Anmerkung zur Syntax:
- Bei Subjektsgleichheit steht nach aby der Infinitiv. Bei unterschiedlichen Subjekten steht nach aby das Prädikat im Präteritum, wobei die Personalendungen der 1. und 2. Person (-m, -ś, -śmy und -ście) an aby anghängt werden.
Worttrennung:
- a·by
Aussprache:
- IPA: [ˈabɨ]
- Hörbeispiele: aby (Info)
Bedeutungen:
- [1] final: damit, um zu, dass
- [2] konsekutiv: um zu, so dass, dass, als dass
- [3] Wunsch, Begehren, Empfehlung, Befehl, meist verneintes Urteil: dass
Herkunft:
- seit dem 14. Jahrhundert bezeugtes Erbwort aus dem urslawischen *aby[1][2][3][4]
Synonyme:
- [1–3] ażeby, by, żeby
Beispiele:
- [1] „Ot, i dziś biegłem do ciebie, aby przy tobie uspokoić się, odpocząć…“[5]
- Ach, und heute lief ich zu dir, um mich bei dir zu beruhigen, mich zu erholen…
- [1] „Bo kiedy ja coś przedsięwezmę, to już niczego nie pożałuję, aby dokonać…“[6]
- Wenn ich mir nämlich etwas vornehme, dann scheue ich nichts, um es zu Ende zu führen…
- [1] „Sam wyroku dawać nie chcę, aby nie powiedziano, że w gniewie sądzę.“[7]
- Alleine will ich kein Urteil fällen, damit man nicht sagt, dass ich im Zorn urteile.
- [2] „Ty, moje dziecko, zbyt młodą jesteś, abyś zrozumieć mogła dziwne sprzeczności ludzkiego serca…“[8]
- Du, mein Kind, bist zu jung, um die merkwürdigen Widersprüchlichkeiten des menschlichen Herzens verstehen zu können…
- [2] „Ale któż jest tak szczęśliwym, aby móc spełniać wszystkie marzenia swoje, aby dysonanse życia nie zatruwały mu ducha i ciała?…“[9]
- Aber wer ist so glücklich, dass er sich alle seine Wünsche erfüllen kann, dass die Unstimmigkeiten des Lebens nicht seinen Geist und Körper vergiften?…
- [2] „Czy to ubogi człowiek jest psem, aby wszystko znosić musiał i aby każdy ubliżać mu miał prawo?“[10]
- Ist denn der arme Mensch ein Hund, so dass er alles ertragen muss und so dass jeder das Recht dazu hat, ihm zu nahe treten zu dürfen!
- [2] „ Nieszczęście to jest zbyt widoczne, aby można było o niem wątpić.“[11]
- Dieses Unglück ist zu augenfällig, als dass man an ihm zweifeln könnte.
- [3] Chcę, abyście przyszli.
- Ich möchte, dass ihr herkommt.
- [3] „Powiedzcie żonie, aby naszykowała ciepłej wody, jak powrócę.“[12]
- Sagt meiner Frau, dass sie warmes Wasser vorbereiten soll, wie ich zurückkehre.
- [3] „Z tego to powodu proponuję, abyśmy posiedzenie uznali za otwarte i szanownego gospodarza naszego uprosili, aby na dzień dzisiejszy raczył zająć prezydjalne krzesło.“[13]
- Aus diesem Grund schlage ich vor, dass wir die Sitzung als eröffnet anerkennen und unseren geehrten Gastgeber bitten, dass er für den heutigen Tag den Vorsitzstuhl einnimmt.
- [3] „Oto żąda, aby jej córki uczyły się malować pastelami i grać na cytrze, a przedewszystkiem, ażeby jak najprędzej wyszły zamąż.“[14]
- So fordert sie, dass ihre Töchter lernten mit Pastellfarben zu malen und auf der Zither zu spielen, aber vor allem, dass sie schnellstmöglich heirateten.
- [3] „Nie słyszałam nigdy, aby ktokolwiek tak pięknie czytał.“[15]
- Ich habe noch niemals gehört, dass irgendjemand so wunderschön gelesen hätte.
Charakteristische Wortkombinationen:
- [2] tak, zbyt
- [3] chcieć, aby; kazać, aby; można, aby; proponować, aby; trzeba, aby; woleć, aby; żądać, aby
Übersetzungen
[1] final: damit, um zu, dass
[2] konsekutiv: um zu, so dass, dass, als dass
[3] Wunsch, Begehren, Empfehlung, Befehl, meist verneintes Urteil: dass
- [1–3] PONS Polnisch-Deutsch, Stichwort: „aby“
- [1–3] Słownik Języka Polskiego – PWN: „aby“
- [1–3] Stanisław Dubisz: Uniwersalny słownik języka polskiego. 1. Auflage. Band 1 A–G, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, ISBN 83-01-13858-0, „I aby“ Seite 9.
- [1–3] Mirosław Bańko: Inny słownik języka polskiego. 1. Auflage. Band 1 A–Ó, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, ISBN 83-01-12826-7, Seite 4.
- [1–3] Halina Zgółkowa: Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny. Band 1 a – amyloza, Wydawnictwo „Kurpisz“, Poznań 1994, ISBN 83-86600-22-5, Seite 29–30.
- [1–3] Mieczysław Szymczak: Słownik języka polskiego. 1., integrierte Auflage. Band 1 A–K, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, ISBN 83-01-11835-0 (Diese Auflage umfasst die ursprünglich 7. Auflage von 1992 mit dem nun integrierten Supplement von Zygmunt Saloni.), Seite 5.
- [1–3] Słownik Języka Polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego: „aby“
- [1–3] Witold Doroszewski: Słownik języka polskiego. Band 1–11, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, ISBN 83-01-12321-4 (elektronischer Reprint; Erstdruck 1958–1969) „aby“
- [1] Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki: Słownik języka polskiego. Band 1 A–G, Warszawa 1900 (Digitalisat), Seite 5.
- [1] Aleksander Zdanowicz et. al.: Słownik języka polskiego. Obejmujący: oprócz zbioru właściwie polskich, znaczną liczbę wyrazów z obcych języków polskiemu przyswojonych: nomenklatury tak dawne, jak też nowo w użycie wprowadzone różnych nauk, umiejętności, sztuk i rzemiosł: nazwania monet, miar i wag główniejszych krajów i prowincji; mitologję plemion słowiańskich i innych ważniejszych, tudzież oddzielną tablicę słów polskich nieforemnych z ich odmianą. Część I: A–O, Wilno 1861 (Digitalisat), Seite 5.
- [1] Samuel Bogumił Linde: Słownik języka polskiego. Band 1, Teil 1 (Volumen I) A–F, Drukarnia XX. Piiarów, Warszawa 1807, „aby“.
- [*] Słownik Ortograficzny – PWN: „aby“
Quellen:
Wiesław Boryś: Słownik etymologiczny języka polskiego. 1. Auflage. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005, ISBN 83-08-03648-1, Seite 17
Izabela Malmor: Słownik etymologiczny języka polskiego. 1. Auflage. ParkEdukacja – Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa – Bielsko-Biała 2009, ISBN 978-83-262-0146-2, Seite 33.
О. Н. Трубачева (Herausgeber): Этимологический словарь славянских языков. Праславянский лексический фонд. Band 1 (*A–*besědьlivъ), Издельство « Наука », Москва 1974 (PDF), „*a by“ Seite 35.
Max Vasmer: Russisches etymologisches Wörterbuch. Этимологический словарь русского языка, Перевод с немецкого и дополнения члена-корреспондента АН СССР О. Н. Трубачева. Под редакцией и с предисловием проф. Б. А. Ларина. 2. Auflage. 1 А-Д, Прогресс, Moskau 1986, „абы“ Seite 58.
Bolesław Leśmian: Przygody Sindbada żeglarza. Instytut Wydawniczy „Bibljoteka Polska“ S. A., Warszawa 1936 (Wikisource), Seite 13.
Bolesław Prus: Pałac i rudera. In: Pisma Bolesława Prusa. Tom IX: Opowiadania wieczorne, Gebethner i Wolff, Warszawa 1935 (Wikisource), Seite 36.
Bolesław Prus: Emancypantki. Powieść. In: Pisma Bolesława Prusa. Tom I (= Tom XIV), Gebethner i Wolff, Warszawa 1936 (Wikisource), Seite 19.
Anmerkung zur Syntax:
- [1] Steht das Prädikat im Präteritum, werden die Personalendungen (-m, -ś, -śmy und -ście) an aby anghängt.
Worttrennung:
- a·by
Aussprache:
- IPA: [ˈabɨ]
- Hörbeispiele: aby (Info)
Bedeutungen:
- [1] leitet Wunschsätze ein: nur, wenn, wenn nur, wenn doch, dass, wenigstens
- [2] umgangssprachlich: verstärkt den Zweifel in einer Aussage: auch, denn, denn auch
Herkunft:
- Siehe oben.
Synonyme:
- [1] ażeby, byle, oby, tylko, zaledwie
Beispiele:
- [1] „Aby to prawda…“[1]
- Wenn es nur die Wahrheit wäre…
- [2] „Dobrześ aby słuchała?“[2]
- Hast du denn auch gut zugehört?
- [2] „Czy to aby nie są jakie paradoksy?…“[3]
- Sind das denn nicht irgendwelche Paradoxa?
Redewendungen:
- [2] czy aby
Wortbildungen:
- aby-aby
Übersetzungen
[1] leitet Wunschsätze ein: nur, wenn, wenn nur, wenn doch, dass, wenigstens
[2] umgangssprachlich: verstärkt den Zweifel in einer Aussage: auch, denn, denn auch
- [1] PONS Polnisch-Deutsch, Stichwort: „aby“
- [1, 2] Słownik Języka Polskiego – PWN: „aby“
- [1, 2] Stanisław Dubisz: Uniwersalny słownik języka polskiego. 1. Auflage. Band 1 A–G, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, ISBN 83-01-13858-0, „II aby“ Seite 9.
- [1, 2] Mirosław Bańko: Inny słownik języka polskiego. 1. Auflage. Band 1 A–Ó, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, ISBN 83-01-12826-7, Seite 5.
- [1, 2] Halina Zgółkowa: Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny. Band 1 a – amyloza, Wydawnictwo „Kurpisz“, Poznań 1994, ISBN 83-86600-22-5, Seite 29–30.
- [1] Mieczysław Szymczak: Słownik języka polskiego. 1., integrierte Auflage. Band 1 A–K, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, ISBN 83-01-11835-0 (Diese Auflage umfasst die ursprünglich 7. Auflage von 1992 mit dem nun integrierten Supplement von Zygmunt Saloni.), Seite 5.
- [1] Słownik Języka Polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego: „aby“
- [1] Witold Doroszewski: Słownik języka polskiego. Band 1–11, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, ISBN 83-01-12321-4 (elektronischer Reprint; Erstdruck 1958–1969) „aby“
- [1] Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki: Słownik języka polskiego. Band 1 A–G, Warszawa 1900 (Digitalisat), Seite 5.
- [1] Aleksander Zdanowicz et. al.: Słownik języka polskiego. Obejmujący: oprócz zbioru właściwie polskich, znaczną liczbę wyrazów z obcych języków polskiemu przyswojonych: nomenklatury tak dawne, jak też nowo w użycie wprowadzone różnych nauk, umiejętności, sztuk i rzemiosł: nazwania monet, miar i wag główniejszych krajów i prowincji; mitologję plemion słowiańskich i innych ważniejszych, tudzież oddzielną tablicę słów polskich nieforemnych z ich odmianą. Część I: A–O, Wilno 1861 (Digitalisat), Seite 5,
- [1] Samuel Bogumił Linde: Słownik języka polskiego. Band 1, Teil 1 (Volumen I) A–F, Drukarnia XX. Piiarów, Warszawa 1807, „aby“
- [*] Słownik Ortograficzny – PWN: „aby“
Quellen: