Y Gambia

Gwlad fechan ar arfordir Gorllewin Affrica yw Y Gambia (Gweriniaeth y Gambia yn swyddogol). Mae'r Gambia wedi'i hamgylchu yn gyfangwbl gan Senegal a hi yw'r wlad leiaf ar dir mawr Affrica.^[1] Llain o dir ar hyd glannau Afon Gambia yw'r wlad; afon a roddodd ei henw i'r wlad. Mae'r Gambia wedi'i hamgylchynu gan Senegal, heblaw am ei harfordir gorllewinol sy'n ffinio ar Gefnfor yr Iwerydd. Arwynebedd y wlad yw 10,689km² ac mae ei phoblogaeth oddeutu 2,639,916 (2021)^[2].

Y Gambia

Gweriniaeth Gambia
Arwyddair	Cynnydd, Heddwch, Ffyniant
Math	gwladwriaeth sofran, gwlad
Enwyd ar ôl	Afon Gambia
Prifddinas	Banjul
Poblogaeth	2,639,916
Sefydlwyd	18 Chwefror 1965 (Annibyniaeth oddi wrth Lloegr (y DU))
Anthem	Dros y Gambia, ein Mamwlad
Pennaeth llywodraeth	Adama Barrow
Cylchfa amser	UTC+00:00, Africa/Banjul
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Saesneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Gorllewin Affrica
Gwlad	Y Gambia
Arwynebedd	11,300 ±1 km²
Gerllaw	Cefnfor yr Iwerydd
Yn ffinio gyda	Senegal
Cyfesurynnau	13.5°N 15.5°W
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaethol	Cynulliad Cenedlaethol y Gambia
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Arlywydd y Gambia
Pennaeth y wladwriaeth	Adama Barrow
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Arlywydd y Gambia
Pennaeth y Llywodraeth	Adama Barrow
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$2,038 million, $2,273 million
Arian	dalasi
Cyfartaledd plant	5.717
Mynegai Datblygiad Dynol	0.5
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Banjul yw prifddinas Gambia a hi yw ardal fetropolitan fwyaf y wlad.^[3] Ffermio, pysgota a thwristiaeth sy'n dominyddu economi'r Gambia. Yn 2015, roedd 48.6% o'r boblogaeth yn byw mewn tlodi. Mewn ardaloedd gwledig, mae tlodi hyd yn oed gryn dipyn yn uwch: 70%.

Mae'r Gambia yn debyg i lawer o genhedloedd eraill yng Ngorllewin Affrica yn y fasnach gaethweision, a oedd y ffactor allweddol wrth sefydlu a chadw cytref ar Afon Gambia, yn gyntaf gan Bortiwgal, pan gelwid yr ardal yn "A Gâmbia". Yn ddiweddarach, ar 25 Mai 1765, gwnaed y Gambia yn rhan o'r Ymerodraeth Brydeinig pan gymerodd lywodraeth 'Prydain Far' reolaeth ohoni'n ffurfiol, gan sefydlu 'Gwladfa ac Amddiffynfa Gambia' (Gambia Colony and Protectorate).

Ym 1965, enillodd y Gambia annibyniaeth o dan arweinyddiaeth Dawda Jawara, a fu'n arweinydd ar y wlad nes i Yahya Jammeh gipio grym mewn coup d'état di-drais yn 1994. Daeth Adama Barrow yn drydydd arlywydd Gambia yn Ionawr 2017, ar ôl trechu Jammeh yn etholiadau Rhagfyr 2016.^[4] Derbyniodd Jammeh canlyniad yr etholiad, i ddechrau, yna gwrthododd eu derbyn, a sbardunodd argyfwng cyfansoddiadol ac ymyrraeth filwrol gan 'Gymuned Economaidd Gwladwriaethau Gorllewin Affrica', gan arwain at alltudiaeth Jammeh.^[5][6]