Cytundeb Lisbon

Mae Cytundeb Lisbon (a adwaenid i ddechrau fel y Cytundeb Diwygio neu Reform Treaty) yn gytundeb rhyngwladol sy'n diwygio'r ddau gytundeb sy'n ffurfio sail gyfansoddiadol yr Undeb Ewropeaidd (UE). Llofnodwyd y cytundeb gan holl aelod-wladwriaethau'r UE ar 13 Rhagfyr 2007 a daeth i rym ar 1 Rhagfyr 2009. Mae'r cytundeb yn diwygio Cytundeb Maastricht (1992), a adwaenir heddiw'n Gytundeb ar yr Undeb Ewropeaidd (2007) neu TEU, yn ogystal â Chytundeb Rhufain (1957), a elwir heddiw yn Gytundeb ar Weithrediad yr Undeb Ewropeaidd. (2007) neu TFEU.^[1] Mae hefyd yn diwygio'r protocolau cytundeb atodedig yn ogystal â'r Cytundeb sy'n sefydlu'r Gymuned Ynni Atomig Ewropeaidd (EURATOM). Teitl llawn y ddogfen yw "Cytundeb i Ddiwygio Cytundeb yr Undeb Ewropeaidd a'r Cytundeb sy'n sefydlu'r Gymuned Ewropeaidd".

Cytundeb Lisbon

Enghraifft o'r canlynol	Cytundeb gan yr Undeb Ewropeaidd
Dyddiad	13 Rhagfyr 2007
Iaith	official languages of the European Union
Lleoliad	Lisbon
Prif bwnc	yr Undeb Ewropeaidd
Yn cynnwys	Protocol on the concerns of the Irish people on the Treaty of Lisbon
Gwladwriaeth	Portiwgal
Gwefan	http://europa.eu/lisbon_treaty/index_en.htm
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Roedd y newidiadau amlwg yn cynnwys:

• symud o unfrydedd i bleidleisio mwyafrifol amodol mewn o leiaf 45 o feysydd polisi yng Nghyngor y Gweinidogion,

• newid o gyfrifo mwyafrif o’r fath i fwyafrif dwbl newydd,

• Senedd Ewropeaidd fwy pwerus yn ffurfio deddfwrfa dwysiambr, ochr yn ochr â Chyngor y Gweinidogion o dan y weithdrefn ddeddfwriaethol arferol,

• 'personoliaeth' gyfreithiol gyfunol ar gyfer yr UE

• a chreu Llywydd hirdymor y Cyngor Ewropeaidd ac Uwch Gynrychiolydd dros y Polisi Tramor a Diogelwch Cyffredin.

Creodd y Cytundeb hefyd fesur hawliau'r Undeb (y Siarter Hawliau Sylfaenol) yn gyfreithiol-rwym. Am y tro cyntaf, rhoddodd y cytundeb yr hawl gyfreithiol benodol i aelod wladwriaethau adael yr UE, a sefydlodd weithdrefn ar gyfer gwneud hynny.

Nod y cytundeb oedd “cwblhau’r broses a ddechreuwyd gan Gytundeb Amsterdam (1997) a Chytundeb Nice (2001) gyda’r bwriad o wella effeithlonrwydd a chyfreithlondeb democrataidd yr Undeb ac i weithredu'n fwy effeithiol".^[2] Dadleuodd gwrthwynebwyr Cytuniad Lisbon, fel y cyn Aelod Denmarc o Senedd Ewrop (ASE) Jens-Peter Bonde, y byddai'n canoli'r UE,^[3] ac yn gwanhau democratiaeth trwy "symud pŵer i ffwrdd" oddi wrth etholwyr cenedlaethol.^[4] Fodd bynnag, dadleuai'r cefnogwyr ei fod yn dod â mwy o rwystrau a balansau i system yr UE, gyda phwerau cryfach i Senedd Ewrop a rôl newydd i seneddau cenedlaethol.

Dechreuodd trafodaethau i addasu sefydliadau'r UE yn 2001, gan arwain yn gyntaf at y Cytundeb arfaethedig i sefydlu Cyfansoddiad ar gyfer Ewrop, a fyddai wedi diddymu'r cytundebau Ewropeaidd presennol a rhoi "cyfansoddiad" yn eu lle. Er iddo gael ei gadarnhau gan fwyafrif o aelod-wladwriaethau, rhoddwyd y gorau i hyn ar ôl cael ei wrthod gan 55% o bleidleiswyr Ffrainc ar 29 Mai 2005^[5][6] ac yna gan 61% o bleidleiswyr yr Iseldiroedd ar 1 Mehefin 2005.^[7] Ar ôl "cyfnod o fyfyrio", cytunodd aelod-wladwriaethau yn lle hynny i gynnal y cytundebau presennol a'u diwygio, i ddod â nifer o'r diwygiadau a ragwelwyd yn y cyfansoddiad segur i gyfraith. Lluniwyd cytundeb diwygio a'i lofnodi yn Lisbon yn 2007. Yn wreiddiol, y bwriad oedd iddo gael ei gadarnhau gan yr holl aelod-wladwriaethau erbyn diwedd 2008. Methodd yr amserlen hon, yn bennaf oherwydd gwrthodiad cychwynnol y Cytundeb ym Mehefin 2008 gan etholwyr Iwerddon, penderfyniad a wrthodwyd mewn ail refferendwm yn Hydref 2009 ar ôl i Iwerddon sicrhau nifer o gonsesiynau yn ymwneud â’r cytundeb.^[8][9]

Darllen pellach

• Agarunova, Sabina, gol. A allai Cytuniad Lisbon ddod â’r UE a’i sefydliadau yn nes at ddemocratiaeth a lleihau’r diffyg democrataidd? (2016) dyfyniad
• Huang, Chen-Yu. "Y DU a Chadarnhau Cytundeb Lisbon - Dadansoddiad Rhynglywodraethol Rhyddfrydol." EurAmerica 44.2 (2014).
• Dougan, Michael. "Cytundeb Lisbon 2007: Ennill meddyliau, nid calonnau." Adolygiad Cyfraith y Farchnad Gyffredin 45.3 (2008): 617–703.
• Kiiver, Philip. "Cytundeb Lisbon, y seneddau cenedlaethol a'r egwyddor o sybsidiaredd." Maastricht Journal of European and Comparative Law 15.1 (2007): 77–83 ar-lein .
• Pernice, Ingolf. "Cytundeb Lisbon: cyfansoddiadaeth aml-lefel ar waith." Columbia Journal of European Law 15 (2008): 349–408 ar-lein Archifwyd 2021-01-31 yn y Peiriant Wayback .
• Piris, Jean-Claude. Cytundeb Lisbon: Dadansoddiad Cyfreithiol a Gwleidyddol (2010).

Dolenni allanol

• (Saesneg) Testun y Cytundeb Archifwyd 2007-10-21 yn y Peiriant Wayback
• (Saesneg) Cynhadledd Ryng-lywodraethol 2007 Archifwyd 2008-06-23 yn y Peiriant Wayback
• Europedia: Guide to European policies and legislation Archifwyd 2018-10-16 yn y Peiriant Wayback

Cytundebau, strwythur a hanes yr Undeb Ewropeaidd
1951/1952	1957/1958	1965/1967	1992/1993	1997/1999	2001/2003	2007/2009 (?)
			U N D E B   E W R O P E A I D D   ( U E )
Cymuned Ewropeaidd Glo a Dur (CEGD)
	Cymuned Economaidd Ewropeaidd (CEE)		Cymuned Ewropeaidd (CE)
	Cymuned Ewropeaidd Ynni Atomig (Euratom)
		Tair Cymuned Ewropeaidd: CEGD, CEE ac Euratom	Cyfiawnder a Materion Cartref
				Heddlu a Chydweithrediad Cyfreithiol mewn Materion Trosedd
			Polisi Tramor a Diogelwch Cyffredin (PTDC)
Cytundeb Paris	Cytundebau Rhufain	Cytundeb Cyfuno	Cytundeb Maastricht	Cytundeb Amsterdam	Cytundeb Nice	Cytundeb Lisbon
			"Tri philer yr Undeb Ewropeaidd" (y Cymunedau Ewropeaidd, y PTDC, a Heddlu a Chydweithrediad Cyfreithiol)

1. Both can be found here in their consolidated states as of 29 December 2006
2. Quoted from the Treaty Preamble
3. European Union Committee of the House of Lords (2008). The Treaty of Lisbon: an impact assessment. London: Stationery Office. t. 335 (S18 Q47). In the event, however, the Constitution and its successor, the Reform Treaty, pursued the centralizing course that had caused the democratic deficit in the first place. Additional competencies are transferred to the EU...
4. Jens-Peter Bonde (2007). From EU Constitution to Lisbon Treaty (PDF). Foundation for EU Democracy and the EU Democrats. t. 41. ISBN 978-87-87692-71-7. We can still have elections, but we cannot use our vote to change legislation in the many areas where the Union is given the power to decide. It is a very, very long process to change an EU law under the Lisbon Treaty. The power to do this does not lie with the normal majority of voters. It also demands a great effort in a lot of countries to change a law.
5. "29 May 2005 European Constitution referendum: results in France". Minister of the Interior (yn Ffrangeg). Cyrchwyd 15 November 2010.
6. "Marine Le Pen: "The spirit of 29 May"". Front National (yn Ffrangeg). 28 May 2010. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 21 May 2018. Cyrchwyd 4 November 2010.
7. "Verkiezingsuitslagen Referendum 2005—Nederland". Kiesraad (yn Iseldireg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 18 July 2011. Cyrchwyd 15 November 2010.
8. Crosbie, Judith (12 December 2008). "Ireland to hold second referendum". POLITICO. Cyrchwyd 28 April 2019.
9. "Ireland backs EU's Lisbon Treaty". BBC News. 3 October 2009. Cyrchwyd 28 April 2019.