Paleolitska umjetnost

Paleolitska umjetnost, je umjetnost od prije otprilike 32.000 do 11.000 godina, tokom kamenog doba. Može se podijeliti na dvije glavne kategorije:

• nosive komade, male figurice i dekorirane predmete i
• pećinsku umjetnost.

Nosiva umjetnost su rezbarije od kostiju, rogova, kamena ili modeli u glini. Mnogo je takvih ostataka nađeno u Evropi, a isto tako i u sjevernoj Americi i Sibiru. Pećinsku umjetnost uglavnom nalazimo na području Španije i Francuske, a sastoji se od slika, crteža i gravura na zidovima pećina. Moguća treća kategorija bi bile slike i simboli ugravirani na otvorenom prostoru, ali je malo od toga ostalo sačuvano.

Paleolitska umjetnost je prvo otkrivena 1860-ih, kada je francuski paleontolog Edouard Lartet našao dekorirane predmete u pećinama i kamenim skloništima u jugozapadnoj Francuskoj. Starost je procijenjena u vrijeme oruđa i kostiju životinja ledenog doba. Otkrića su pokrenula ludilo prekapanja pećina u potrazi za prastarim predmetima, međutim malo je pažnje bilo posvećivano crtežima na zidu.

Lokalni zemljoposjednici su 1880. otkrili crteže u španskoj pećini Altamira na što su arheolozi bili veoma sumnjičavi. 1895. zidovi prekriveni gravurama otkriveni su u pećini La Mouthe, u Dordonskoj regiji jugozapadne Francuske. Šljunak je najprije zatrpao ulaz u ovu pećinu, a paleolitski nanosi na pijesku potvrđuju veliku starost tih nalaza. 1901. gravure su nađene u pećini Les Combarelles, a crteži u susjednom Font de Gaume-u, u istoj regiji kao La Mouthe. 1902. arheolozi su priznali postojanje pećinske umjetnosti. Od tada su brojna nova mjesta otkrivena, te su se istraživanja nastavila, naročito u Španiji i Francuskoj. 1994. Francuz imenom Jean-Marie Chauvet otkrio je pećinu u dolini Adreche također u jugozapadnoj Francuskoj. Pečina Chauvet sadrži slike brojnih životinja koje datiraju 32.000 godina u prošlost, čineći ih najstarijim pećinskim slikama. Od 1981. arheolozi su otkrili nalazišta na otvorenom prostoru u Španiji, Portugalu, Australiji i južnoj Africi. 1994. tokom rijeke Coa, u sjeveroistočnome Portugalu, istraživači su našli kamenje sa ugraviranim ljudskim figurama, konjima, kozorozima i divljim mačkama. Umjetnici su očito čekićem istačkali konture životinja koje su kasnije spojili urezujući linije. Arheolozi procjenjuju te slike na 20.000 godina starosti te vjeruju da je takvo crtanje bilo veoma često ali da su ostaci propali zbog uticaja erozije vjetra i kiše.

Figurativna paleolitska umjetnost se odnosi na prikaz čovjeka ili životinje, a nefigurativna na oblike znakova i simbola. Prikazi pojedinih životinja variraju od mjesta i vremenskog perioda. Najčešće su se u pečinama prikazivali bizoni i konji, a mamuti i jeleni se nalaze samo na nekim područjima. Ribe i ptice su najčešće na nosivim predmetima. Prikazi insekata i biljaka su samo na nekim predmetima i jako su rijetki. Gotovo sve životinje su prikazane u profilu, uglavnom odrasle jedinke prepoznatljive vrste. Mnoge su životinje nedovršene ili dvosmislene, a ima i izmišljenih bića, kao jednorog u pećini Lascaux, Francuska. Broj figura varira od nekoliko do nekoliko stotina kao u pećinama Lascaux ili Les Trois Freres, Francuska.

Ljudski prikazi su rjeđi u pećinskom slikarstvu, a češći na nosivim predmetima. Mali ljudski kipići, poznati kao figure Venere, sa uvećanim grudima i trbušnim dijelom su nađeni uglavnom u centralnoj Evropi. Takozvana Venera iz Willendorfa, Austrija (30.000 – 25.000. p. n. e., Naturhistorisches Museum, Beč, Austrija) je jedan od najboljih primjera.

Simboli i znakovi su mnogo češći u pećinskom slikarstvu nego prikazi ljudi ili životinja. U rasponu od jedne tačke i linije do velike plohe složeno grupiranih znakova mogu stajati samostalno u pećini, ali češće se nalaze uz figurativne slike. Česti su jednostavni simbolični motivi, uključujući i otiske ruke u obojenoj zemlji, a neki naučnici smatraju da su složeniji znakovi obilježja etničke grupe iz paleolita. Naučnici su isprva smatrali da je pećinsko slikarstvo bilo čisto iz dekorativnih razloga, bez konkretne važnosti, no nakon daljnjih istraživanja sve figure daju neki smisao toj umjetnosti.

Po teoriji popularnoj u ranom 20. vijeku, ljudi iz kamenog doba su slikali životinje iz razloga da će iste susresti u stvarnosti. Tako koplja i druga oružja na slikama mogu kazivati da će imati uspješan lov. Ipak, ta je teorija još na razmatranju. Slijedeća popularna teorija kaže da su pećinske slike služile magiji plodnosti te su po njoj ljudi slikali životinje u nadi da će se iste razmnožiti i osigurati dovoljno hrane u budućnosti. Neki smatraju da će ponovno slikanje životinje po staroj slici osigurati ponovni povratak životinje svako proljeće. Neka istraživanja su pokazala da su najraskošnije slike u pećinama sa posebno dobrom akustikom, te smatraju da je muzika imala veliku ulogu u obredu. Također su mnoge ostale teorije na razmatranju, ali smatra se da jedinstvena teorija neće biti dovoljna za objašnjenje cijele paleolitske umjetnosti, koja je trajala 20.000 godina, na širokom području svijeta. Umjetnost na pećinskim zidovima sastoji se od raznih tehnika. Neki crteži sadrže spojene ostatke mineralnih nakupina stalagmita i stalaktita za prikaz pojedinih dijelova životinje. Drugi dolaze od prstiju utisnutih u glinu koja se nalazila na stjenkama zida. Rad u glini nađen je samo na prostoru Pirineja, isto tako sadrži i gravure na stropu pećine te reljefi oblikovani u umjetnim nakupinama gline. Pećinski umjetnici su modelirali bizona u reljefu u francuskoj spilji Le Tuc d'Audoubert, dok je u pećini Montespan, Francuska, trodimenzionalna skulptura medvjeda od 700 kg gline. Zidno kiparstvo, u niskom i visokom reljefu, je nađeno samo u središnjim regijama Francuske, gdje se glina mogla oblikovati. Otkriveni su i tragovi crvenog pigmenta na većini zidnih skulptura što znači da su nekad bili obojani. U nekim je pećinama strop bio previše visok za slikanje bez ljestava ili skela. U Lascauxu, pećinski zidovi pokazuju rupe gdje su mogle biti postavljene skele. Veličine pećinskih crteža jako variraju. Slike bikova u pečini Lascaux dugačke su 5,5m.

Također pogledajte

• Slikarstvo