Kora nadbubrežne žlijezde ili korteks nadbubrežne žlijezde, skraćeno adrenalni korteks, nalazi se uz obod nadbubrežne žlijezde, kao njena površinska struktura. Njeni hormoni posreduju reakcije na stres, stvaranjem mineralokortikoida i glukokortikoida, kao što su aldosteron, odnosnokortizol. Također je sekundarno mjesto sinteze androgena.[2]
Kora nadbubrežne žlijezde ima tri glavne zone ili sloja koji se regulirani različitim hormonima, kao što je dolje navedeno. Ova anatomska zonacija može se procijeniti na mikroskopskom nivou, gdje se svaka zona može prepoznati i razlikovati jedna od druge na osnovu strukturnih i anatomskih obilježja.[3]
Zona glomerulosa
Vanjski sloj, zona glomerulosa, je glavno mjesto za proizvodnju aldosterona, mineralokortikoidnog hormona. Sintezu i sekreciju aldosterona uglavnom regulira sistem renin- angiotenzin-aldosteron. Ćelije ove zone luče specifični enzimaldosteron-sintaza (poznat i kao CYP11B2).[4][5] Aldosteron je pretežno odgovoran za dugoročnu regulaciju krvnog pritiska.[6] Njegovi efekti su usmjereni na distalni savijeni tubulus i bubrežnih kanala, gdje izaziva povećanu reapsorpciju natrija i povećanu izlučivanje i kalija (sa glavnim ćelijama) i iona vodika (interkaliranim ćelijama sabirnog kanala).[6] Zadržavanje natrija također je odgovor distalnog dijela debelog crijeva i znojnih žlijezda na stimulaciju receptora za aldosteron. Iako kontinuirana proizvodnja aldosterona zahtijeva uporni ulazak kalcija kroz niskonaponski aktivirani Ca2+ kanal, izolirane ćelije ove zone smatraju se nepobuđenim, sa zabilježenim naponima membrane koji su previše hiperpolarizirani da bi dozvolili ulaz u Ca 2+ kanala.[7]
Ekspresiju proteina specifičnih za neurone u ćelijama zone glomeruloze u ljudskom adrenokortikalnom tkivu predvidjelo je i izvijestilo nekoliko autora[9][10][11] i sugerirano je da ekspresija proteina poput molekula adhezije neuronskih ćelija (NCAM) u ćelijama zona glomeruloze odražava regenerativno svojstvo tih ćelija, koje bi izgubile NCAM imunoreaktivnost nakon prelaska na zona fasciculata.[9][12] However, together with other data on neuroendocrine properties of zona glomerulosa cells, NCAM expression may reflect a neuroendocrine differentiation of these cells.[9]
Zona fasciculata
Ova zona smještena je između glomeruloze i retikularisa, a njene ćelije sintetiziraju i luče glukokortikoide, kao što su, kod ljudi, 11-dezoksikortikosteron, kortikosteron i kortizol. Glavni hormon koji stimulira lučenje kortizola kod ljudi je adrenokortikotropni hormon (ACTH) koji se oslobađa iz prednjeg režnja hipofize.[8] Pokazano je da tokom bolesti dojenčadi raste steroidogeni kapacitet zone fasciculata.[8]
Zona reticularis
Unutrašnji kortikalni sloj, zona reticularis proizvodi androgene, uglavnom dehidroepiandrosteron (DHEA), DHEA-sulfat (DHEA-S) i androstenedion (preteča testosterona) kod ljudi. Sekreciju DHEAS-a stimulira i ACTH.[8]
Steroidni put nadbubrežne žlijezde
Prekursor steroida koji se sintetiziraju u kori nadbubrežne žlijezde je holesterol koji se skladišti u vezikulama. Holesterol se može sintetizirati de novo u kori nadbubrežne žlijezde. Ipak, čini se da je glavni izvor holesterola onaj koji se uzima u cirkulirajućih lipoproteina.[13]
Koraci do ove tačke događaju se u mnogim tkivima koja proizvode steroide. Naknadni koraci za stvaranje aldosterona i kortizola, međutim, prvenstveno se javljaju u kori nadbubrežne žlijezde:
Progesteron → (hidroksilacija na C21) → 11-deoksikortikosteron → (još dve hidroksilacije na C11 i C18) → aldosteron
Progesteron → (hidroksilacija na C17) → 17-alfa-hidroksiprogesteron → (hidroksilacija na C21) → 11-deoksikortizol → (hidroksilacija na C11) → kortizol
Primarni mineralokortikoid, aldosteron, nastaje u adrenokortikalnoj zoni zvanoj zona glomerulosa, djelovanjem enzima aldosteron-sintaza (poznatog i kao CYP11B2).[4][5] Aldosteron je u velikoj mjeri odgovoran za dugoročnu regulaciju krvnog pritiska.[6] Efekti aldosterona na distalni savijeni tubulus i sabirne kanale bubrega gdje izaziva povećanu reapsorpciju natrija i povećanu ekskreciju i kalija (po glavnim ćelijama) i vodikovih iona (interkaliranim ćelijama sabirnog kanala).[6] Zadržavanje natrija je također odgovor distalnog dijela debelog crijeva i znojnih žlijezda stimulacijom receptora aldosterona. Iako kontinuirana proizvodnja aldosterona zahtijeva stalnii ulaz kalcija kroz Ca2+ kanale, aktivirane niskim naponom, izolirane ćelije zona glomeruloze smatraju se nepobuđenim, sa zabilježenim naponima membrane koji su previše hiperpolarizirani da bi dozvolili ulazak u Ca2+ kanale.[7]
Glukokortikoidi
Glavni članak: Glukokortikoidi
Glukokortikoidi se proizvode u zona fasciculata. Primarni glukokortikoid koji oslobađa nadbubrežna žlijezda je kortizol kod ljudi, a kortikosteron u mnogih drugih životinja. Njegovo lučenje regulira hormon ACTH iz prednjeg režnja hipofize.
Proizvode se u strukturi zona reticularis. Najvažniji androgeni uključuju:
Testosteron: hormon s širokim rasponom učinaka, od povećanja mišićne mase i stimulacije rasta žćelija do razvoja sekundarnih spolnih karakteristika.
Dihidrotestosteron (DHT): testosteronski metabolit i moćniji androgen od testosterona, jer se jače veže na androgene receptore.
Androstenedion (Andro): androgeni steroid koji proizvode testisi, kora nadbubrežne žlijezde i jajnici. Dok se androstenedioni metabolički pretvaraju u testosteron i druge androgene, oni su također roditeljska struktura estrona.
Dehidroepiandrosteron (DHEA): Primarni je preteča prirodnih estrogena. DHEA se naziva i dehidroizoandrosteron ili dehidroandrosteron. Retikulatna zona također proizvodi DHEA-sulfat, djelovanjem enzimasulfotransferaza, SULT2A1.[14]
Najšešće patološke pojave u kori nadbubrežne žlijezde su:
Zhou M, Gomez-Sanchez CE (juli 1993). "Cloning and expression of a rat cytochrome P-450 11 beta-hydroxylase/aldosterone synthase (CYP11B2) cDNA variant". Biochem. Biophys. Res. Commun. 194 (1): 112–7. doi:10.1006/bbrc.1993.1792. PMID8333830.
Hanukoglu A, Fried D, Nakash I, Hanukoglu I (Nov 1995). "Selective increases in adrenal steroidogenic capacity during acute respiratory disease in infants". Eur J Endocrinol. 133 (5): 552–6. doi:10.1530/eje.0.1330552. PMID7581984.
