ئەفریقا

ئەفریقا، لە دوای ئاسیاوە لە ڕووی گەورەیی و ئاپۆرەوە دووھەمین کیشوەری جیھانە. ئەگەر دوورگە دراوسێیەکانیشی ھەژمار بکەین بە نزیکەی ٣٠٫٢ ملیۆن کیلۆمەتر چوارگۆشە، ٦٪ی گشت ڕووبەری زەوین و٢٣٪ی گشت ڕووبەری وشکایییەکانی داپۆشیوە.^[1]

کیشوەری ئەفریقا

کیشوەری ئەفریقا لە یەک ڕوانگەدا ژمارەی دەوڵەتەکان: ٥١ دەوڵەتی سەربەخۆ

ڕووبەر: ٣٠٬٣٧٠٬٠٠٠ کم^٢

ژمارەی دانیشتووان: بەپێی دووەم سەرژمێری ساڵی ٢٠١٦ نزیکەی ١٬٢٢٥٬٠٨٠٬٥١٠ کەسە

چڕی دانیشتووان: ٣٦٫٤/کم^٢

بەرزترین لووتکە: کلیمانگارۆ لە تانزانیا (٥٨٩٥ م)

درێژترین ڕووبار: ڕووباری نیل (٦٦٩٥ کم)

گەورەترین وڵاتی لە ڕووبەردا: سوودان (٨١٣٬٥٠٥٬٢ کم^٢)

گەورەترین وڵاتی لە دانیشتوواندا: نێجیریا(١٣٠)ملیون

گەورەترین شار: قاھیرە (١٢ ملیۆن کەس)

گەورەترین وڵاتی لە ناردنی نەوتدا: لیبیا

گرنگترین بەرھەمە کشتوکاڵییەکان: گەنم، گەنمەشامی، زەیتون، ترێ، قامیشی شەکر، خورما، ترشەمەنییەکان، پاقلەی سوودانی، مۆز، لۆکە و لاستیک.

سەروەتە کانزایی و کانییەکان: بەترۆل، خەڵوز، ئاسن، مس، ئاڵتوون، ئەڵماس، فۆسفات، کۆباڵت، کڕۆم و تەنەکە.

ھەرێمی ئاو و ھەوا:

1. ھەرێمی کەمەرەیی
2. ھەرێمی خولگەیی
3. ھەرێمی بیابانی گەرم
4. ھەرێمی دەریای ناوەڕاست
5. ھەرێمی ئاووھەوای دەریای شێدار
6. ھەرێمی ئەسیوبی (حەبەشە)

وڵاتەکان

وڵات	(کم٢)	دانیشتوان	ساڵ	چڕی (لە ھەر کم٢)	پایتەخت
باکووری ئەفریقا
جەزائیر	٢٬٣٨١٬٧٤٠	٣٤٬١٧٨٬١٨٨	٢٠٠٩	١٤	جەزائیر
Canary Islands (Spain)	٧٬٤٩٢	٢٬١١٨٬٥١٩	٢٠١٠	٢٢٦	Las Palmas de Gran Canaria, Santa Cruz de Tenerife
Ceuta (Spain)	٢٠	٧١٬٥٠٥	٢٠٠١	٣٬٥٧٥	—
میسر	١٬٠٠١٬٤٥٠	٨٢٬٨٦٨٬٠٠٠	٢٠١٢	٨٣	قاھیرە
لیبیا	١٬٧٥٩٬٥٤٠	٦٬٣١٠٬٤٣٤	٢٠٠٩	٤	تەرابلوس
Madeira (Portugal)	٧٩٧	٢٤٥٬٠٠٠	٢٠٠١	٣٠٧	Funchal
Melilla (Spain)	١٢	٦٦٬٤١١	٢٠٠١	٥٬٥٣٤	—
مەغریب	٤٤٦٬٥٥٠	٣٤٬٨٥٩٬٣٦٤	٢٠٠٩	٧٨	ڕەبات
سوودان	١٬٨٦١٬٤٨٤	٣٠٬٨٩٤٬٠٠٠	٢٠٠٨	١٧	Khartoum
توونس	١٦٣٬٦١٠	١٠٬٤٨٦٬٣٣٩	٢٠٠٩	٦٤	توونس
Western Sahara	٢٦٦٬٠٠٠	٤٠٥٬٢١٠	٢٠٠٩	٢	El Aaiún
Horn of Africa
جیبووتی	٢٣٬٠٠٠	٩٤٢٬٣٣٣	٢٠١٦	٢٢	Djibouti
ئێریتریا	١٢١٬٣٢٠	٥٬٦٤٧٬١٦٨	٢٠١٦	٤٧	Asmara
ئیتیۆپیا	١٬١٢٧٬١٢٧	١٠٢٬٤٠٣٬١٩٦	٢٠١٦	٧٥	Addis Ababa
سۆماڵیا	٦٣٧٬٦٥٧	١٤٬٣١٧٬٩٩٦	٢٠١٧	١٥	Mogadishu
ڕۆژھەڵاتی ئەفریقا
بوروندی	٢٧٬٨٣٠	٨٬٩٨٨٬٠٩١	٢٠٠٩	٣٢٣	Bujumbura
دوورگەکانی قەمەر	٢٬١٧٠	٧٥٢٬٤٣٨	٢٠٠٩	٣٤٧	Moroni
کینیا	٥٨٢٬٦٥٠	٣٩٬٠٠٢٬٧٧٢	٢٠٠٩	٦٦	Nairobi
ماداگاسکار	٥٨٧٬٠٤٠	٢٠٬٦٥٣٬٥٥٦	٢٠٠٩	٣٥	Antananarivo
مالاوی	١١٨٬٤٨٠	١٤٬٢٦٨٬٧١١	٢٠٠٩	١٢٠	Lilongwe
مۆریس	٢٬٠٤٠	١٬٢٨٤٬٢٦٤	٢٠٠٩	٦٣٠	Port Louis
Mayotte (France)	٣٧٤	٢٢٣٬٧٦٥	٢٠٠٩	٤٩٠	Mamoudzou
مۆزامبیک	٨٠١٬٥٩٠	٢١٬٦٦٩٬٢٧٨	٢٠٠٩	٢٧	Maputo
Réunion (France)	٢٬٥١٢	٧٤٣٬٩٨١	٢٠٠٢	٢٩٦	Saint-Denis
ڕواندا	٢٦٬٣٣٨	١٠٬٤٧٣٬٢٨٢	٢٠٠٩	٣٩٨	Kigali
سیشێل	٤٥٥	٨٧٬٤٧٦	٢٠٠٩	١٩٢	Victoria
سوودانی باشوور	٦١٩٬٧٤٥	٨٬٢٦٠٬٤٩٠	٢٠٠٨	١٣	Juba
تانزانیا	٩٤٥٬٠٨٧	٤٤٬٩٢٩٬٠٠٢	٢٠٠٩	٤٣	Dodoma
ئووگاندا	٢٣٦٬٠٤٠	٣٢٬٣٦٩٬٥٥٨	٢٠٠٩	١٣٧	Kampala
زامبیا	٧٥٢٬٦١٤	١١٬٨٦٢٬٧٤٠	٢٠٠٩	١٦	Lusaka
زیمبابوی	٣٩٠٬٥٨٠	١١٬٣٩٢٬٦٢٩	٢٠٠٩	٢٩	Harare
ئەفریقای ناوەند
ئەنگۆلا	١٬٢٤٦٬٧٠٠	١٢٬٧٩٩٬٢٩٣	٢٠٠٩	١٠	Luanda
کامیروون	٤٧٥٬٤٤٠	١٨٬٨٧٩٬٣٠١	٢٠٠٩	٤٠	Yaoundé
کۆماری ئەفریقای ناوەندی	٦٢٢٬٩٨٤	٤٬٥١١٬٤٨٨	٢٠٠٩	٧	Bangui
چاد	١٬٢٨٤٬٠٠٠	١٠٬٣٢٩٬٢٠٨	٢٠٠٩	٨	N'Djamena
کۆماری کۆنگۆ	٣٤٢٬٠٠٠	٤٬٠١٢٬٨٠٩	٢٠٠٩	١٢	Brazzaville
کۆماری دیموکراتیی کۆنگۆ	٢٬٣٤٥٬٤١٠	٦٩٬٥٧٥٬٠٠٠	٢٠١٢	٣٠	Kinshasa
گینێی ئیستوایی	٢٨٬٠٥١	٦٣٣٬٤٤١	٢٠٠٩	٢٣	Malabo
گابۆن	٢٦٧٬٦٦٧	١٬٥١٤٬٩٩٣	٢٠٠٩	٦	Libreville
ساوتۆمێ و پرینسیپی	١٬٠٠١	٢١٢٬٦٧٩	٢٠٠٩	٢١٢	São Tomé
باشووری ئەفریقا
بۆتسوانا	٦٠٠٬٣٧٠	١٬٩٩٠٬٨٧٦	٢٠٠٩	٣	Gaborone
لیسۆتۆ	٣٠٬٣٥٥	٢٬١٣٠٬٨١٩	٢٠٠٩	٧٠	Maseru
نامیبیا	٨٢٥٬٤١٨	٢٬١٠٨٬٦٦٥	٢٠٠٩	٣	Windhoek
ئەفریقای باشوور	١٬٢١٩٬٩١٢	٥١٬٧٧٠٬٥٦٠	٢٠١١	٤٢	Bloemfontein, Cape Town, Pretoria
ئێسواتینی	١٧٬٣٦٣	١٬١٢٣٬٩١٣	٢٠٠٩	٦٥	Mbabane
ڕۆژاوای ئەفریقا
بێنین	١١٢٬٦٢٠	٨٬٧٩١٬٨٣٢	٢٠٠٩	٧٨	Porto-Novo
بورکینافاسۆ	٢٧٤٬٢٠٠	١٥٬٧٤٦٬٢٣٢	٢٠٠٩	٥٧	Ouagadougou
کەیپڤەرد	٤٬٠٣٣	٤٢٩٬٤٧٤	٢٠٠٩	١٠٧	Praia
کۆتدیڤوار	٣٢٢٬٤٦٠	٢٠٬٦١٧٬٠٦٨	٢٠٠٩	٦٤	Abidjan, Yamoussoukro
گامبیا	١١٬٣٠٠	١٬٧٨٢٬٨٩٣	٢٠٠٩	١٥٨	Banjul
گانا	٢٣٩٬٤٦٠	٢٣٬٨٣٢٬٤٩٥	٢٠٠٩	١٠٠	Accra
گینێ	٢٤٥٬٨٥٧	١٠٬٠٥٧٬٩٧٥	٢٠٠٩	٤١	Conakry
گینێ بیساو	٣٦٬١٢٠	١٬٥٣٣٬٩٦٤	٢٠٠٩	٤٣	Bissau
لیبێریا	١١١٬٣٧٠	٣٬٤٤١٬٧٩٠	٢٠٠٩	٣١	Monrovia
مالی	١٬٢٤٠٬٠٠٠	١٢٬٦٦٦٬٩٨٧	٢٠٠٩	١٠	Bamako
مۆریتانیا	١٬٠٣٠٬٧٠٠	٣٬١٢٩٬٤٨٦	٢٠٠٩	٣	Nouakchott
نیجەر	١٬٢٦٧٬٠٠٠	١٥٬٣٠٦٬٢٥٢	٢٠٠٩	١٢	Niamey
نێجیریا	٩٢٣٬٧٦٨	١٦٦٬٦٢٩٬٠٠٠	٢٠١٢	١٨٠	Abuja
Saint Helena, Ascension and Tristan da Cunha (United Kingdom)	٤٢٠	٧٬٧٢٨	٢٠١٢	١٣	Jamestown
سێنیگال	١٩٦٬١٩٠	١٣٬٧١١٬٥٩٧	٢٠٠٩	٧٠	داکار
سیەرالیۆن	٧١٬٧٤٠	٦٬٤٤٠٬٠٥٣	٢٠٠٩	٩٠	فریتاون
تۆگۆ	٥٦٬٧٨٥	٦٬٠١٩٬٨٧٧	٢٠٠٩	١٠٦	لۆمێ
Africa Total	٣٠٬٣٦٨٬٦٠٩	١٬٠٠١٬٣٢٠٬٢٨١	٢٠٠٩	٣٣

سەرچاوەکان

• دەروازەی ئەفریقا
• دەروازەی جوگرافیا

کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ئەفریقا تێدایە.

1. «Africa | History, People, Countries, Regions, Map, & Facts | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). ١٨ی تەممووزی ٢٠٢٤. لە ٢١ی تەممووزی ٢٠٢٤ ھێنراوە.