Viola
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Viola (francuski: alto; njemački: Bratsche) je gudački instrument koji se svira prevlačenjem gudala preko žica, okidanjem istih ili upotrebom raznih sviračkih tehnika. Oblikom je jednaka violini, ali nešto većih dimenzija. U orkestralnoj muzici, tonovi viole viši su od onih violončela, a niži od tonova koje daje violina. Osoba koja svira violu naziva se violistom ili violisticom.
 | Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
 | Ovaj članak nije preveden ili je djelimično preveden. |
| Viola | |
|---|---|
 Viola | |
| Klasifikacija | |
| Raspon tonova |  |
| Srodni instrumenti |
|
| Muzičari |
|
| Graditelji |
|
Viola je na prvi pogled vrlo slična violini - veličina joj je tek nešto veća, njihov tonski razmak iznosi samo jednu kvintu, a sviraju se na isti način (obje na lijevom ramenu). No razdvaja ih boja zvuka: violin je puniji, tamniji i prizemljeniji od zvuka violine. Violin mehki zvuk često se koristi za popunjavanje unutrašnjih harmonija i ona ne uživa toliki solo repertoar ili slavu kao violina.
Po materijalu i građi, viola je slična violini, ali nešto veća i različitijih proporcija. U prosjeku, tijelo najveće standardne viole je 3 do 10 centimetara duže od violine, a dužina joj u prosjeku iznosi oko 40 centimetara. Tijela malih viola proizvedenih za djecu obično su duge do svega tridesetak centimetara, što je jednako violini prepolovljene dužine. Međutim, često se na violinu stavljaju žice namijenjene violi (C, G, D i A) jer neka djeca ne bi mogla rukovati violama većih dimenzija. Za razliku od violine, viola nema jednu standardnu veličinu. Tijelo viole trebalo bi biti dugo oko 53 centimetra kako bi akustički bilo identično violini, ali zbog svojih velikih dimenzija bila bi nepraktična za svirati na način sviranja violine. Violisti su stoljećima eksperimentirali veličinom i oblikom viole, kao i vrstom žica i gradivnog drveta kako bi proizveli osebujan zvuk viole.
Veći eskperimenti s veličinom viole obično su se njenim zvukom bavili povećavanjem dimenzija. Viola alta namijenjena Wagnerovim operama djelo je Hermanna Rittera, a bila je duga 48 centimetara. Model Lionela Tertisa ima šire tijelo i dublja rebra kako bi muzičar mogao istaknuti poseban zvuk viole. Svi eksperimenti s produžavanjem tijela viole doveli su do puno dubljeg tona, sličnim zvuku violončela, tako da kompozicije koje su komponovane za violu tradicionalne veličine mogu proizvesti neželjene posljedice u zvukovnoj ravnoteži orkestara.
Novije (i radikalnije oblikovane) inovacije bave se ergonomskim problemima pri sviranju viole - ona se skraćuje i čini lakšom dok se istovremeno nalaze načini održavanja tradicionalnog zvuka. Tu spada i "odrezana" violu Otta Erdesza koja ima jedan izrezan ugaoni dio radi lakšeg rukovanja, zatim viole oblikovane kao instrument viola da gamba (također s pomičnim vratom i javorovim drvetom, sa furnirom od grafitnih vlakana koji smanjuje težinu); viole koje se sviraju kao violončelo (vertikalna viola), kao i viole Bernarda Sabatiera, nalik motivima iz slika Salvadora Dalíja: razlomljenih dimenzija i oblikom kojim daju dojam da se instrument topi. Vrijedan spomena je i model Davida Rivinusa, "Pellegrina".
Bilo je i drugih pokusa osim onih koji se tiču ergonomije i zvuka. Američki kompozitor Harry Partch na tijelo viole ugradio je vrat violončela kako bi omogućio intoniranje svoje 43-tonske ljestvice. Nekoliko graditelja instrumenata proizvelo je viole s pet žica koje omogućuju veći raspon tonova. Na tim instrumentima svira se moderna muzika, ali može se svirati i muzika komponovana za violu.
Vještina potrebna za sviranje viole, naizgled je slična tehnici violine, no od nje se u mnogo čemu razlikuje. Nazivi za razne pokrete gudalom i dinamičke oznake u notaciji na papiru izgledaju isto, ali najveće razlike dolaze iz violine veličine, jer je zbog toga zahtjevniji instrument od malene i lagane violine. (Postoje anegdotalni dokazi u kojima violinisti koji nekoliko mjeseci sviraju violu, na sviranje violine vraćaju se sa poboljšanom vještinom).
Violine četiri žice naštimane su u kvintama: C3 je najniži ton, a iznad njega su G, D i A. Ovo štimanje je tačno za jednu kvintu ispod onoga od violine, tako da njihove tri žice daju tonove zajedničke visine (G, D i A), a jednu oktavu je ispod violončela. Usprkos tome, odlike tona i boja zvuka razlikuju se, iako ih neki muzičari i ljudi koji ne sviraju gudačke instrumente teško razlikuju.
Viole se štimaju okretanjem šarafa oko kojih su omotane žice. Povećanje napetosti žice povećava visinu i oštrinu tona, a otpuštanje ga snižava. Prvo se štima žica A, obično na 440 Hz, a ostale se usklađuju prema njoj, svaka za kvintu više, gudeći istovremeno dvije žice, koristeći koju spravu za štimanje (klavijatura, vilica) ili metodom koja se najčešće koristi u orkestrima: uspoređujući tonove s već naštimanim instrumentima.
Štimanje C-G-D-A koristi se u velikoj većini cjelokupne muzike za violu, no i drugi načini štimanja povremeno se koriste u evropskoj klasičnoj muzici (scordatura) i u nekim stilovima narodne muzike. Mozart u svom djelu "Sinfonia Concertante" za violinu, violu i orkestar, koje je komponirano u Es-duru, komponirao je violsku dionicu u D-duru i naznačio da žice viole moraju biti dignute za jedan polustepen; namjera mu je vjerovatno bila dati violi svjetliji ton kako bi izbjegao da bude pretiha u odnosu na ostatak orkestra. Lionel Tertis je u jednoj svojoj transkripciji Elgarovog koncerta za violončelo napisao polagani stavak sa C žicom sniženom na B (H sniženo za polustepen), čime je omogućio da viola jedan odlomak svira za oktavu niže. Tu i tamo, žica C može biti naštimana na ton D.
U historiji se viola rjeđe koristila za solo koncerte i sonate nego violina i violončelo. To se često pripisivalo njenom zvuku koji je nježniji i u pravilu nešto manje oštar nego zvuk violine i držalo se da je manje primjeren za prikazivanje virtuozne vještine sviranja.
Notni zapis napisan za violu razlikuje se od zapisa za ostale instrumente prvenstveno u tome što se koristi alt ključ (muzika), koji se osim u muzici za violu rijetko viđa. Note za violu također koriste violinski ključ kada postoje znatniji odlomci komponovani u višim registrima.
Linije u notnom zapisu za violu označavaju sljedeće tonove (od dna prema vrhu): F, A, C, E i G. Praznine označavaju tonove G, H, D i F.
U ranoj orkestralnoj muzici dionice za violu vrlo su često bile ograničene na popunjavanje harmonija s malo melodijskog materijala. Kada je violi u tom razdoblju dana melodijska dionica, najčešće je to bilo unisono ili oktavu razlike s drugim gudačkim instrumentima. Uočljivi izuzetak je Brandenburški koncert br. 6 Johanna Sebastiana Bacha koji dvijema violama daje glavnu melodijsku ulogu (koncert je komponovan za dvije viole, violončelo, dvije viole da gamba i kontinuo).
Primjer muzičkog djela komponovanog prije 20. vijeka sa solo dionicom za violu je kompozicija Hectora Berlioza "Harold u Italiji", no postoji i nekoliko koncerata iz baroknog i klasičnog razdoblja kao najraniji poznati koncert za violu Georga Philippa Telemanna, te koncerti Franza Antona Hoffmeistera i Carla Stamitza.
Viola igra važnu ulogu u kamernoj muzici. Wolfgang Amadeus Mozart je ponešto uspio u oslobađanju viole kada je komponovao šest gudačkih kvinteta za koje se smatra da uključuju neka od njegovih najvećih djela. Kvinteti koriste dvije viole, što oslobađa instrumente (pogotovo prvu violu) solo odlomcima i povećava zvukovnu punoću ansambla. Mozart je također komponovao za violu u svojim Simfonijama concertante u kojima među solistima viola ima jednaku važnost kao i violina. Među ranim radovima Johannesa Brahmsa uloga viole je značajna. Njegovo prvo objavljeno djelo za kamernu muziku, Sekstet za gudače op. 18 sadrži dionicu koja tokom kompozicije prerasta u solo za violu. Kasnije u životu napisao je dvije vrlo cijenjene sonate za klavir i klarinet koje je transkribovao za violu. Također je komponovao Dvije pjesme za alt s violom i klavirom (Zwei Gesänge für eine Altstimme mit Bratsche und Pianoforte), op. 91 te brojne druge. Antonín Dvořák svirao je violu i govorio je da mu je to omiljeni instrument; njegova kamerna muzika puna je važnih dijelova za violu. Drugi češki kompozitor Bedřich Smetana u svom Kvartetu za gudače br. 1 još zvanom "Iz mog života" znatnu dionicu uključuje i strastven uvod koji se izvodi na violi.
Povremeno je viola imala veliku ulogu i u orkestralnoj muzici, npr. u šestoj varijaciji iz serije Enigma variations Edwarda Elgara zvanoj "Ysobel".
Dok je repertoar za violu prilično velik, količina komponovana prije 20. vijeka relativno je malehna. Violisti su stoga često primorani svirati aranžmane komponovane za violinu, violončelo ili druge instrumente.
Početkom 20. vijeka mnogi kompozitori počeli su stvarati djela za violu, na što ih je potaknuo dolazak solista na violi kao što su Lionel Tertis. Za njega su kamernu muziku komponovali Englezi Arthur Bliss, York Bowen, Benjamin Dale i Ralph Vaughan Williams. William Walton i Béla Bartók komponovali su poznate koncerte za violu. Jedan od rijetkih kompozitora koji su ostavili znatnu muziku baš za violu je Paul Hindemith koji je i sam bio violist i često svoja djela izvodio na premijerama. Debussyjeva Sonata za flautu, violu i harpu nadahnula je mnoge druge kompozitore na stvaranje djela s istim instrumentima. Elliot Carter također je komponovao za violu. Njegova Elegija je jedna od poznatijih djela za violu koja je kasnije prilagođena klarinetu. Ernst Toch komponovao je Impromtu (op. 90b) za solo violu. Ernest Bloch koji je poznat po kompozicijama nadahnutima židovskom muzikom, napisao je kompoziciju "Suite Hebraique" za solo violu i orkestar. Kompozitorica Rebecca Helferich Clarke također je svirala violu i za nju komponovao muziku.
Viola se ponekad koristi i u savremenoj, većinom avangardnoj popularnoj muzici. Utjecajni sastav Velvet Underground poznat je po korištenju viole kao i novije skupine poput 10,000 maniacs, "Defiance, Ohio", The funetics i drugi. I u jazz muzici bilo je violista, od gudačkih sekcija s početka 20. vijeka do nekolicine solista i kvarteta od 60-ih na dalje. No u savremenoj popularnoj muzici vrlo je neuobičajeno vidjeti upotrebu pojedinačnih gudačkih instrumenata - pretpostavljeni izbor obično su instrumenti poput flaute ili cijeli orkestri nego gudački solisti, jer njihove više tonove često nadglasaju drugi instrumenti, pogotovo ako su električni, pa i pjevači.
Iako se ne koristi tako često kao violina, viola ima svoju ulogu i u narodnoj muzici širom svijeta. Istraživanje o upotrebi viole u narodnoj muzici koje je provela dr. Lindsay Aitkenhead navodi sljedeće muzičare na violi: Cath James, David Serson, Eliza Carthy, Mary Ramsey, Ben Ivitsky, Gina Le Faux, Helen Bell, Jayne Coyle, Jim O'Neill, Jim Wainwright, Lindsay Aitkenhead, Mark Emerson, Miranda Rutter, Nancy Kerr, Pete Cooper i Susan Heeley.
Viola je važan prateći instrument u mađarskim i rumunskim orkestrima narodne muzike, pogotovo u Transilvaniji. Tamo viola obično ima tri žice: G, D i A, gdje je A oktavu niži nego na klasičnoj violi, most je polegnut i instrument se obično koristi u ritmičnom sviranju akorda.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
