From Wikipedia, the free encyclopedia
Сове́тийн Сою́зан Коммунисти́йн па́рти[1] (офиц. аббр. ССКП; къам. па́рти) — Советийн Социалистийн Республикийн Союз урхаллера политикин парти.
| Советийн Союзан Коммунистийн парти | |
|---|---|
 | |
 Викиларми чохь медиафайлаш |
1920-гӀа шерашна юьххьера 1990 шеран март кхаччалц партис (тайп-тайпана цӀерашца — РКП(б), ЕКП(б), ССКП) болхбира цхьаьна партин системин хьолашкахь, политикин Ӏедална монополин бакъо яра, цуо гӀодора махкахь автократин раж хӀотторехь. И статус чӀагӀйина яра конституцица: 1936 шеран Конституцин 126 яззамехь. Цуо кхайкхайора Коммунистийн парти пачхьалкхан а, йукъараллин а къинхьегамхойн а кхолламан «урхаллин хӀоъ», ткъа 1977 шарахь тӀеэцначу ССРС Конституцица ССКП, 6 яззамца, кхайкхийна советийн йукъараллин куьйгалла ден а, нийса новкъа йоккху парти.
1991 шеран 19—21 августан хиламаш бахьана хилира ССКП конституцин дуьхьала гӀуллакх леладарна бехке ян. 1991 шеран 6 ноябрехь арадаьллачу РСФСР Президентан № 169 йолу омарца ССКП а, цуьнан республикин кхолламан болх а — РСФСР КП — сацийра, кхолламан структураш дӀасахийцира, бахам схьабаьккхира. Амма РФ Конституцин Суьдо 1992 шеран 30 ноябрехь суьдан № 9-П йолу Сацам бира, цуо билгала даьккхира конституцица догӀуш цахилар ССКП—РСФСР КП юьхьанцара кхолламийн болх цамагор. ГӀуллакх сацийра ерригсоюзан кхоллам бохарца а, статус яраца а[2].
ХӀинца Российн Федерацин махкахь ССКП политикин идеологин когаметта ю РФКП.
|
|
|
|
|
|
РСФСР КП |
Шен белхан тайп-тайпанчу шерашкахь Российн имперехь, Российн республикехь, Советийн Союзехь партин тайп-тайпана цӀераш яра:
| Российн социал-демократин белхалойн парти | — | РСДБП | — | 1898—1917 | |
| Российн социал-демократин белхалойн парти (большевикийн) | — | РСДБП(б) | — | 1917—1918 | |
| Российн коммунистийн парти (большевикийн)[3] | — | РКП(б) | — | 1918—1925 | |
| Ерригсоюзан коммунистийн парти (большевикийн) | — | ЕКП(б) | — | 1925—1952 | |
| Советийн Союзан Коммунистийн парти | — | ССКП | — | 1952—1991 |
Сийно гуо бина,
Маршоно чӀагӀдина,
ЧӀагӀло, маьрша лела бӀешерашкахь,
Ленинан парти,
Сталинан парти, —
Хьекъале парти большевикийн!
Российн социал-демократин белхалойн парти (РСДБП) кхоьллинера Россехь XIX бӀешо чекхдолуш социал-демократин масех тобанийн а, гуонийн базин тӀехь («Белхалойн класс мукъаяккхаран къовсаман барт», «Киевн Белхалойн газетан» тоба, «Бунд», кхин а). РСДБП кхолларан гуламехь вара 9 векал тайп-тайпана Российн марксистийн кхолламашкара, дӀаяьхьира Минскехь 1898 шеран 13 — 15 мартехь (дерриг терхьаш керлачу хатӀца ду). Гуламо кхайкхийра РСДБП кхоллар, тӀеийцира «Российн социал-демократин белхалойн партин манифест», амма фактехь парти централизаци йина политикин кхоллам санна кхоьллина йацара (хӀунда аьлча, гулам чекхболушехь керла хаьржина ЦК декъахой лийцира, ткъа РСДБП дукхаха йолу меттигера кхолламаш хӀаллакбинера)[4][5].
РСДБП II гуламехь (1903 шеран 30 июль — 23 август; Брюссель, цул тӀаьхьа Лондон) чеккхенца партин кхоллам кечбира — тӀеийцира Партин программа, Партин устав, хаьржира центран куьйгаллин меженаш — РСДБП Центран комитет (ЦК), РСДБП Центран меже (ЦМ) («Су» газетан редакци). Гуламехь кечйира РСДБП ши фракци — большевикийн коьртехь В. И. Ленин волу, меньшевикийн коьртехь Г. В. Плеханов а, Ю. О. Мартов а волуш.
Бекъабаларан бахьна хилира ладаме доцу хӀума, партин уставан цхьа пункт; Ленина бахара партин декъахоша «шеш дакъалаца деза», ткъа Мартовс — «ша гӀодан деза». Ма-дарра аьлча, къамел дара парти кхолларехь мегаш долчу тӀегӀанера дара; Ленин гӀертара кхолла морса централизаци йина кхоллам, лакхарчара лахарчарна тӀедиллина директиваш кхочушдан декхарийлахь а болуш. Мартовн лаара малхбузаевропин кепара социал-демократица ян, оцу хенахь уггаре авторитет йолчу германин партин кепара, цуо къуьйсура маьрша ассоциацин хьесап.
II гуламехь хилла къовсам, дукхаха болчу социал-демократашна хетара, лартӀехьбоцуш. Лахарчу кхолламийн тӀегӀанехь дукха хенахь лаьттира цхьаалла; 1917 шеран май кхаччалц лаьттира цхьа могӀа цхьаьнатоьхна социал-демократин («большевистийн-меньшевистийн») партин меттигера кхолламаш.
ССКП цхьа могӀа кхолламан структураша къобал ца дира цамагоран законналла, кхочуш дан реза ца хилира, практикехь къайлаха болх а беш.
ССКП когаметта болу кхолламех уггаре боккханиг бу Коммунистийн партийн барт — Советийн Союзан Коммунистийн парти. 1993 шеран 26-27 мартехь Москохахь хилира ССКП XXIX гуламо кхайкхина кхолларан гулам, цуьнан декъахоша кхайкхийра ССКПх СКП-ССКП яр. 1993—2001 шерашкахь кхолламан лидер вара ССКП ЦК секретарь хилла Шенин Олег[6].
РСФСРехь ССКП кхолламан структурех Российн Федерацин Коммунистийн парти кхолларан база хилира[7].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
