και των μέσων κλειστών φωνηέντων ([o̞])
- ου = [u]
- η, ι, υ, οι, ει, υι = [i]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
