Craig Rhiwarth

Copa mynydd a bryngaer 16.2 ha (40 acer) ym Maldwyn, Powys, yw Craig Rhiwarth. Tu ôl i'r gaer mae'r clogwyni'n codi 500 troedfedd tra bod llethr serth yn disgyn 1200 troedfedd i bentref Llangynog islaw. Mae'n gorwedd y tu ôl i bentref Llangynog, ar lethrau Y Clogydd (1954 troedfedd), sy'n rhan o gadwyn Y Berwyn. Rhed Afon Tanat wrth droed y graig. Mae'n safle naturiol cryf iawn gyda golygfeydd eang dros Ddyffryn Tanat islaw; cyfeiriad grid SJ054271. Uchder cymharol, neu ”amlygrwydd” y copa, ydy 464metr: dyma'r uchder mae'r copa'n codi uwchlaw'r mynydd agosaf.

Craig Rhiwarth

Math	bryngaer
Daearyddiaeth
Sir	Llangynog
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.832285°N 3.401896°W
Cod OS	SJ0548627121
Statws treftadaeth	heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Dynodwr Cadw	MG004
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Y fryngaer

Cofrestrwyd y fryngaer hon gan Cadw a chaiff ei hadnabod gyda'r rhif SAM unigryw: MG004.^[1] Ceir tua 300 o fryngaerau ar restr CADW o henebion, er bod archaeolegwyr yn nodi bod oddeutu 570 ohonyn nhw i gyd yng Nghymru.

I'r gogledd mae hen fur adfeiliedig iawn yn dilyn rhediad naturiol y tir i fwlch tua 1500 troedfedd i fyny. Ymddengys fod yr unig fynedfa yn defnyddio hollt naturiol yn y graig ar yr ochr orllewinol. Mae wyneb y safle'n anwastad iawn, a cheir olion cytiau crwn yma ac acw yng nghanol y gaer, yn wynebu'r de. Ceid felly digon o le i gadw anifeiliad ac ymddengys fod y gaer wedi'i chodi fel amddiffynfa i gadw'r preiddiau'n ddiogel pan fyddai rhaid yn hytrach na fel trigfan barhaol (ni fyddai'n addas i fyw ynddo yn y gaeaf).^[2]

Cloddiwyd rhannau o'r safle yn 1933, ond heb canfod unrhyw wrthrych o waith dyn. Ond mae'r ffaith fod hafotai canoloesol ar ran o'r safle yn dangos fod hanes hir i'r gaer.^[2]

Y copa

Dosberthir copaon Cymru, a gweddill gwledydd Prydain, yn rhestri arbennig yn ôl uchder ac yn ôl amlygrwydd y copa; mae'r copa hwn yn cael ei alw'n Dewey. Mae sawl cymdeithas yn mesur, gwiro a chasglu'r rhestri hyn a dônt ynghyd ar wefan “Database of British and Irish hills”.^[3] Uchder y copa o lefel y môr ydy 532m (1745tr). Cafodd yr uchder ei fesur a'i gadarnhau ddiwethaf ar 30 Mehefin 2007.

Gweler hefyd

• Bryngaerau Cymru
• Rhestri copaon a sut y cânt eu dosbarthu
• Rhestr mynyddoedd Cymru
• Rhestr o Gopaon Cymru

Dolenni allanol

• Clwb Mynydda Cymru
• Lleoliad ar wefan Streetmap Archifwyd 2011-05-24 yn y Peiriant Wayback
• Lleoliad ar wefan Get-a-map Archifwyd 2011-05-24 yn y Peiriant Wayback

Cyfeiriadau

1. Cofrestr Cadw.
2. A. H. A. Hogg, 'Early Iron Age Wales', yn I. Ll. Foster a Glyn Daniel (gol.), Prehistoric and Early Wales (Llundain, 1965).
3. “Database of British and Irish hills”