Arglwydd Ninian Crichton-Stuart

Aelod Seneddol yr Unoliaethwyr dros Gaerdydd a fu farw yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf oedd Lefftenant-Cyrnol Arglwydd Ninian Edward Crichton-Stuart (15 Mai 1883 – 2 Hydref 1915). Fe'i ganed yn Dumfries House, Swydd Ayr^[1] yn ail fab i John Crichton-Stuart, 3ydd Marcwis y Biwt a'r Anrhydeddus Gwendolen Mary Anne Fitzalan Howard.

Arglwydd Ninian Crichton-Stuart
Ganwyd	15 Mai 1883  Swydd Ayr
Bu farw	2 Hydref 1915  o lladdwyd mewn brwydr  Loos-en-Gohelle
Dinasyddiaeth	Cymru
Alma mater	Eglwys Crist Ysgol Harrow
Galwedigaeth	gwleidydd
Swydd	Aelod o 30ain Senedd y Deyrnas Unedig
Plaid Wleidyddol	y Blaid Geidwadol
Tad	John Crichton Stuart, 3ydd ardalydd Bute
Mam	Gwendolen Fitzalan-Howard
Priod	Ismay Preston
Plant	Ninian Patrick Crichton-Stuart, Ismay Crichton-Stuart, Claudia Miriam Joanna Crichton-Stuart, Michael Duncan David Crichton-Stuart

Cerflun er cof am yr Arglwydd Ninian. Wedi ei leoli yng Ngerddi Gorsedd, Caerdydd. Cerfiwyd gan William Goscombe John (1860-1952)

Bywyd Cynnar

Cafodd Ninian Crichton-Stuart ei eni yn Dumfries House, Swydd Ayr^[1] a chafodd ei fagu yng Nghastell Caerdydd^[1]. Derbyniodd ei addysg yn Ysgol Harrow ac wedi gadael yr ysgol teithiodd i Rwsia er mwyn dysgu Rwsieg gyda'r gobaith o ddilyn gyrfa yn Gwasanaeth Llysgenhadol^[1]. Wedi salwch tra yn Rwsia, dychwelodd gartref er mwyn mynychu Coleg yr Iesu, Rhydychen.

Yn dilyn marwolaeth ei dad, 3ydd Marcwis y Biwt, etifeddodd Falkland House yn Fife ac ar 16 Mehefin 1906, priododd yr Anrhydeddus Ismay Preston merch y diweddar 14eg Is-iarll Gormanston.

Gwleidyddiaeth

Cafodd gomisiwn gyda 3ydd Bataliwn Ucheldirwyr Cameron y Frenhines ym 1903 a gwasanaethodd am ddwy flynedd gyd Bataliwn 1af, y Gwarchodlu Albanaidd ond gadawodd y fyddin ym 1906 er mwyn canolbwyntio ar ei yrfa wleidyddol. Ym 1907 cafodd ei fabwysiadu'n ymgeisydd yr Unoliaethwyr ar gyfer Bwrdeistrefi Caerdydd, Y Bont Faen a Llantrisant.

Yn ystod Etholiad Cyffredinol mis Ionawr 1910 methiant oedd ei ymgais i ddod yn Aelod Seneddol wrth i David Alfred Thomas o'r Blaid Rhyddfrydol sicrhau mantais o 1,555 dros Crichton-Stuart gyda 13,207 o bleidleisiau^[2], ond wedi ymddeoliad Thomas cyn Etholiad Cyffredinol Rhagfyr 1910, llwyddodd Crichton-Stuart i gael ei ethol gyda 12,181 o bleidleisiau - mantais o 299 dros yr ymgeisydd Rhyddfrydol, Syr Clarendon Golding Hyde^[2].

Parc Ninian

Ym 1910, rhoddodd Crichton-Stuart gefnogaeth mawr i Glwb Pêl-droed Dinas Caerdydd wrth iddynt chwilio am faes newydd. Er mwyn diolch am ei gefnogaeth, cafodd y maes newydd ei enwi'n Barc Ninian^[3]

Rhyfel Byd Cyntaf

Ym 1912, cymerodd reolaeth o 6ed Bataliwn Y Gatrawd Cymreig. Bu farw ar faes y gâd ar 2 Hydref 1915 mewn ymosodiad ar Hohenzollern Redoubt ger La Bassée. Ar ôl cipio ffos y gelyn, cafodd Crichton-Stuart ei saethu gan saethwr cudd y gelyn^[4]

Cyfeiriadau

1. "Falkland 1900-2000, Year 1915 (As researched by Jack Burgess)" (PDF). Fife Historical Society (pdf).^{[dolen farw]}
2. British parliamentary election results, 1885-1918 (Craig)
3. "Ninian Edward Crichton-Stuart". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2015-06-19. Cyrchwyd 2015-06-26. Unknown parameter |published= ignored (help)
4. "Lord Ninian Crichton-Stuart. How he fell". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2015-09-14. Cyrchwyd 2015-06-26. Unknown parameter |published= ignored (help)

Dolenni allanol

• (Saesneg) Hansard: cyfraniadau Arglwydd Crichton-Stuart Archifwyd 2016-03-04 yn y Peiriant Wayback
• (Saesneg) Manylion Comisiwn Beddi Rhyfel y Gymanwlad

Senedd y Deyrnas Unedig
Rhagflaenydd: David Alfred Thomas	Aelod Seneddol dros Gaerdydd Rhag. 1910 – 1915	Olynydd: James Herbert Cory