لاڤا
From Wikipedia, the free encyclopedia
لاڤا (بە ئینگلیزی: Lava) بریتییە لە بەردی تواوە کە لە گڕکانێکەوە لە کاتی تەقینەوەدا دەڕژێت. گەرمییەکی زۆرە، پلەی گەرمی دەگاتە سەرووی ١٢٠٠ پلەی سەدی (٢٢٠٠ پلەی فەھرەنگی) و بە لاکانی گڕکانەکەدا دەڕژێتە خوارەوە و زۆرجار ھەموو شتێک لە ڕێڕەوەکەیدا لەناو دەبات. لەگەڵ ساردبوونەوەی لاڤاکەدا ڕەق دەبێتەوە و دەبێتە بەرد و زەوییەکی نوێ دروست دەکات و دیمەنەکە لە قاڵب دەداتەوە. لاڤا دەتوانێت لە پێکھاتەدا جیاواز بێت، جۆرە جیاوازەکانی لاڤا تایبەتمەندی جیاوازیان ھەیە، وەکو چەسپاوی و ڕێژەی گازی. جۆری ئەو لاڤایەی کە لە کاتی تەقینەوەیەکدا بەرھەم دێت دەتوانێت کاریگەری لەسەر شێوازی تەقینەوەکە و ئەو مەترسیانە ھەبێت کە لەسەر ناوچەی دەوروبەری دروستی دەکات. باوترین جۆری لاڤا بازاڵتیکە کە ڕێژەی سیلیکای کەمی تێدایە و بە ئاسانی دەڕژێت، لە ئەنجامدا کاتێک سارد دەبێتەوە پێکھاتەی نەرم یان بلۆکی دروست دەکات. لە لایەکی دیکەوە، لاڤای ئەندێسیتیک یان ڕیۆلیتیک، کە ڕێژەی سیلیکای زیاتری تێدایە، زیاتر چەسپاوە و دەتوانێت ببێتە ھۆی لێشاوی ئەستوور و بلۆکی یان تەقینەوە.
ڕەوتی لاڤا دەتوانێت مەودای دوور لە سەرچاوەی تەقینەوەکە ببڕێت، ھەموو شتێکی لە ڕێگاکەیاندا بگرێتەوە. دەتوانن ببنە ھۆی زیانگەیاندن بە موڵک و ماڵی و لەناوبردنی ژێرخانی زەوی و مەترسی لەسەر ژیانی مرۆڤەکان دروست بکەن. جگە لەو مەترسییە فیزیکیانەی کە لاڤای لێشاو دروستی دەکات، مەترسی تەندروستیشی ھەیە کە پەیوەندی بەو گازانە ھەیە کە لە کاتی تەقینەوەی گڕکانەکاندا دەردەچن. ئەم گازانە دەتوانن بریتی بن لە دووەم ئۆکسیدی گۆگرد و دووەم ئۆکسیدی کاربۆن و ماددە ژەھراوییەکانی تر کە دەتوانن زیان بە مرۆڤ و گیانلەبەرانبگەیەنن. سەرەڕای توانای تێکدەرانەی لێشاوی لاڤا، بەڵام ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە داڕشتنی ڕووی زەوی. ئەوان فۆڕمی زەوی نوێ دروست دەکەن، وەک دوورگەی گڕکان و فەلاتی لاڤا، و خاکەکە دەوڵەمەند دەکەن بە کانزاکان کە دەتوانن پشتگیری لە ڕوەکی گەشاوە بکەن. لێکۆڵینەوە لە لێشاوی لاڤا دەتوانێت تێڕوانینێکی بەنرخ لە جیۆلۆجیای ناوچەیەک بدات و یارمەتی زانایان بدات لەو پرۆسانەی تێبگەن کە ڕووی داینامیکی زەوی لە قاڵب دەدەن.[1]