Ada Yonath

Cemegydd yw Ada E. Yonath (Hebraeg: עדה יונת; ganwyd 22 Mehefin 1939 yn Jerwsalem)^[1] a astudiodd yn y Weizmann Institute of Science yn Israel. Enillodd y Wobr Nobel mewn Cemeg am waith ar strwythur y ribosom yn 2009^[2] gyda Venkatraman Ramakrishnan a Thomas A. Steitz. Hi yw'r ferch gyntaf o'r Dwyrain Canol i ennill y wobr hon.^[3]

Ada E. Yonath
Yr Athro Ada E. Yonath yn ystod ei hymweliad a Kerala yn 2013.
Ganwyd	Ada Lifshitz (1939-06-22) 22 Mehefin 1939 (85 oed) Jeriwsalem, Palesteina dan Fandad Prydain
Bu fyw yn	Israel
Meysydd	Grisialeg
Sefydliadau	Sefydliad Gwyddonol Weizmann
Alma mater	Prifysgol Hebraeg Jeriwsalem
Enwog am	Cryo bio-grisialeg
Prif wobrau	Gwobr Harvey (2002) Gwobr Wolf mewn Cemeg (2006) Gwobrau L'Oréal-UNESCO i Ferched mewn Gwyddoniaeth (2008) Gwobr Albert Einstein mewn Gwyddonaeth (2008) Wobr Nobel mewn Cemeg (2009)

Er iddi arbenigo mewn grisialeg, mae'n fwyaf nodedig am ei gwaith ar strwythyr y ribosom. Yn 2016 roedd yn gyfarwyddwraig Canolfan Helen a Milton A. Kimmelman yn Sefydliad Gwyddonol Weizmann.

Magwraeth

Ganwyd Yonath (née Lifshitz)^[4] yn ardal Geula o Jeriwsalem.^[5] Symudodd ei rhieni Hillel ac Esther Lifshitz, i'r ardal o Zduńska Wola, Gwlad Pwyl yn 1933, cyn creu'r Israel bresennol.^[6] Rabi oedd ei thad oedd hefyd yn rhedeg siop nwyddau. Oherwydd fod arian yn brin, roedd sawl teulu'n byw yn yr un tŷ. Daeth llyfrau'n gwmni iddi - yr unig gwmni, meddai'n ddiweddarach. Llwyddodd ei rhieni iddi gael ei derbyn mewn ysgol yn Beit HaKerem, lle cafodd addysg dda. Pan y bu ei thad farw pan oedd yn 42 oed, symudodd y teulu i Tel Aviv.^[7] Derbyniwyd Yonath i Ysgol Uwchradd Tichon Hadash, er nad oedd ei thad yn medru talu'r ffioedd; rhoddodd Yonath wersi mathemateg i ddisgyblion eraill er mwyn iddi fedru talu.^[8] Ei harwres pan oedd yn blentyn oedd y gwyddonydd Marie Curie.^[9] Dychwelodd i Jeriwsalem am ei choleg a derbyniodd radd mewn cemeg yn 1962, a gradd meistr mewn biocemeg yn 1964. In 1968, cafodd yn Sefydliad Gwyddonol Weizmann mewn astudiaeth pelydr-X o risialeg collagen, gyda Wolfie Traub yn gofalu amdani.^[10][11][12]

Cyfeiriadau

1. "Israel Prize Official Site (mewn Hebraeg) – Recipient's C.V."
2. (Saesneg) Structure and Function of the Ribosome. The Royal Swedish Academy of Sciences, 7th o Hydref. Archifwyd 2016-04-09 yn y Peiriant Wayback
3. Lappin, Yaakov (2009-10-07). "Nobel Prize Winner 'Happy, Shocked'". Jerusalem Post. Cyrchwyd 2009-10-07.
4. "מנכ"ל המדינה (tud. 4; 18.11.09 "ידיעות אחרונות") PDF" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2012-04-25. Cyrchwyd 2016-05-05.
5. "Ada Yonath— L'Oréal-UNESCO Award". Jerusalem Post. 2008-03-08. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-01-17. Cyrchwyd 2021-12-26.
6. István Hargittai, Magdolna Hargittai “Candid science 6”: Interview with Ada Yonath (tud. 390): Yn y ffynhonnell hon, sillefir ei chyfenw fel Livshitz.
7. "Israeli professor receives Life's Work Prize for women in science". Ministry of Foreign Affairs. 2008-07-28.
8. Archifwyd 2012-01-17 yn y Peiriant Wayback Former 'village fool' takes the prize, Jerusalem Post
9. "ISRAEL21c - Uncovering Israel". Israel21c.
10. "(IUCr) European Crystallography Prize". iucr.org.
11. Traub, Wolfie; Yonath, Ada (1966). "POLYMERS OF TRIPEPTIDES AS COLLAGEN MODELS .I. X-RAY STUDIES OF POLY (L-PROLYL-GLYCYL-L-PROLINE) AND RELATED POLYTRIPEPTIDES". Journal of Molecular Biology 16 (2): 404. doi:10.1016/S0022-2836(66)80182-1.
12. Yonath, Ada; Traub, Wolfie (1969). "POLYMERS OF TRIPEPTIDES AS COLLAGEN MODELS .4. STRUCTURE ANALYSIS OF POLY(L-PROLYL-GLYCYL-L-PROLINE)". Journal of Molecular Biology 43 (3): 461. doi:10.1016/0022-2836(69)90352-0.