From Wikipedia, the free encyclopedia
Tref a chymuned ym mwrdeistref sirol Blaenau Gwent, Cymru, yw Tredegar.[1][2] Saif yn Nyffryn Sirhywi. Mae Caerdydd 33.2 km i ffwrdd o Tredegar ac mae Llundain yn 218.7 km. Y ddinas agosaf ydy Casnewydd sy'n 27 km i ffwrdd.
 | |
| Math | tref, cymuned  |
|---|---|
| Poblogaeth | 15,103, 14,740 |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Blaenau Gwent |
| Gwlad |  Cymru |
| Arwynebedd | 3,167.56 ha |
| Cyfesurynnau | 51.7776°N 3.2407°W |
| Cod SYG | W04000758 |
| Cod OS | SO145095 |
| Cod post | NP22 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AS/au Cymru | Alun Davies (Llafur Cymru) |
| AS/au y DU | Nick Smith (Llafur) |
 | |
Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Alun Davies (Llafur Cymru) ac yn Senedd y DU (San Steffan) gan Nick Smith (Llafur).[3][4]
Wedi'i leoli o fewn ffiniau hanesyddol yr hen Sir Fynwy, fe ddaeth yn ganolfan gynnar y Chwyldro Diwydiannol yn Ne Cymru. Ym 1778, adeiladwyd ffwrnais haearn yn Sirhywi gan Thomas Atkinson a William Barrow a ddaeth i'r ardal o Lundain.[5] Roedd angen tanwydd ar gyfer y ffwrnais, felly cyflogwyd dynion i gloddio glo ym Mryn Bach a Nant-y-bwch. Dyma'r mwyngloddio cyntaf, ar raddfa fach, yn yr ardal.
Methodd y ffwrnais yn 1794. Yn 1797, adeiladodd Samuel Homfray, gyda'i bartneriaid Richard Fothergill a Monkhouse Matthew, ffwrnais newydd, gan brydlesu'r tir o Stâd Tredegar yng Nghasnewydd.[6] Creodd hyn Waith Haearn Sirhywi a oedd yn y pendraw i ddod yn Waith Haearn Tredegar, a enwyd er anrhydedd Ystâd Tŷ Tredegar yn Nhredegar a Pharc Tredegar yng Nghasnewydd yn ne'r sir. Mae Adrian Vaughn, yn ei lyfr Grub, Dŵr a Relief (1985) yn crybwyll mai yn 1832 y cymerodd John Gooch swydd reolwr yng ngweithfeydd haearn Tredegar.
Bu sawl o epidemig colera yn y dref yn ystod y 19g a chrëwyd mynwent benodedig ar gyfer y rhai a fu farw o golera yng Nghefn Golau.[7]
Mae Tŷ Bedwellty a'i ardd yn adeilad rhestredig Gradd 2. Yn wreiddiol, roedd yr adeilad yn "fwthyn to gwellt isel", ac fe gafodd yr hen dŷ ei adnewyddu ym 1809. Fe adeiladwyd yr adeilad presennol ym 1818 fel tŷ i Samuel Homfray, a oedd yn brif gyflogwr yr ardal am y rhan fwyaf o'r 19g, trwy ei weithiau glo a haearn.
Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[8][9][10][11]
| Cyfrifiad 2011 | ||||
|---|---|---|---|---|
| Poblogaeth cymuned Tredegar (pob oed) (15,103) | 100% | |||
| Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Tredegar) (1,212) | 8.3% | |||
| :Y ganran drwy Gymru | 19% | |||
| Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Tredegar) (13855) | 91.7% | |||
| :Y ganran drwy Gymru | 73% | |||
| Y nifer mewn gwaith rhwng 16 a 74 oed(Tredegar) (3,137) | 46.6% | |||
| :Y ganran drwy Gymru | 67.1% | |||
Un o brif nodweddion Tredegar yw Cloc y Dref, sydd yn dominyddu ochr ddeheuol canol y dref. Syniad Mrs. R P Davies, gwraig rheolwr Gwaith Haearn Tredegar, oedd cyflwyno "cloc oleuedig aruchel". Ei phenderfyniad hi oedd i adeiladu'r cloc yng nghylch canol y dref.
Yn ôl Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2011, mae 8% o'r boblogaeth yn medru'r Gymraeg. Mae 468 o bobl yn gallu siarad Cymraeg, mae 441 yn gallu darllen Cymraeg, ac mae 392 yn gallu ysgrifennu Cymraeg. Yn 2001, roedd 8.8% o'r boblogaeth yn medru'r Gymraeg.[12]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
