Aristoteles

Athronydd Groeg yr Henfyd oedd Aristoteles^[1] (hefyd Aristotlys^[1] neu Aristotlus, Groeg: Ἀριστοτέλης). Fe'i ganwyd yn 384 CC yn Stagira, Chalcidici; ac fe fu farw ar 7 Mawrth 322 CC yn Chalcis, Ewboia yng Ngwlad Groeg.

Aristoteles
Ganwyd	384 CC  Stageira
Bu farw	o clefyd coluddol  Chalcis
Man preswyl	Athen, Athen
Alma mater	Academi
Galwedigaeth	biolegydd, cosmolegydd, rhesymegwr, swolegydd, beirniad llenyddol, mathemategydd, moesegydd, gwybodeg, athronydd gwleidyddol, polymath, athroniaeth iaith, llenor, athronydd, seryddwr, daearyddwr, athro, tiwtor, ontolegydd, ffisegydd, diwinydd, seicolegydd
Adnabyddus am	Politics, Moeseg Nicomachaidd, Metaphysics, Physics, Organon, Barddoneg, Constitution of the Athenians, Eudaimonia, Meteorology
Prif ddylanwad	Platon, Socrates, Heraclitos, Parmenides, Zeno o Elea, Democritus, Anaximandros, Epicurus, Hippocrates, Empedocles
Mudiad	ysgol beripatetig
Tad	Nicomachus
Priod	Pythias
Partner	Herpyllis
Plant	Nicomachus, Pythias

Roedd yn fyfyriwr i Platon ac yn athro i Alecsander Fawr. Ysgrifennodd ynglŷn ag amryw feysydd, gan gynnwys ffiseg, barddoniaeth, bioleg, rhesymeg, rhethreg, gwleidyddiaeth, llywodraeth, a moeseg. Ynghyd â Socrates a Platon, roedd yn un o athronwyr mwyaf dylanwadol Groeg yr Henfyd. Trawsnewidiasant athroniaeth Gynsocrataidd yn sylfeini'r Athroniaeth Orllewinol gyfarwydd. Dywed rhai y bu i Platon ac Aristoteles ffurfio dwy ysgol bwysicaf athroniaeth hynafol; tra bod eraill yn gweld dysgeidiaeth Aristoteles yn ddatblygiad a diriaethiad o weledigaeth Platon.

Bywyd

Ganwyd Aristoteles yn Stagira, Chalcidice, yn 384 CC. Ei dad oedd y meddyg personol i Frenin Amyntas III o Macedon. Hyfforddwyd ac addysgwyd Aristoteles fel aelod o'r pendefigaeth. Pan oedd yn tua deunaw oed, fe aeth i Athen i barhau a'i addysg yn Academi Platon. Arhosodd Aristoteles yn yr academi am tua ugain mlynedd, tan gadawodd yn 347 CC, pan bu farw Platon.

Yna, teithiodd gyda Xenocrates i lys Hermias pen Atarneus yn Asia Minor. Tra yn Asia, teithiodd Aristoteles gyda Theophrastus i Ynys Lesbos, lle astudiodd lysieueg a milofyddiaeth yr ynys. Priododd Aristoteles berthynas i Hermias o'r enw Pythias. Fe anwyd merch iddo. Yn fuan ar ôl marwolaeth Hermias, gwahoddwyd Aristoteles gan Philip II, brenin Macedon, i fod yn diwtor i Alecsander Fawr.

Ar ôl treulio sawl blwyddyn yn dysgu yr Alecsander Fawr ifanc, dychwelodd Aristoteles i Athen. Erbyn 335 CC roedd wedi sefydlu ei ysgol ei hun yno a alwodd yn Lyceum. Tra yn Athen, bu farw ei wraig, Pythias, a daeth Aristoteles yn agos at Herpyllis o Stageira. Ganwyd mab iddo o Herpyllis a alwodd ar ôl ei dad, Nicomachus.

Yr adeg honno, astudiodd Aristoteles bron pob pwnc posibl ar y pryd, a gwnaeth sawl cyfraniad sylweddol i'r rhan fwyaf ohonynt. Yng ngwyddoniaeth ffisegol astudiodd anatomeg, seryddiaeth, economeg, embryoleg, daearyddiaeth, daeareg, meteoroleg, ffiseg a milofyddiaeth.

Yn athroniaeth ysgrifennodd am estheteg, moeseg, llywodraeth, metaffiseg, gwleidyddiaeth, seicoleg, a diwinyddiaeth.

Hefyd astudiodd addysg, llenyddiaeth a barddoniaeth. At ei gilydd mae ei waith yn cynnwys ystod y meddwl Groegaidd yn y cyfnod hwnnw.

Gweithiau

• Barddoneg
• Gwleidyddiaeth
• Moeseg Nicomachaidd
• Ffiseg
• Metaffiseg

Cyfeiriadau

1. Geiriadur yr Academi, [Aristotle].