Мускав

Мускав (выр. Москва) — Раççей Федерацийĕн тĕп хули, унӑн субъекчĕ, Мускав облаçĕн тĕп хули. Мускав юхан шывĕ çинче вырнаçнă. 1147 çулта Юрий Долгорукий никĕсленĕ, 1918 çултанпа Раççейĕн тĕп хули.^[1]

Мускав
Хула гербĕ
Патшалăх:	Раççей
Регион:	Федеративлă хула
Никĕсленĕ:	1147
Хула, çултан:
Халăх йышĕ, пин çын:	12 380 664 (2017)
Хула лаптăкĕ:	1 097,12 км2
Геогр. анлăхĕ:	55° 44′ ç. ш.
Геогр. вăрăмлăхĕ:	37° 33′ х.т.д.

Мускавăн Хĕрлĕ лапамĕ

Мускав, Вырӑс патшалӑхӗн, Раҫҫей империйӗн историллӗ тӗп хули (1728-1730 ҫулсенче), ССРП историллӗ тӗп хули. Хула-паттӑр. Мускавра Раҫҫей Федерацийӗн патшалӑх влаҫӗн федераци органӗсем (Конституциллӗ судсемсӗр пуҫне), ют ҫӗршыв патшалӑхӗсен элчелĕхĕсем, раҫҫей коммерци организацийӗсемпе пĕрлĕхӗсен нумайӑшӗн штаб-хваттерӗ пур.

Раҫҫейӗн хӗвеланӑҫ енче, Мускав юханшывӗ хӗрринче, Тухӑҫпа Европӑри тӳремлӗхĕ варринче, Окапа Атӑл шывӗ хушшинче вырнаҫнӑ. Федераци субъекчӗ пекех, Мускав Мускавпа Калукӑ облаҫӗсемпе чикӗленет.

Мускав — Раҫҫейри халӑх юратакан туризм центрӗ шутланать. Кремль, Хӗрлӗ лапам, Новодевичье мӑнастăрӗпе Вознесени Чиркӗвӗ Коломенскинче ЮНЕСКО пӗтӗм тӗнчери еткерӗн объекчӗсен йышне кӗреҫҫӗ. Çаплах вăл транспорт ҫыххи шутланать: хулара 6 аэропорт, 9 чугун ҫул вокзалĕ, 3 юханшыв порчĕ (Атлантика тата Ҫурҫӗрти Пӑрлӑ океансен бассейнӗсем ҫинчен ҫырмалли ҫыру пур). 1935 ҫултанпа Мускавра метрополитен ӗҫлет. Мускав — ҫӗршывӑн спорт центрӗ. 1980 ҫулта Мускавра XXII ҫуллахи Олимп вӑййисем иртнӗ, 2018 ҫулта вара футбол чемпионачӗн хуҫисенчен пӗри пулса тӑнӑ.

Мускав пуçлăхĕ — Сергей Собянин.

Этимологи

Анклăш чĕлхинчен Moscow вăл хăйне кура тутарпа-мăнхул карти вăхăтĕнче "Mosque" ятлă пулнă "мечете" палăртнă, тутарсен ставки пулнă унта ĕлĕк авал, унтан хула пулса каят.

Администрациллĕ пайлану

Ӳкерчĕк:Moskva-Montage

Мускав

Мускав 10 тăрăхран тытăнса тăрать:

• Хĕвелтухăç тăрăхĕ
• Хĕвеланăç тăрăхĕ
• Зеленоград
• Çурçĕр тăрăхĕ
• Çурçĕр-Анăç тăрăхĕ
• Çурçĕр-Тухăç тăрăхĕ
• Вар тăрăхĕ
• Кăнтăр-Анăç тăрăхĕ
• Кăнтăр-Тухăç тăрăхĕ
• Кăнтăр тăрăхĕ

1992 çулччен Мускав районсене пайланнă. Халь тăрăхсемпемпе управăсенчен тытăнса тăрать.

Мускаври вĕренӳ аслă шкулĕсем

• М. В. Ломоносов ячĕллĕ Мускав патшалăх университечĕ
• Мускаври физикăпа техника институчĕ
• Н.Е. Бауман ячĕллĕ Мускав патшалăх техника университечĕ
• Мускаври энергетика институчĕ
• Мускаври авиаци институчĕ
• Г. В. Плеханов ячĕллĕ Раççейĕн экономика академийĕ
• Мускаври инженерли-физика институчĕ
• Раççейри патшалăхăн нефтьпе газ университечĕ
• Мускаври патшалăхăн техника университечĕ ("МАМИ")
• Мускаври патшалăхăн ту ĕçĕсен университечĕ
• Раççейри патшалăхăн технологи университечĕ "МАТИ"
• Мускаври патшалăхăн индустри университечĕ
• Мускаври патшалăхăн технологи университечĕ «Станкин»
• Г. В. Плеханов ячĕллĕ Раççейĕн экономика академийĕ
• П. И. Чайковский ячĕллĕ Мускаври патшалăх консерваторийĕ
• РФ Ертӳçĕлĕх çумĕнчи Финанс Академийĕ
• Патрис Лумумба ячĕллĕ Раççейĕн халăх туслăхĕн университечĕ
• Çар университечĕ (РФ Хӳтĕлев министерствин)
• А. М. Горький ячĕллĕ Литература институчĕ
• Мускаври патшалăхăн лингвистика университечĕ
• Мускаври ял хуçалăх академийĕ
• Мускаври патшалăхăн вăрман университечĕ
• Мускаври патшалăхăн текстиль университечĕ
• Мускаври патшалăхăн геодезипе картографи университечĕ
• Мускаври патшалăхăн пичет университечĕ

Истори

Мускав историйӗ

Пурăнан халăх

Хăш халăхне палăртнисем	Халăх йышĕ, çын (2010 çул)[2][3]	Процент
Вырăс	9 930 410	86,33%
Украин	154 104	1,34%
Тутар	149 043	1,30%
Эрмен	106 466	0,93%
Азербайджан	57 123	0,50%
Еврей	53 145	0,46%
Белорус	39 225	0,34%
Грузин	38 934	0,34%
...
Чăваш	14 313	0,12%
Халăхне кăтартман	668 409	5,81%

Мускаври коммуникаци

Шаблон:Мускаври аэропортсем

Мускаври чăваш наци-культура автономийĕ[4]

2000 çулхи кăрлачăн 16-мĕшĕнче йĕркеленĕ.

Адрес: 109017, Мускав, Большая Ордынка ур., 46 çурт , 1 пӳрт.

Ертӳçи: Григорьев Анатолий Иванович.

Автономи Акатуй уявне ирттерет.

Мускаври чăваш культура пĕрлĕхĕ

• Мускаври чăваш хорĕ «Туслăх» (халĕ «Атăл»)
• ачасен ташă ушкăнĕ «Шăнкăрав»
• вырсарникун чăваш шкулĕ

Ертӳçи: Смирнова Лира Петровна

• Мускаври чăваш этеплĕх пĕрлĕхĕ(ĕçлемен каçă)

Тетĕшĕсем

Тель-Авив, Израиль Белград, Серби Анкара, Турци Николаев, Украина Киев, Украина Бангкок, Таиланд Берлин, Германи Прага, Чехи Токио, Япони Бейрут, Ливан Подгорица, Черногори Манила, Филиппинсем

Варшава, Польша Краков, Польша Мадрид, Испани Ереван, Армени Лондон, Аслă Британи Дюссельдорф, Германи Сеул, Кăнтăр Корей Париж, Франци Каир, Икĕпат Любляна, Словени Алжир, Алжир

Алма-ата, Казахстан Астана, Казахстан Чикаго, АПШ Тегеран, Иран Гавана, Куба Афины, Греци Дубай, Пĕрлешĕннĕ Арап Эмирачĕсем Вена, Австри Никосия, Кипр Тирана, Албани

Паллă çынсем

• Дмитрий Донской 1350—1389
• Пётр I 1672—1725
• Александр Cуворов 1729—1800
• Иван Крылов 1769—1844
• Александр Грибоедов 1795—1829
• Александр Пушкин 1799—1837
• Николай Гоголь 1809—1852
• Михаил Лермонтов 1814—1841
• Фёдор Достоевский 1821—1881
• Софья Ковалевская 1850—1891
• Владимир Шухов 1853—1939
• Антон Чехов 1860—1904
• Михаил Челноков 1862—1905
• Савва Морозов 1863—1935
• Василий Кандинский 1866—1944
• Андрей Туполев 1888—1972
• Борис Пастернак 1890—1960
• Михаил Булгаков 1891—1940
• Марина Цветаева 1892—1941
• Владимир Маяковский 1893—1930
• Сергей Королёв 1907—1966
• Сергей Михалков 1913—2009
• Андрей Сахаров 1921—1989
• Булат Окуджава 1924—1997
• Евгений Леонов 1926—1994
• Евгений Светланов 1928—2002
• Юрий Яковлев 1928
• Андрей Тарковский 1932—1986
• Андрей Вознесенский 1933
• Юрий Визбор 1934—1984
• Игорь Можейко (Кир Булычёв) 1934—2003
• Юрий Лужков 1936
• Сергей Аверинцев 1937—2004
• Андрей Михалков-Кончаловский 1937
• Владимир Высоцкий 1938—1980
• Никита Михалков 1945
• Андрей Макаревич 1953
• Алексей Пажитнов 1956
• Сергей Брин 1973

Ӳкерчĕк:850 лет Москве. Мар лист 1997 10 марок.jpg

Мускава 850 çул. Раççей марккă листи. 1997

Çав. пекех

• Кремль (Мускав)
• Мускав музейĕсем
• Мускав урамĕсем
• Мускавăн пурăнакан вырăнĕсем
• Мускав фонтанĕсем
• Мускав облаçĕ
• Мускав телекуравĕ
• Мускав-Сити
• Олимпийский (спорт комплексĕ)
• Хрущёвка
• Арх Москва
• ГУМ
• Останкино çӳлĕ çурт

Вуламалли

• Владимир Гиляровский. Москва и москвичи (Wikisourceре)
• Москва в журнале Наука и жизнь
• Окликни улицы Москвы… 2008 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ. — история Москвы и русской речи, места в Москве.
• Старая Москва и Москва, которой нет — ватă мускав кварталĕсемпе урамĕсен фотографисем, кунçулĕсем, халапĕсем.
• Селиванов А. Ф., Забелин И. Е. Москва // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
• Москва : Энциклопедия / гл. ред. А. Л. Нарочницкий. — М. : Советская Энциклопедия, 1980. — 688 с., ил.
• Колодный Л. Е. Москва у нас одна. — М. : Политиздат, 1991.
• Москва : Энциклопедия / Гл. ред. С. О. Шмидт ; Сост. : М. И. Андреев, В. М. Карев. — М. : Большая Российская энциклопедия, 1997. — 976 с. : ил.
• Москва — Петербург : Pro et contra. Диалог культур в истории национального самосознания. Антология. — Северо-Западное отделение Российской академии образования, Русский христианский гуманитарный институт; (Составитель К. Г. Исупов. Отв. ред. Д. К. Бурлака). — СПб. : Изд-во РХГИ, 2000. — 711 с. ISBN 5-88812-067-7
• Самойлов Б. Л., Морозова Г. В. Красная книга города Москвы. — М.: 2001.
• Гиляровский В. А. Москва и москвичи. — М. : АСТ Астрель, 2005. — 511 с.
• Гиляровский В. А. Мои скитания / Москва газетная — М. : АСТ, 2007. — 508 с.
• Пыляев М. И. Старая Москва: Рассказы из былой жизни первопрестольной столицы; (сост., предисл. и коммент. Ю. Н. Александрова). — Москва: АСТ Хранитель, 2007. — 762 c.
• Вахитов, Р. Р. Москвичи как сословие. // Отечественные записки. — 2012. — № 3.
• Большой атлас Москвы / Московский гос. ун-т им. М. В. Ломоносова; картогр. основа — Роскартография ; науч. рук. Н. С. Касимов, В. С. Тикунов. — М.: Феория, 2013. — ISBN 978-5-91796-032-6

Асăрхавсем

1. Мускав хули ҫинчен калакан информаци 2021 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 14-мӗшӗнче архивланӑ.
2. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года 2014 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
3. Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года в отношении демографических и социально-экономических характеристик отдельных национальностей 2021 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 9-мӗшӗнче архивланӑ.
4. чăваш наци культурин автономийĕ(ĕçлемен каçă)

Каçăсем

• Мускав ертӳлĕхĕн сайчĕ 2011 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 25-мӗшӗнче архивланӑ.
• Мускав фотографисем
• Форум Москвы