Αρχαία ελληνικά επιτύμβια αγγεία

Τα αρχαία ελληνικά επιτύμβια αγγεία είναι διακοσμητικά επιτύμβια αντικείμενα κατασκευασμένα στην αρχαία Ελλάδα, που σχεδιάστηκαν, για να μοιάζουν με αγγεία, που συγκρατούν υγρά. Αυτά τα διακοσμημένα αγγεία τοποθετήθηκαν σε τάφους ως ένδειξη υψηλού κοινωνικού επιπέδου. Υπάρχουν πολλά είδη ταφικών αγγείων, όπως αμφορείς, κρατήρες, οινοχόες και κύλικες, μεταξύ άλλων. Ένα διάσημο παράδειγμα είναι ο αμφορέας του Διπύλου. Τα καθημερινά βάζα συχνά δεν βάφονταν, αλλά οι πλούσιοι Έλληνες μπορούσαν να αγοράσουν πολυτελώς βαμμένα βάζα. Τα ταφικά αγγεία σε αντρικούς τάφους μπορεί να έχουν θέματα, που σχετίζονται με την στρατιωτική ανδρεία ή τον αθλητισμό. Ωστόσο, οι υπαινιγμοί του θανάτου στις ελληνικές τραγωδίες ήταν ένα δημοφιλές μοτίβο. Διάσημα κέντρα αγγείων περιλαμβάνουν την Κόρινθο, τη Λακωνία, την Ιωνία, τη Νότια Ιταλία και την Αθήνα.^[1]

Γεωμετρικός κρατήρας, από το εργαστήριο Χίρσφελντ. 750-735 π.Χ

Χρήσεις

Άντρες που ξαπλώνουν και πίνουν σε ένα συμπόσιο. Αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας, π. 420 π.Χ

Ένας σημαντικός τύπος νεκρικών αγγείων ήταν ο κρατήρας, ένα μπολ ανάμειξης για κρασί και νερό, που χρησιμοποιούσαν οι επίλεκτοι Έλληνες άντρες στα συμπόσια. Τα συμπόσια ήταν μια ανατολική επιρροή ^[2] όπου η αριστοκρατία ξάπλωνε και έπινε. Πολλοί Έλληνες ζωγράφοι αναφέρθηκαν σε αυτόν τον τρόπο ζωής στην τέχνη τους. Ο κρατήρας ήταν τόσο συμβολικός ως προς το κοινωνικό επίπεδο της ελίτ, ώστε μεγάλοι, πλούσια διακοσμημένοι κρατήρες τοποθετούνταν σε τάφους. Αν και σε σχήμα αγγείων για πόση, μερικοί ταφικοί κρατήρες κατασκευάστηκαν απλώς, για να είναι ένα ταφικό αντικείμενο, όπως υποδεικνύεται από μια τρύπα στον πυθμένα του αγγείου. Αυτή η τρύπα θα επέτρεπε στις σπονδές να στραγγίσουν.^[3]

Η επίδειξη εξαιρετικά διακοσμημένων νεκρικών αγγείων, μαζί με ακριβά ταφικά αντικείμενα και περίτεχνες πομπές, βοήθησαν στην προβολή της κοινωνικής κατάστασης των εύπορων οικογενειών. Αυτή η πράξη ονομάζεται επιδεικτική κατανάλωση και θα γνωστοποιούσε σε ολόκληρη την κοινότητα ποιος κατείχε την εξουσία στην περιοχή.^[4]

Τύποι

Ο αμφορέας ήταν ένα ψηλό, λεπτό δοχείο, που συχνά περιείχε λάδι, κρασί, γάλα ή δημητριακά.^[1] Αυτοί θα μπορούσαν να είναι τόσο ψηλοί όσο ένας ενήλικας και ήταν τόσο πρακτικοί για τη μεταφορά αγαθών όσο και καλλιτεχνικά όμορφοι για την ταφική τους χρήση. Αμφορείς γεμάτοι λάδι απονέμονταν στους νικητές αθλητές κατά τη διάρκεια των Παναθηναίων αγώνων, με ζωγραφισμένο τον νικητή πάνω σ' αυτούς.^[2] Αυτοί μπορούσαν να τοποθετηθούν στον τάφο του αθλητή.

Η λήκυθος ήταν ένα άλλο στυλ ταφικού αγγείου, που συνήθως κρατούσε τελετουργικό λάδι. Είχε ένα λεπτό σώμα με μονή λαβή. Ένας διάσημος καλλιτέχνης των Ληκύθων ήταν ο Αχιλλέας Ζωγράφος. Οι νεκρικές λήκυθοι βάφονταν συχνά με την τεχνική του λευκού εδάφους.

Η κύλιξ, δημοφιλής στα συμπόσια, ήταν ένα μεγάλο ποτήρι με ένα πολύ φαρδύ μπολ. Γνωστός αγγειοπλάστης κυλίκων ήταν ο Εξηκίας. Αφού σχηματίζονταν χωριστά στον τροχό του αγγειοπλάστη, το μπολ και το στέλεχος θα τα άφηναν να στεγνώσουν. Στη συνέχεια, το μεγάλο ποτήρι θα τοποθετείτο ανάποδα για να στερεωθούν οι λαβές. Οι λαβές θα στέγνωναν σε αυτήν την ανάποδη θέση, δίνοντας στις λαβές μια μοναδική ανεστραμμένη καμπύλη όταν η κύλικα ήταν όρθια.^[5]

Η οινοχόη ήταν μια μεγάλη κανάτα κρασιού με ξεχωριστό χείλος και μια μεγάλη λαβή. Το όνομα προέρχεται από το οίνος (κρασί) και το ρήμα χέω.^[6] Μερικά από αυτά έχουν ανάγλυφο γλυπτό κάτω από το μπολ. Υπάρχουν δύο άλλες παραλλαγές της οινοχόης, που διαφέρουν σε μέγεθος και στυλ, που ονομάζονται όλπη και χους. Αρχειοθετήθηκε 2017-04-23 στο Wayback Machine.

Η υδρία ήταν ένα δοχείο, που περιείχε νερό με τρεις λαβές: δύο για μεταφορά και άλλη μία για χύσιμο. Αυτά θα μπορούσαν να γίνουν και από μπρούτζο. Ένα καλά διατηρημένο παράδειγμα είναι το Regina Vasorum από τη Νότια Ιταλία.^[7] Το Regina Vasorum έχει μαύρη λάκα με επιχρύσωση. Η Δήμητρα, η Αθηνά, η Άρτεμις, η Αφροδίτη και ο Διόνυσος απεικονίζονται σε αυτήν την υδρία.^[7]

Ο κρατήρας του Ευφρονίου απεικονίζει τον Ύπνο (αριστερά) και τον Θανάτο (δεξιά) να φέρουν νεκρό Σαρπηδόνα, με τον Ερμή στη μέση. Αττικός ερυθρόμορφος κάλυκας - κρατήρας, 515 π.Χ.

Εικονογραφία

Γεωμετρικά σχέδια κοσμούν πολλά αγγεία μεταξύ 900–700 π.Χ.^[8] Αυτά τα σχέδια περιλαμβάνουν μαιάνδρους, ορθογώνιες γωνίες και σβάστικες. Τα περισσότερα αγγεία αυτής της περιόδου βρέθηκαν σε νεκροταφεία, αποτελώντας έτσι την κύρια πηγή γνώσης μας κατά τη Γεωμετρική περίοδο.^[9] Στη δεκαετία του 600 π.Χ., η Αθήνα απομακρύνθηκε από τα αφηρημένα γεωμετρικά μοτίβα και προς την πιο φυσική τέχνη, επηρεασμένη από την Εγγύς Ανατολή.^[10]

Οι εικόνες από βάζα μπορούν να παρέχουν πληροφορίες για τη θρησκεία, τις πεποιθήσεις και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων των τελετουργιών ταφής. Τα ταφικά έθιμα περιελάμβαναν το πλύσιμο και το ντύσιμο του σώματος με αλοιφές πριν από το τύλιγμα του σώματος σε σάβανο και εξωτερικό ύφασμα. Στη συνέχεια, το σώμα θα τοποθετούνταν σε μια κερκίδα, ή νεκρικό κρεβάτι, που δίνει μορφή στη σχέση των Ελλήνων μεταξύ ύπνου και θανάτου.^[11]

Αμφορέας του Διπύλου, μέσα του 700 π.Χ. λεπτομέρεια τοποθέτησης του σώματος (πρόθεση).

Ο Θανάτος, ο θεός του ήπιου θανάτου, φαίνεται στα ελληνικά ταφικά αγγεία να μεταφέρει το σώμα του νεκρού στον κάτω κόσμο. Η πράξη της τοποθέτησης του σώματος, για να το δουν οι πενθούντες, που ονομάζεται πρόθεση, είναι ζωγραφισμένη στον αμφορέα του Διπύλου. Το επόμενο βήμα ήταν η εκφορά, δηλαδή η μεταφορά της σορού στο νεκροταφείο με πομπή. Αν γινόταν αποτέφρωση, οι στάχτες του νεκρού τοποθετούνταν μέσα στο νεκρικό αγγείο και θάβονταν.

Χαλκιδικό μελανόμορφο οφθαλμωτή κύλιξ με μάσκα Διόνυσου, περίπου 520–510 π.Χ.,

Κοινωνικές συνδέσεις

Οι κύλικες, που χρησιμοποιούνταν στα συμπόσια, βάφονταν συχνά με μεγάλα μάτια πάνω τους. Όταν έπιναν από αυτά τα μάτια, θα λειτουργούσαν ως μάσκα, όπως θα φορούσαν οι ηθοποιοί σε ένα έργο. Αυτά τα μάτια κοιτούσαν τους άλλους καλεσμένους, με τις λαβές να μοιάζουν με αυτιά. Η ελληνική λέξη για τη λαβή είναι «ους», που σημαίνει αυτί.^[2] Η αλλοιωμένη κατάσταση του νου που προέρχεται από την κατανάλωση αλκοόλ είναι ανάλογη με το να φοράς τη μάσκα κάποιου άλλου. Αυτή η σύνδεση ανάμεσα στο κρασί, τις μάσκες και τις ιστορίες που λέγονταν στα συμπόσια ενσωματώθηκαν στο θεό Διόνυσο, τον θεό του κρασιού και του θεάτρου.^[2]

Σκηνές από τραγωδίες πάνω σε βάζα

Το αγγείο του Εξηκία, που απεικονίζει την αυτοκτονία του Αίαντα

Οι ελληνικές τραγωδίες ήταν ένα δημοφιλές μοτίβο στα νεκρικά αγγεία, που συχνά περιείχαν τον θάνατο κάποιου κοντά στον κύριο χαρακτήρα του έργου. Ένα παράδειγμα αυτού είναι η αυτοκτονία του Αίαντα. Οι Έλληνες θα έβλεπαν αυτές τις εικόνες ελληνικών τραγωδιών σε βάζα, που θα τους υπενθύμιζαν τα βάσανα, που έπρεπε να υποστούν οι ήρωες του παρελθόντος. Πίστευαν ότι αν οι μεγάλοι ήρωες μπορούσαν να επιβιώσουν από τα βάσανα της ζωής, τότε θα μπορούσαν να επιβιώσουν και οι ίδιοι.^[12] Με αυτόν τον τρόπο, μπορούσαν να δουν την τραγωδία ως κάτι παρηγορητικό, δίνοντας έτσι στους ανθρώπους τη δύναμη να επιμείνουν.^[12] Μέσα από οπτικές απεικονίσεις τραγωδιών, οι Έλληνες μπορούσαν να συσχετιστούν με τον νεκρό. Τα δοχεία, που απεικονίζουν σκηνές ταφής σχεδιάζονταν συνήθως για τάφους. Ωστόσο, αγγεία με κωμικά μοτίβα έχουν βρεθεί επίσης σε τάφους.

Παραπομπές

1. «A Story on a Vase (Education at the Getty)». www.getty.edu. Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2017.
2. Neer, Richard T (2012). Greek art and archaeology: a new history, c. 2500-c. 150 BCE (στα English). New York: Thames & Hudson. ISBN 9780500288771.
3. «CU Classics | Greek Vase Exhibit | Essays | Burial Customs». www.colorado.edu. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2017.
4. Pedley, John Griffiths (2012). Greek art and archaeology (στα English). New York (N.Y.): Prentice Hall. ISBN 9780205001330.
5. Noble, Joseph Veach· Metropolitan Museum of Art (New York, N.Y) (1965). The techniques of painted Attic pottery (στα English). New York: Watson-Guptill Publications.
6. «Perseus Encyclopedia, Oak, Oinochoe». www.perseus.tufts.edu. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2017.
7. «Art works». www.hermitagemuseum.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2017.
8. Biers, William R (1996). The archaeology of Greece: an introduction (στα English). Ithaca, N.Y.: Cornell University Press. ISBN 0801431735.
9. Rasmussen, Tom· Spivey, Nigel Jonathan (2009). Looking at Greek vases (στα English). Cambridge [England]; New York: Cambridge University Press. ISBN 9780521376792.
10. «Attributed to the New York Nessos Painter | Terracotta neck-amphora (storage jar) | Greek, Attic | Proto-Attic | The Met». The Metropolitan Museum of Art, i.e. The Met Museum. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2017.
11. «CU Classics | Greek Vase Exhibit | Essays | Burial Customs». www.colorado.edu. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2017.
12. Taplin, Oliver (2007). Pots & plays: interactions between tragedy and Greek vase-painting of the fourth century B.C. (στα English). Los Angeles: J. Paul Getty Museum.

Περαιτέρω ανάγνωση

• Coldstream, J. N. Geometric Greece. New York: St. Martin's Press, 1977.
• Garland, Robert. The Greek Way of Death. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press, 1985.
• Kästner, Ursula, et al. Dangerous Perfection : Ancient Funerary Vases from Southern Italy / Ursula KäStner and David Saunders, Editors; with Contributions by Ludmila Akimova, Marie Dufková, Andrea Milanese, Elena Minina, Sonja Radujkovic, Dunja RüTt, Priska Schilling-Colden, Marie Svoboda, Mark Weir, Bernd Zimmermann. 2016.
• Mertens, Joan R. How to Read Greek Vases / Joan R. Mertens. New York : New Haven: Metropolitan Museum of Art; Distributed by Yale University Press, 2010.
• Neer, Richard T. 2012. Greek art and archaeology: a new history, c. 2500-c. 150 BCE.
• Pedley, John Griffiths. Greek Art and Archaeology. 2d ed. New York: Harry N. Abrams, 1998.
• Schweitzer, Bernhard. Greek Geometric Art. New York: Phaidon, 1971.
• Smith, H. R. W., and J. K. Anderson. Funerary Symbolism in Apulian Vase-painting / by H. R. W. Smith; Edited by J. K. Anderson. University of California Publications. Classical Studies; v. 12. Berkeley: University of California Press, 1976.