From Wikipedia, the free encyclopedia
Οι Αλαί αι Αραφηνίδες (αρχαία ελληνικά: Ἁλαὶ Ἀραφηνίδες), (ο δήμος: Αλών Αραφηνίδων) ήταν αρχαίος οικισμός - πόλη και δήμος της Αιγηίδας (περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας) που, με βάση τις αρχαίες πηγές, βρίσκονταν στην Ανατολική Αττική, ανάμεσα στον Μαραθώνα και στην Βραυρώνα.[1] Πρόκειται για την ευρύτερη περιοχή της σύγχρονης αλυκής της Ραφήνας και τη συνεχόμενη περιοχή της Αρτέμιδας.
Ο ναός της Ταυροπόλου Αρτέμιδος στην Αρτέμιδα Αττικής (Λούτσα). | |
Γενικά στοιχεία | |
---|---|
Ονομασία | Ἁλαὶ Ἀραφηνίδες |
Κύριος οικισμός | Αλαί Αραφηνίδες |
Διοικητικά στοιχεία | |
Ταυτότητα | δήμος της αρχαίας Αττικής |
Ονομασία δήμου | Δήμος Αλών Αραφηνίδων |
Ονομασία δημότη | Αλαιεύς |
Φυλή | Αιγηίδα |
Τριττύς | Παραλίας |
Σύστημα εξουσίας | Πόλη–κράτος |
Πολιτικό σύστημα | Αθηναϊκή Δημοκρατία |
Τίτλος ηγέτη | δήμαρχος |
Λήψη αποφάσεων | Αρχαία Βουλή & Δήμος |
Αριθμός βουλευτών | |
1η περίοδος 508 – 307/306 π.Χ. | 5 |
2η περίοδος 307/306–224/223 π.Χ. | 9 |
3η περίοδος 224/223–201/200 π.Χ. | 9 |
4η περίοδος 201/200 π.Χ.– 126/127 | άγνωστος |
5η περίοδος 126/127–3ος αιώνας | άγνωστος |
Ιστορική εξέλιξη | |
Ίδρυση | 508 ΠΚΕ |
Λήξη | 3ος αιώνας |
Αντικαταστάθηκε από | Δήμος Σπάτων - Αρτέμιδος |
Λατρευτικές παραδόσεις | |
Ιερά | Ναός της Ταυροπόλου Αρτέμιδος |
Αρχαιολογία | |
Εκθέματα | Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας |
Περιοχή | |
Αρχαία Αττική Σήμερα: Αρτέμιδα Αττικής | |
Οι δήμοι της αρχαίας Αθήνας | |
Στην αρχαία Ελλάδα με την ονομασία Αλαί φέρονταν διάφορες παραθαλάσσιες περιοχές όπου υπήρχαν φυσικές αλυκίδες (= αλυκές), σε αντιδιαστολή με τις τεχνικές δεξαμενές (λάκκους) συλλογής άλατος, που λέγονταν αλοπήγια. Την ονομασία αυτή έπαιρναν και άλλες γειτονικές πόλεις ή δήμοι όπως, λόγου χάριν, οι Αλαί αι Αιξωνίδες (σημερινή Βούλα ή Βουλιαγμένη), οι Αλαί του Πειραιώς (κοντά στον σημερινό ναό του Αγίου Διονυσίου) και οι Αλαί Βοιωτίας (ο σημερινός Θεολόγος). Οι Αραφηνίδες είναι συλλογικό πατρωνυμικό όνομα. Η ονομασία του αρχαίου δήμου Αλαί Αραφηνίδες είναι σύνθετη και συνίσταται από τη λέξη Αλαί, που σημαίνει "αλυκές" και το συλλογικό πατρωνυμικό "Αραφηνίδες". Η πρώτη λέξη παραπέμπει στην παραγωγή αλατιού, ενώ η κατάληξη σε "-ίδες" στο δεύτερο συνθετικό υποδηλώνει ότι οι ιδρυτές του δήμου προέρχονταν από τον βορείως ευρισκόμενο δήμο Αραφήνα.[1]
Ο δήμος των Αλών Αραφηνίδων, ήταν δήμος της Παραλίας.[2] Βρισκόταν στα ανατολικά της αρχαίας Αθήνας, μεταξύ των δήμων του Αραφήνος και των Φιλαϊδών. Εντοπίζεται δυτικά του Ναού της Αρτέμιδος Ταυροπόλου, στην περιοχή της Λούτσας,[3] γνωστής σήμερα και ως Αρτέμιδας Αττικής, η οποία υπάγεται στον Δήμο Σπάτων - Αρτέμιδος.
Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,[4] ως μέλος της Αιγηίδας φυλής, συμμετείχε με 5 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη (307/306 – 224/223 π.Χ.) και την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.) ο δήμος αντιπροσωπευόταν με 9 βουλευτές στη Βουλή των 600. Κατά την τέταρτη (201/200 π.Χ. – 126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) είναι άγνωστος ο αριθμός βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου.
Στον ευρύτερο χώρο του ιερού της Βραυρώνας βρέθηκαν τρία τιμητικά ψηφίσματα του δήμου των Αλών Αραφηνίδων, τα οποία χρονολογούνται στα μέσα περίπου του 4ου αι. π.Χ. και με τα οποία έγινε δυνατή η ταύτιση του αρχαίου δήμου των Αλών Αραφηνιδών με την Λούτσα.[5] Το ένα βρέθηκε από τον αρχαιολόγο Ιωάννη Παπαδημητρίου το 1957, τα άλλα δύο ήταν ήδη γνωστά από περισυλλογές της εποχής του μεσοπολέμου, από το 1931. Τα ψηφίσματα αυτά συσχετίζουν το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου με συγκεκριμένους αγώνες και εορτές.[6] Μαρτυρείται επίσης τέλεση αγώνα πυρριχιστών, καθώς και μία εορτή που έφερε το όνομα «Ταυροπόλια», γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την κωμωδία «Επιτρέποντες» του Μενάνδρου.[7] Ένα από αυτά τα ψηφίσματα αναφέρει την ύπαρξη ναού του Διονύσου, χωρίς ωστόσο να γίνεται σαφές εάν αυτός βρισκόταν μέσα στο ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου.[6]
Ο δημότης των αρχαίων Αλών Αραφηνίδων ονομαζόταν Αλαιεύς ή Αλεύς ή Αλεύς Αραφήνιος ή Αλεύς Αραφηνίδης.[8] Οι Αλαί αναφέρονται από τον Ευριπίδη, στην τραγωδία του «Ιφιγένεια εν Ταύροις»,[9] ότι ήσαν κοντά στην κορυφογραμμή της Καρυστίας. Σε αυτό το μέρος ήταν το ιερό με το άγαλμα της Ταυροπόλου Αρτέμιδος,[10] το οποίο έφεραν από την Ταυρίδα, η Ιφιγένεια και ο αδελφός της Ορέστης.
Το λιμάνι του δήμου χρησιμοποιούταν επίσης και από τους πολίτες της Βραυρώνας, καθώς και για την μεταφορά δομικών υλικών από τα λατομεία μαρμάρου της Καρύστου, η οποία βρισκόταν απέναντι στο νησί της Εύβοιας, καθώς ήταν το πλησιέστερο λιμάνι της Αττικής.[11]
Η μελέτη των ευρημάτων των ανασκαφών του Ιωάννη Παπαδημητρίου στην ευρύτερη περιοχή και το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου, καθώς και της πρώιμης κατοίκησης στο χώρο αυτό, πριν/και από την δημιουργία του ιερού, φανερώνει αρκετά στοιχεία για τους κατοίκους των Αλών Αραφηνίδων:
Στο ναό της Ταυροπόλου Αρτέμιδος υπήρχε μεγάλο άγαλμα της θεάς Αρτέμιδος, που επιβεβαιώνει την ανάπτυξη της λατρείας της Αρτέμιδος στην ευρύτερη περιοχή του δήμου και το οποίο πήρε ο Ξέρξης και το μετέφερε στα Σούσα[13]. Υπάρχει επίσης σχετική αναφορά από τον Παυσανία ότι ο Πραξιτέλης, φιλοτέχνησε και ένα άγαλμα της Αρτέμιδος της Βραυρώνας, το οποίο ήταν τοποθετημένο στην Ακρόπολη των Αθηνών.[14] Στα καταστατικά της εποχής (347/6 π.Χ.) για τα εκθέματα του Παρθενώνα που έχουν ανακαλυφθεί, αναφέρεται πως το άγαλμα αποτελούσε αφιέρωμα, προφανώς των κατοίκων του δήμου των Αλών[15] και πως απεικονίζει τη θεά με χιτωνίσκο. Επίσης είναι γνωστό πως ως μέρος της λατρείας πως οι πιστοί της θεάς πρόσφεραν ενδύματα. Το άγαλμα αυτό του Πραξιτέλη έχει συνδεθεί με την Αρτέμιδα των Γαβίων, με τη θεά να φορά ένδυμα που έχει προσφερθεί από τους πιστούς της. Επιπλέον, η κεφαλή μοιάζει με αυτή της Αφροδίτης της Κνίδου[16] και του Απόλλωνα Σαυροκτόνου, έργα τα οποία επίσης αποδίδονται στον Πραξιτέλη.[17]
Η ονομασία Άρτεμις των Γαβίων[18][19] (ιταλικά: Diana di Gabi, γαλλικά: Diane de Gabies) αναφέρεται σε άγαλμα της θεάς Αρτέμιδος το οποίο ανακαλύφθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα στα Γάβια της Ιταλίας (ιταλικά: Gabi),[20] έγινε έκθεμα της συλλογής Μποργκέζε, και κατόπιν στεγάστηκε στο Λούβρο. Το άγαλμα χρονολογείται στις αρχές του 1ου αιώνα μ.Χ. και είναι ρωμαϊκό αντίγραφο από προγενέστερο ελληνικό,[21] η δημιουργία του οποίου αποδίδεται στον Πραξιτέλη κατά τον 4ο αιώνα π.Χ., πιθανώς την Άρτεμις Βραυρωνία.
Σύμφωνα επίσης, με τον αρχαιολόγο - ερευνητή της Ακαδημίας Αθηνών Κωνσταντίνο Καλογερόπουλο, στο δίτομο έργο του «Το Ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου στις Αλές Αραφηνίδες (Λούτσα)»: «Σημαντικές πληροφορίες για τις τελετουργίες, αλλά και γενικότερα για τον χαρακτήρα της λατρευτικής ζωής στο ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου προσφέρει η τραγωδία του Ευριπίδη Ιφιγένεια εν Ταύροις. Σύμφωνα με την ευριπίδεια εκδοχή του μύθου, η λατρεία της Αρτέμιδος Ταυροπόλου στις Αλές Αραφηνίδες διαδόθηκε από την Ταυρική Χερσόνησο. Ιδρυτής της λατρείας της Ταυροπόλου ήταν ο Ορέστης, που ιδρύει κατόπιν εντολής της Αθηνάς τον ναό της Ταυροπόλου και εισάγει στις Αλές Αραφηνίδες τον τελετουργικό εορτασμό της άφιξης του λατρευτικού της αγάλματος.»[1]
Ο ναός της Ταυροπόλου Αρτέμιδος εντοπίστηκε το 1925 στην παραλία της Αρτέμιδος (Λούτσας), ακριβώς δίπλα στη θάλασσα, όταν είχε διενεργήσει πρόχειρη ανασκαφή εκεί ο τότε Έφορος Αρχαιοτήτων Αττικής Νικόλαος Κυπαρίσσης.[22] Το 1945 ο αρχαιολόγος Ιωάννης Παπαδημητρίου έκανε ανασκαφές στην περιοχή, ενώ η συστηματική έρευνα κατά τα έτη 1956 και 1957 από την Αρχαιολογική Εταιρεία,[23] υπό τη διεύθυνση πλέον του τότε Διευθυντή Αρχαιοτήτων Ιωάννη Παπαδημητρίου και με τη συνεργασία των τότε Επιμελητών Αρχαιοτήτων Βασιλείου Χ. Πετράκου και Όλγας Αλεξανδρή αποκάλυψαν το μεγαλύτερο μέρος του αρχαιολογικού χώρου.[22]
Το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου ήταν, πριν την ανακάλυψή του, κυρίως γνωστό από φιλολογικές πηγές. Στην «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Ευριπίδη, ως ιδρυτής του ιερού αναφέρεται ο Ορέστης, ο οποίος μετέφερε το ξόανο της θεάς Αρτέμιδος από την Ταυρίδα και αποβιβάστηκε στις Αλές στην ανατολική ακτή της Αττικής για να χτίσει τον ναό της θεάς. Ο Ευριπίδης, αλλά και ο Μένανδρος στην κωμωδία του «Επιτρέποντες» παρέχουν σημαντικές αναφορές για τον χαρακτήρα και τα δρώμενα που περιελάμβανε η εορτή των «Ταυροπολίων», που τελούνταν προς τιμήν της θεάς με νυχτερινές πομπές, τελετές ξέφρενου διονυσιακού χαρακτήρα και δρώμενα με συμβολική μίμηση ανθρωποθυσιών.[23]
Το ιερό της Ταυροπόλου σαφώς αποτελούσε το σημαντικότερο χώρο λατρείας του αρχαίου αττικού δήμου των Αλών Αραφηνίδων. Η λειτουργία του ιερού τεκμηριώνεται από τον 7ο π.Χ. αιώνα έως και τον 1ο μ.Χ. αιώνα, όπως μαρτυρούν τα αναθηματικού χαρακτήρα ευρήματα, αλλά και χρηστικά και μαγειρικά αγγεία που δείχνουν την παράλληλη τέλεση συνεστιάσεων στα πλαίσια της λατρείας.[23]
Σήμερα, από το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου σώζεται μόνο το θεμέλιο ενός δωρικού περίπτερου ναού από πωρόλιθο. Ο σηκός διαιρείται σε ένα μεγάλο ανατολικό τμήμα και σε ένα μικρότερο δυτικό, το οποίο εικάζουν οι ερευνητές ότι ήταν το «άδυτο». Η κατασκευή του ναού, με βάση τα θεμέλιά του, χρονολογείται στα τέλη του 5ου αι. π.Χ.[23]
Στον χώρο του ιερού έχουν εντοπισθεί δύο πρόπυλα (ανατολικό και δυτικό), χαλικόστρωτος δρόμος και βάθρα αναθημάτων. Τέλος, σε απόσταση 200 μέτρα νότια του ναού της Ταυροπόλου Αρτέμιδος αποκαλύφθηκε το 1975,[5] ένας ακόμη, μικρός, ναός με αποθέτη με πλήθος αφιερωμάτων που χρονολογούνται από τους γεωμετρικούς μέχρι και τους κλασικούς χρόνους.[23]
Η προστασία του ναού της Ταυροπόλου Αρτέμιδος[24] υπάγεται στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής.[25]
Τα σημαντικότερα των ευρημάτων, από το ιερό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου, καθώς και από το μικρό ιερό εκτίθενται και φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας.[23][26][27] Στην παρουσίαση της εργογραφίας του αρχιτέκτονα Δημητρίου Φωτιάδη υπάρχει και η μελέτη για το Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας (σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Δ. Φωτιάδη).
Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από τον δήμο των Αλών Αραφηνίδων, όπως ο Βρέμων ο Αλαιεύς, ο Δημέας ο Αλαιεύς, ο Δημήτριος ο Αλαιεύς γιος του Λευκίου, ο Δημόφιλος ο Αλαιεύς, ο Διόδωρος ο Αλαιεύς κ.α.[28]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.