braster y mae gan y cadwyni asid brasterog i gyd, neu'n bennaf, fondiau sengl From Wikipedia, the free encyclopedia
Mae braster dirlawn[1] yn fraster sy'n cynnwys lefel uchel o asidau brasterog dirlawn.
Math | braster |
---|---|
Y gwrthwyneb | braster annirlawn |
Yn cynnwys | ocsigen, carbon |
Mae yna hefyd fraster annirlawn, sy'n cynnwys lefel uchel o asidau brasterog annirlawn. Triglyserid yw braster, sy'n golygu ei fod yn cynnwys moleciwl glyserol a thri moleciwl asid brasterog.
Yn ymarferol, mae pob braster yn gymysgedd o frasterau dirlawn ac annirlawn, mae un braster yn cynnwys mwy o fraster dirlawn, a'r llall yn cynnwys mwy o frasterau annirlawn. Am resymau ymarferol, bron byth edrychir ar dirlawnder y braster, ond mae'r gymhareb rhwng achosion o asidau brasterog gwahanol. Mae'r rhan fwyaf o frasterau anifeiliaid yn dirlawn. Mae brasterau planhigion a physgod yn gyffredinol yn annirlawn.[2]
Mae brasterau dirlawn yn bwysig ar gyfer maeth ac iechyd. Mae brasterau dirlawn yn cynyddu lefelau cholesterol (y 'drwg' ond hefyd y 'da'). Yn ôl y Ganolfan Maeth, mae brasterau mono- ac amlannirlawn yn helpu i gadw lefelau cholesterol yn isel. Mae braster dirlawn yn sicrhau y gellir gwneud mwy o asidau brasterog EPA (Asid Eicosapentaenoic) a DHA (Asid Docosahexaenoic) o asid linolenig o had llin (linseed) neu'r planhigyn chia (Salvia hispanica).
Mae'r holl ganllawiau gwyddonol yn cytuno bod tystiolaeth gymedrol bod bwyta braster dirlawn yn gysylltiedig â risg uwch o glefyd cardiofasgwlaidd.[3] Nid oes tystiolaeth bod diet iach yn gyfyngedig mewn braster dirlawn.[4]
Mae datganiad maeth yn cael ei argraffu ar becynnu cynhyrchion bwyd. Mae hyn yn cynnwys y cynnwys braster ac yn aml hefyd y cynnwys braster dirlawn. Mae canllawiau a ryddhawyd gan lawer o sefydliadau meddygol, gan gynnwys Sefydliad Iechyd y Byd, wedi argymell lleihau cymeriant braster dirlawn i hybu iechyd a lleihau'r risg o glefydau cardiofasgwlaidd.
Mae brasterau dirlawn yn digwydd yn naturiol yn bennaf mewn braster anifeiliaid neu laeth, ond hefyd mewn rhai mathau o olew llysiau, megis olew palmwydd, olew cnewyllyn palmwydd, olew cnau coco a menyn coco a bwydydd eraill[5] Yn ogystal, mae'n bosibl caledu asidau brasterog annirlawn (olewau hylif) yn artiffisial trwy hydrogeniad. Yn y broses hon, mae'r asidau brasterog annirlawn yn cael eu trosi (yn rhannol neu'n gyfan gwbl) yn asidau brasterog dirlawn. Os bydd hyn yn digwydd yn anghyflawn, mae braster traws yn cael ei greu . Fodd bynnag, sefydlwyd bod y traws-fraster hwn a ffurfiwyd yn artiffisial yn cael effaith negyddol ar iechyd.[6] Ymhlith pethau eraill, mae'n rhoi lefelau inswlin uchel yn gronig, sy'n achosi risg uwch o ddiabetes.
Rhai enghreifftiau cyffredin o asidau brasterog dirlawn:
Ceir y cofnod cynharaf o'r term braster dirlawn o rifyn xii yn 1993 o'r 'Cennad' lle nodir, "Fe ddarganfuwyd perthynas ystadegol sylweddol rhwng cyfran y braster dirlawn yn y bwyd a lefel colesterol yn y gwaed."[7] Daw'r gair o'r geiriau dir + llawn. Noda Geiriadur Prifysgol Cymru bod i'r gair 'dir' sawl ystyr gan gynnwys; "enbyd, aruthr, tra dwys, eithafol; taer ei alwad, tra phwysig". Mae 'dirlawn' felly'n golyg gor-lawn, neu gofidus o lawn, sef 'saturated' yn Saesneg.[8]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.