Y Deml Heddwch

Adeilad rhestredig Gradd II ym Mharc Cathays, canolfan ddinesig Caerdydd, yw'r Deml Heddwch ac Iechyd. Mae pwrpas yr adeilad yn adlewyrchiad o ddau ddiddordeb pennaf ei sylfaenydd, yr Arglwydd David Davies, sef "yr ymgyrch Gymreig yn erbyn y darfodedigaeth... a'r groesgad dros heddwch cydwladol".^[1]

y Deml Heddwch

Math	adeilad
Sefydlwyd	23 Tachwedd 1938
Daearyddiaeth
Lleoliad	Parc Cathays, Castell, Caerdydd, Caerdydd
Sir	Castell, Caerdydd
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	12.5 metr
Cyfesurynnau	51.487323°N 3.183252°W
Cod post	CF10 3AP
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd II, Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Ar ei hagor ym 1938, gan fam a oedd wedi colli ei phlant yn y Rhyfel Byd Cyntaf,^[2] roedd y Deml Heddwch yn bencadlys i ddau sefydliad a grëwyd yn rhannol gan yr Arglwydd Davies: cangen Cymru Undeb Cynghrair y Cenhedloedd a Chymdeithas Goffa Genedlaethol Cymru'r Brenin Edward VII (sefydliad ar gyfer trin y diciâu). Er bod y rhain wedi darfod erbyn hyn, mae'r adeilad bellach yn gartref i ddau sefydliad arall ag amcanion sy'n gysylltiedig â heddwch ac iechyd, sef Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru^[3] a Iechyd Cyhoeddus Cymru, un o ymddiriedolaethau'r Gwasanaeth Iechyd Gwladol.^[4]

Y pensaer Percy Thomas a gynlluniodd y Deml Heddwch, mewn arddull glasurol syml. Noda sawl awdur yr eironi fod yr arddull yn un debyg i bensaernïaeth Ffasgaidd yr Almaen a'r Eidal yn y 1930au.^[2][5]

Ar 4 Tachwedd 1967 ffrwydrodd bom y tu allan i'r Deml Heddwch, bom a blannwyd gan Fudiad Amddiffyn Cymru. Protest oedd hyn yn erbyn cyfarfod mewn adeilad gerllaw i drefnu Arwisgiad Tywysog Cymru; amserwyd y taniad fel na fyddai neb yn cael ei anafu.^[6]

Cyfeiriadau

1.  Davies, Gwilym. Davies, David (1880–1944), y barwn Davies cyntaf. Y Bywgraffiadur Ar-lein. Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Adalwyd ar 14 Mehefin 2014.
2. Hilling, John B. (1973). Cardiff and the Valleys: Architecture and townscape. Llundain: Lund Humphries. tt. 159–60.CS1 maint: ref=harv (link)
3.  Hanes y Deml. Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru. Adalwyd ar 14 Mehefin 2014.
4.  Iechyd Cyhoeddus Cymru. Y Deml Heddwch. Adalwyd ar 14 Mehefin 2014.
5. (Saesneg) Temple of Peace & Health, Castle. British Listed Buildings. Adalwyd ar 14 Mehefin 2014.
6. (Saesneg) Matthews, Tom (23 Tachwedd 2013). The bombing of the Temple of Peace. Cardiff Past. Adalwyd ar 14 Mehefin 2014.

Dolenni allanol

• Gwefan swyddogol
• Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru Archifwyd 2014-11-18 yn y Peiriant Wayback
• Iechyd Cyhoeddus Cymru