Galisia

Un o gymunedau ymreolaethol Sbaen yw Galisia (Galisieg: Galicia; Galiza^[1], Sbaeneg Galicia). Saif yng ngogledd-orllewin yr orynys Iberaidd. Mae nifer o ynysoedd megis y Cíes, Ons, Cortegada, Arousa, Sálvora a Vionta yn rhan o Galisia. Ystyrir Galisia yn genedl hanesyddol, fel Catalwnia ac Ewskadi (sef Gwlad y Basg).

Galisia

Math	Cymunedau ymreolaethol Sbaen
LL-Q7913 (ron)-KlaudiuMihaila-Galicia.wav
Prifddinas	Santiago de Compostela
Poblogaeth	2,695,645
Sefydlwyd	28 Ebrill 1981
Anthem	Os Pinos
Pennaeth llywodraeth	Alfonso Rueda
Cylchfa amser	UTC+01:00, UTC+2
Gefeilldref/i	Wakayama
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Galiseg, Sbaeneg
Daearyddiaeth
Gwlad	Sbaen
Arwynebedd	29,574 km²
Gerllaw	Cefnfor yr Iwerydd, Môr Cantabria
Yn ffinio gyda	Asturias, Castilla y León, Norte Region
Cyfesurynnau	42.8°N 7.9°W
ES-GA
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Xunta de Galicia
Corff deddfwriaethol	Parliament of Galicia
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	President of the Xunta of Galicia
Pennaeth y Llywodraeth	Alfonso Rueda
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Mae gan Galisia ei hiaith ei hun, Galisieg, sy'n iaith Rufeinaidd, sy'n debygach i Bortiwgaleg na Sbaeneg. Yn ôl astudiaeth ddiweddar defnyddir yr iaith gan tua 80% o'r boblogaeth. Ymhlith ei harwyr chwedlonol mae Pedro Pardo de Cela (c. 1425 - 17 Rhagfyr 1483). Ystyrir Ramón Piñeiro (31 Mai 1915 - 27 Awst 1990) yn Athronydd, awdur a chenedlaetholwr o bwys. Fe'i ganwyd yn Armea de Abaixo, Lama, Láncara, Galisia ac roedd yn flaenllaw yn ei ymdrech i hyrwyddo diwylliant Galicia wedi Rhyfel Cartref Sbaen.

Roedd Rosalía de Castro (1837 – 1885) yn brif lenor Galisia a heddiw yn arwres ffeministaidd. Cyhoeddodd ei chasgliad cyntaf o farddoniaeth Cantares gallegos (Caneuon Galisieg) ar 17 Mai, 1863. Mae 17 Mai bellach yn cael ei dathlu fel Día das Letras Galegas - Diwrnod llenyddiaeth Galisieg, yn ddiwrnod o wyliau yn Galisia. Un o brif ffigyrau eraill Galisia yw Castelao (1886 – 1950) a oedd yn arweinydd y mudiad cenedlaethol, ysgrifennwr, arlunydd, cartwnydd, dramodydd a doctor.

Cysylltiad Celtaidd

Mae Galisia yn cael ei hystyried fel gwlad Geltaidd am ei gysylltiadau Celtaidd hanesyddol.

Enw un o brif glybiau pêl-droed y wlad yw Celta de Vigo (Celtiaid Vigo) ac mae cerddoriaeth draddodiadol Galisia yn cynnwys offerynnau Celtaidd fel y bibgod.

Mae Os Pinos - anthem genedlaethol y wlad yn cyfeirio at Galisia fel ‘Cenedl Breogán’. Roedd Breogán (Breoghan, Bregon neu Breachdan)^[2] yn arwr yn hanes Celtaidd. Mae’r llyfr Gwyddelig Lebor Gabála Érenn ^[3](Llyfr llafar Iwerddon) o’r canoloesol yn cyfeirio at Breogán a’i disgynyddion yn teithio i Galisia a sefydlu dinas Brigantia (A Coruña heddiw). Mae cerflun modern enfawr o Beogán yn sefyll yn A Coruña yn edrych tua'r môr ac Iwerddon.

Prif drefi Galisia

• Vigo (poblogaeth 300,000)
• A Coruña (poblogaeth 250,000)
• Ourense (poblogaeth 110,000)
• Santiago de Compostela (poblogaeth 90,000)
• Lugo (poblogaeth 90,000)
• Ferrol (poblogaeth 80,000)
• Pontevedra (poblogaeth 80,000)

Yn economaidd, mae Galisia yn dibynnu i raddau helaeth ar amaethyddiaeth a physgota. Mae twristiaeth hefyd yn elfen bwysig, ac mae miloedd o bererinion yn cyrchu i Santiago de Compostela bob blwyddyn ar hyd y Camino de Santiago.

Oriel

• 
  Ymgyrch rhai Galisiaid i gael eu hadnabod yn wlad Geltaidd, ar ffurf baneri Celtaidd.
• 
  Torch aur o Burela, o Oes yr Haearn
• 
  Llywodraeth Galisia: y Pazo de Raxoi, yn Santiago
• 
  Dwysedd y boblogaeth
• 
  Baner Galisia gyda seren dros annibyniaeth

Dinasoedd a threfi mawrion

Y prif ddinasoedd yw: Vigo, A Coruña, Ourense, Lugo, Santiago de Compostela (y brifddinas), Pontevedra a Ferrol.

Yr ardaloedd mwyaf poblog yw:

• Vigo-Pontevedra – 660,000
• A Coruña-Ferrol – 640,000

Rhestr dinasoedd a threfi yn Galisia yn ôl poblogaeth
		Tref/Dinas	Rhanbarth	Poblogaeth (2013)			Tref/Dinas	Rhanbarth	Poblogaeth (2013)
	1	Vigo	Pontevedra	294,997		11	Carballo	A Coruña	31,303
	2	A Coruña	A Coruña	244,810		12	Arteixo	A Coruña	30,482
	3	Ourense	Ourense	106,905		13	Redondela	Pontevedra	30,006
	4	Lugo	Lugo	98,007		14	Culleredo	A Coruña	29,207
	5	Santiago de Compostela	A Coruña	95,207		15	Ames	A Coruña	28,852
	6	Pontevedra	Pontevedra	82,946		16	Ribeira	A Coruña	27,699
	7	Ferrol	A Coruña	70,389		17	Cangas	Pontevedra	26,121
	8	Narón	A Coruña	39,450		18	Marín	Pontevedra	25,864
	9	Vilagarcía de Arousa	Pontevedra	37,621		19	Cambre	A Coruña	23,649
	10	Oleiros	A Coruña	34,470		20	Ponteareas	Pontevedra	23,561

Gweler hefyd

• Llychlynwyr yng Ngalisia

Cyfeiriadau

1. Fraga, Xesús (2008-06-08). "La Academia contesta a la Xunta que el único topónimo oficial es Galicia". La Voz de Galicia. Unknown parameter |trans_title= ignored (help)
2. "Breogán" (yn en), Wikipedia, 2020-01-13, https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Breog%C3%A1n&oldid=935528972, adalwyd 2020-10-24
3. "Lebor Gabála Érenn" (yn en), Wikipedia, 2020-10-18, https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Lebor_Gab%C3%A1la_%C3%89renn&oldid=984132599, adalwyd 2020-10-24

gw • sg • go

Cymunedau ymreolaethol Sbaen

Andalucía · Aragón · Asturias · Cantabria · Castilla-La Mancha · Castilla y León · Catalwnia · Extremadura · Galisia · Gwlad y Basg · Madrid · Murcia · Navarra · La Rioja · Valenciana · Ynysoedd Balearig · Yr Ynysoedd Dedwydd ·

Dinasoedd ymreolaethol
Ceuta · Melilla