Unsko-sanski kanton
jedan od deset kantona Federacije Bosne i Hercegovine From Wikipedia, the free encyclopedia
Unsko-sanski kanton (USK) jedan je od deset kantona Federacije Bosne i Hercegovine (Bosna i Hercegovina).
| Unsko-sanski kanton Унско-сански кантон |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
 Lokacija Unsko-sanskog kantona na karti Bosne i Hercegovine.
|
||||||
| Država |  Bosna i Hercegovina |
|||||
| Entitet | Federacija Bosne i Hercegovine | |||||
| Glavno sjedište i najveći grad | Bihać 44°48′49.7″N 15°52′19.7″E | |||||
| Službeni jezik | bosanski srpski hrvatski[1] |
|||||
| Pismo | [1] | |||||
| Etničke grupe | 90,02% Bošnjaci 3,09% Srbi 1,85% Hrvati 5,04% Ostali[2] |
|||||
| Upravni oblik | Parlamentarna federalna jedinica | |||||
• Premijer |
Nijaz Hušić (SDA) | |||||
| Zikrija Duraković (POMAK) | ||||||
| Zakonodavstvo | Skupština | |||||
| Historija | ||||||
| - | Vance–Owenov plan (ideja o podjeli BiH na pokrajine) | januar 1993. | ||||
| - | Vašingtonski sporazum (ideja o podjeli BiH na kantone) | 18. mart 1994. | ||||
| - | Dejtonski sporazum (podjela BiH na entitete, FBiH na kantone) | 14. decembar 1995. | ||||
| - | Uspostavljeni kantoni | 12. juni 1996.[3] | ||||
| - | Proglašen Ustav kantona | 15. januar 2004.[4] | ||||
| Površina | ||||||
• Ukupno |
4.125 km2 | |||||
| Stanovništvo | ||||||
• Ukupno (2013) |
 273.261[2] |
|||||
• Gustoća |
66,24/km2 | |||||
• Procjena (2022) |
262.277[5] |
|||||
| HDI (2021) | 0.774[6] (visok) |
|||||
| Valuta | Konvertibilna marka (BAM) | |||||
| Vremenska zona | UTC +1 (EET) | |||||
| UTC +2 (EEST) | ||||||
| Format datuma | D. M. GGGG. (NE) | |||||
| Topografija | ||||||
| Osječenica 1797 m |
||||||
| Bužimsko jezero 0,02 km2 |
||||||
| Una 212 km |
||||||
| Vozačka strana | desna | |||||
| Pozivni broj | +387 37 | |||||
| ISO 3166 kod | BA-01 (do 27. novembra 2015) | |||||
| Internetska domena | .ba | |||||
Sastoji se od gradova Bihać, Bosanska Krupa i Cazin te još pet općina. Unsko-sanski kanton na sjeveru, zapadu i sjeveroistoku graniči s Hrvatskom, na istoku i jugoistoku sa Republikom Srpskom te na jugozapadu sa Kantonom 10. Po rezultatima popisa stanovništva iz 2013. Unsko-sanski kanton je sa 273.261 stanovnika i 66,25 stanovnika/km2 četvrti po broju stanovnika i sedmi po gustoći naseljenosti među kantonima Federacije Bosne i Hercegovine, dok je sa površinom od 4.125 km² nakon Kantona 10 drugi najveći kanton, što čini 15,79% površine Federacije i 8,10% teritorije Bosne i Hercegovine.[7]
Kanton je smješten u sjeverozapadnom djelu Bosne i Hercegovine sa sjedištem u Bihaću. Područje kantona, pored nekih gradova koji se nalaze u Republici Srpskoj, čini Bosansku krajinu. Kanton ima izuzetno povoljan geoprometni položaj, jer zauzima prostor na pravcu osnovnih koridora Zapadna Evropa – Mediteran – Bliski Istok. U morfološkoj strukturi područja ističu se brežuljci i niska polja, aluvijalne ravni i kotline, raščlanjene brojnim riječnim i potočnim dolinama. Ovo područje je pod uticajem umjereno-kontinentalne klime.
Značajno bogastvo kantona čine prirodne ljepote, jer ovo područje obiluje rijekama, manjim i većim vodotocima, toplim izvorima, pećinama, šumama kao i kulturno-historijskim spomenicima. Ove značajne prirodne vrijednosti odlikuju se izvornošću, raznovrsnošću, specifičnošću i atraktivnošću. Blizina Plitvičkih jezera i Jadranskog mora, izgrađenost saobraćajnica i planirana izgradnja infrastrukturnih objekata doprinijelo je boljem korištenju ovog prirodnog resursa i razvoju tranzitnog turizma, te predstavlja pouzdanu osnovu za razvoj boravišnog i izletničkog turizma. Atraktivne rijeke Una, Sana, Dabar, Krušnica, Klokot, Unac i Korana, bogatstvo šuma, termomineralni izvori i ostale turističke pogodnosti ovog kraja, također doprinose da se orijentacijom na razvoj turizma omogućuje i brži ukupni razvoj privrede Unsko-sanskog kantona.
Na području kantona nalazi se Nacionalni park Una, te niz starih utvrđenja kao što su Stari grad Ostrovica, Velika Kladuša, Ostrožac i druga.
Na području kantona pored velikog broja izvora pitke vode, nalaze se i izvori kvalitetnih termomineralnih voda (Gata, Sanski Most, Velika Kladuša).
Prema zakonu jedan je od deset kantona Federacije Bosne i Hercegovine, koji je jedan od dva entiteta Bosne i Hercegovine.
Unsko-sanski kanton ima vlastitu zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast. Kao i svaki od kantona u Federaciji, Unsko-sanski kanton posjeduje vlastiti ustav, skupštinu, vladu, simbole, te mu pripadaju niz isključivih nadležnosti (policija, obrazovanje, korištenje prirodnih resursa, prostorna i stambena politika, kultura), dok su neke nadležnosti podijeljene između federalne i kantonalne vlasti (zdravstvo, socijalna zaštita, promet).
Građani Unsko-sanskog kantona svake četiri godine na općim izborima glasaju za ukupno 30 zastupnika u Skupštini Unsko-sanskog kantona. Na osnovu općih izbora trenutnu vladu USK sačinjava koalicija između Narodnog evropskog saveza (NES), Stranke demokratske akcije (SDA), Demokratske fronte (DF) i Stranke za BiH (SBiH).
Na lokalnom nivou građani Unsko-sanskog kantona svake četiri godine na lokalnim izborima glasaju za lokalnu vlast u tri grada i pet općina.
Kanton se sastoji od osam općina: Bihać, Bosanska Krupa, Bosanski Petrovac, Bužim, Cazin, Ključ, Sanski Most i Velika Kladuša.
| Općina | Broj naselja | Broj stanovnika (2013) | Gustoća | Površina (km²) |
|---|---|---|---|---|
| Grad Bihać | 59 | 56.261 | 62,51 | 900 |
| Grad Bosanska Krupa | 37 | 25.545 | 45,53 | 561 |
| Bosanski Petrovac | 35 | 7.946 | 11,08 | 717 |
| Bužim | 7 | 19.340 | 149,92 | 129 |
| Grad Cazin | 54 | 66.149 | 187,07 | 353,6 |
| Ključ | 41 | 16.744 | 46,77 | 358 |
| Sanski Most | 67 | 41.475 | 53,11 | 781 |
| Velika Kladuša | 49 | 40.419 | 122,11 | 331 |
| Unsko-sanski kanton | 349 | 273.261 | 66,25 | 4.125 |
Prije početka rata u Bosni i Hercegovini današnja općina Petrovac pripadala je Bosanskom Petrovcu, Oštra Luka Sanskom Mostu, Ribnik Ključu i općina Krupa na Uni Bosanskoj Krupi. Historija današnjeg Unsko-sanskog kantona kantona počinje 18. marta 1994, potpisivanjem Vašingtonskog sporazuma.
Prema popisu iz 2013. kanton ima 273.261 stanovnika i gustoću od 66,25 stanovnika/km2, čime je po broju stanovnika četvrti i po gustoći naseljenosti sedmi među kantonima u Federaciji Bosne i Hercegovine. Osim Bosanske Krupe, Cazina i Velike Kladuše, koji su veoma naseljeni, Unsko-sanski spada u red rijetko naseljenih kantona Federacije.
Godine 2016. učešće osoba starijih od 65 godina iznosilo je 9,1% (najmanji udio u Federacije), udio radnog kontingenta stanovništva 71,2%, dok učešće osoba između 0 i 14 godina iznosi 19,7%.[8]
| Sastav stanovništva – USK | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[9] | 1991.[7] | ||||||
| Osoba | 273 261 (100,0%) | 330 479 (100,0%) | |||||
| Bošnjaci | 246 012 (90,03%) | 241 511 (73,08%)1 | |||||
| Srbi | 8 452 (3,093%) | 67 351 (20,38%) | |||||
| Bosanci | 7 498 (2,744%) | – | |||||
| Hrvati | 5 073 (1,856%) | 8 766 (2,653%) | |||||
| Muslimani | 2 371 (0,868%) | – | |||||
| Nisu se izjasnili | 1 847 (0,676%) | – | |||||
| Bosanci i Hercegovci | 516 (0,189%) | – | |||||
| Romi | 439 (0,161%) | – | |||||
| Ostali | 404 (0,148%) | 4 395 (1,330%) | |||||
| Nepoznato | 338 (0,124%) | – | |||||
| Albanci | 129 (0,047%) | – | |||||
| Jugoslaveni | 55 (0,020%) | 8 456 (2,559%) | |||||
| Slovenci | 52 (0,019%) | – | |||||
| Pravoslavci | 37 (0,014%) | – | |||||
| Crnogorci | 18 (0,007%) | – | |||||
| Makedonci | 11 (0,004%) | – | |||||
| Turci | 7 (0,003%) | – | |||||
| Ukrajinci | 2 (0,001%) | – | |||||
Privreda
Prema podacima iz 2016. najvažnije privredne grane u kantonu po broju zaposlenih jesu trgovina na veliko i malo, prerađivačka industrija, hotelijerstvo i ugostiteljstvo, građevinarstvo i drvna industrija. Privredno središte je Bihać, grad koji ima najviše zaposlenih i najveću prosječnu platu u kantonu (929 KM), koja je 226 KM veća od najmanje (Cazin / 703 KM) i 118 KM veća od prosječne plate u USK (811 KM).[10]
Najveći aduti privrednog razvoja kantona su njegov povoljan geoprometni položaj, mnoštvo prirodnih resursa i sirovina (šume, rijeke, vode, ruda), povoljna klima te prirodne ljepote i pogodnosti za turizam.
Poljoprivreda
Poljoprivredne površine približno su jednake šumskim površinama i uz povoljan klimatski faktor predstavljaju dobru osnovu za poljoprivrednu proizvodnju. Ukupne poljoprivredne površine iznose 196.308 ha, od čega su oranice i bašte 102.490 ha, pašnjaci 91.203 ha i voćnjaci 2.615 ha. Značajne površine koje se tretiraju kao neobradive (32,2 %), uz programska ulaganja mogu se pretvoriti u obradiva zemljišta, tako da ovo područje može dati veoma značajan doprinos u proizvodnji hrane. Inače, ovo područje Ujedinjene nacije zvanično su proglasile područjem na kojem se, zbog ekoloških uvjeta, može proizvoditi zdrava hrana.
Drvna industrija
Rastu šuma, koje u znatnoj mjeri opredjeljuju i ekonomsku strukturu ovog kantona doprinose edafski i orografski faktori koji su prisutni na ovome terenu. Prema stručnim procjenama, ove su šume s većim procentom drvne mase po hektaru od drugih dijelova Federacije Bosne i Hercegovine (90 m3 dubeće drvne mase po glavi stanovništva). Šume su jedno od najvećih bogatstava Unsko-sanskog kantona. Ukupne šumske površine su 190.880 ha, od čega su visoke šume 85.899 ha, niske šume 86.234 ha i goleti 18.747 ha. Šumarstvo i prerada drveta na ovom području imaju dosta dugu tradiciju tako da u gotovo svim općinama postoje kapaciteti za uzgoj i eksploataciju šuma, a u općinama Bihać, Bosanska Krupa, Sanski Most, Ključ i Bosanski Petrovac i razvijeni kapaciteti za preradu drveta.
Energetika i rudarstvo
Područje kantona po svojoj geološkoj građi predstavlja perspektivnu bazu za istraživanja i eksploataciju korisnih sirovina. Iako je stepen geološke istraženosti ovoga područja veoma nizak, otkrivena su značajna ležišta mrkog uglja na području Sanskog Mosta (Kamengrad), koja se planiraju eksploatatirati u sklopu izgradnje Termoelektrane Kamengrad, boksita u Bosanskoj Krupi, mangana u Bužimu, barita u Velikoj Kladuši, gline u Cazinu i Sanskom Mostu, gipsa u Kulen Vakufu, arhitektonskog kamena bihacita u Bihaću, kvarcnog pijeska u Sanskom Mostu i Bihaću, te ostalih mineralnih sirovina koje se koriste u proizvodnji građevinskih materijala.
Infrastruktura
Saobraćaj
USK je izuzetno dobro komunikacijski povezan s Hrvatskom, a time i ostalim zemljama Evrope. Najkraći kopneni put prema velikim lukama i značajnim središtima (Split, Šibenik, Zadar, Rijeka) vodi preko Bihaća i Bosanskog Petrovca. Unska pruga vezala je područje Splita, Zadra i Šibenika sa Zagrebom. Željezničkom prugom i magistralnim putem (330 km) kanton je povezan sa Sarajevom i ostalim dijelovima Bosne i Hercegovine.
Putevi
Na području kantona postoji 468,4 km regionalnih puteva, od kojih je 305 km asfaltirano, te 344 km magistralnih puteva (290 km asfaltirano).
Kroz Unsko-sanski kanton prolaze sljedeći magistralni putevi:
Sa zapada na istok: Magistralni put M14 (Bihać – Draksenić)
Sa juga na sjever: Magistralni put M4.2 (Velika Kladuša – Srbljani), M5 (Bihać – Foča), M11 (Ripač – Lohovo), M14.2 (Bosanska Krupa – Bosansko Grahovo) i M15 (Kozarska Dubica – Posušje)
Željeznica
Unska pruga (Novi Grad – Bihać – Knin) u dužini od 178 km, prije rata bila je najrentabilniji način prevoz robe i putnika u pravcu sjever-jug. Danas je za prevoz robe i putnika osposobljen dio te pruge na relaciji Blatna – Martin Brod.
Aviopromet
Na području kantona ne postoji nijedan komercijalni aerodrom. Postoje dva objekta zračnog prometa koji nisu u funkciji: vojni aerodrom "Željava", na granici sa Hrvatskom, a prije rata u Bosni i Hercegovini bio je veoma moderan sa svim tehničkim karakteristikama, ali je toku rata veoma oštećen i sva navigacijska oprema je opljačkana, te aerodrom "Ćoralići", sa šljunčanom pistom dužine 1.200 m i pratećim objektima. U blizini Bihaća postoji i sportski aerodrom "Golubić", bez asfaltne piste.
Elektroenergetski sistem
Ukupno instalirana snaga proizvođača električne energije na Unsko-sanskom kantonu je 8,5 MW i daju je hidroelektrane "Krušnica" (0,5 MW) i HE "Una-Kostela" (8 MW). Na kantonu je prisutan, a neiskorišten, značajan hidroenergetski potencijal, te su u toku aktivnosti na izradi minimuma potrebne dokumentacije za izgradnju hidroelektrana na Unsko-sanskom kantonu.
Kanton ima napajanje električnom energijom sa četiri strane:
Dalekovodi u Unsko-sanskom kantonu:
- dalekovod 220 KV: Prijedor – Bihać
- dalekovod 110 KV: Donji Lapac – Kulen Vakuf – Bihać te Kulen Vakuf – Bosanski Petrovac
- Ključ – Sanski Most
- dalekovod 110 KV: Drvar – Bosanski Petrovac
- dalekovod 110 KV: Prijedor – Sanski Most
Vodosnabdjevanje
Svaki općinski centar ima svoj vodovodni sistem kojima se upravlja neovisno od drugih. Vodovodna mreža je dosta devastirana, tako da se gubici vode kreću i do 30 %. Velik broj izvora, čistih vodotoka i već istraženi dio podzemnih akumulacija ukazuje na to da ovo područje može, uz materijalna ulaganja, potpuno obezbijediti vodu za stanovništvo i industriju.
Obrazovanje
U kantonu postoji ukupno 24 osnovnih škola (20 državnih i četiri privatnih). Univerzitet u Bihaću, osnovan 1997, broji ukupno sedam fakulteta i 4.881 studenata (stanje: 2007/08). Osim univerziteta u Bihaću, u USK postoji još jedna privatna visoka škola – Visoka međunarodna škola Cazin.[11][12][13]
Zdravstvo
Glavna bolnica u kantonu je kantonalna bolnica "Dr. Irfan Ljubijankić" u Bihaću, pored koje postoje još brojni domovi zdravlja te banja Gata, koja se također nalazi u Bihaću.
Kantonalna skupština
Skupštinu kantona na osnovu Općih izbora u BiH 2022. sačinjava 30 zastupnika.[14]
| Stranka | Broj
glasova |
% | Ukupan
broj mandata | |
|---|---|---|---|---|
| Stranka demokratske akcije | 22.938 | 25,39 | 8 | |
| Narodni evropski savez | 21.732 | 24,05 | 8 | |
| Socijaldemokratska partija BiH | 9.367 | 10,37 | 3 | |
| Demokratska fronta–Građanski savez | 7.871 | 8,71 | 3 | |
| Pokret za modernu i aktivnu Krajinu | 7.864 | 8,70 | 3 | |
| Narod i pravda | 4.298 | 4,76 | 2 | |
| Laburistička stranka BiH | 3.888 | 4,30 | 1 | |
| Stranka za Bosnu i Hercegovinu[a] | 3.249 | 3,60 | 1 | |
| Naša stranka | 2.890 | 3,20 | 1 | |
| Ukupno: | 84.097 | 30 | ||
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
