Elizabeta II
kraljica Ujedinjenog Kraljevstva od 1952. do 2022. From Wikipedia, the free encyclopedia
kraljica Ujedinjenog Kraljevstva od 1952. do 2022. From Wikipedia, the free encyclopedia
Elizabeta II (Elizabeth Alexandra Mary;[1] 21. april 1926 – 8. septembar 2022) bila je kraljica Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Sjeverne Irske, Kanade, Australije, Novog Zelanda, Jamajke, Bahama, Grenade, Papua Nove Gvineje, Solomonskih ostrva, Tuvalua, Svete Lucije, Svetog Vincenta i Grenadina, Antigve i Barbude, Beliza, te Svetog Kristofora i Nevisa od 6. februara 1952. do njene smrti 8. septembra 2022. godine. Elizabeta II je bila, kao britanski suveren, vrhovni guverner Crkve Engleske.[2]
| Elizabeta II | |
|---|---|
_(cropped)_(3-to-4_aspect_ratio).jpg) Formalni portret, 1959. | |
| Kraljica Ujedinjenog Kraljevstva i drugih kraljevstava Commonwealtha | |
| Vladavina | 6. februar 1952 – 8. septembar 2022. |
| Prethodnik | George VI |
| Nasljednik | Charles III |
| Krunidba | 2. juni 1953. |
| Supružnik | Philip, vojvoda od Edinburgha (1947–2021) |
| Djeca | Charles Anne Andrew Edward |
| Dinastija | Windsor |
| Otac | George VI, kralj Ujedinjenog Kraljevstva |
| Majka | Elizabeth Bowes-Lyon |
| Rođenje | 21. april 1926. London, Ujedinjeno Kraljevstvo |
| Smrt | 8. septembar 2022 (96 godina) Aberdeenshire, Ujedinjeno Kraljevstvo |
Prije nego što su te države postale republike, Elizabeta II je vladala kao kraljica Pakistana, Južne Afrike, Cejlona, Gane, Nigerije, Sijere Leone, Tanganjike, Trinidada i Tobaga, Ugande, Kenije, Malavija, Malte, Gambije, Gvajane, Mauricijusa i Fidžija.
Bila je prvo dijete u braku princa Alberta, vojvode od Yorka, i Elizabeth, vojvotkinje od Yorka. Rođena je carskim rezom u londonskoj rezidenciji svoga djeda po majci, 14. grofa od Strathmorea i Konghornea. Njen otac je bio drugi sin kralja Georgea V i Marije od Tecka. Krštena je u sada srušenoj kapeli u Bakingemskoj palači kao Elizabeth Alexandra Mary.[2] Prvo ime dobila je po majci, drugo po pranani, Aleksandri od Danske, a treće po nani Mariji. Elizabeta, poznata u porodici kao Lilibet,[3] bila je iznimno bliska s djedom, kraljem Georgeom V.[3] Kao trogodišnjakinja pojavila se na naslovnici časopisa Time, a članak je govorio o njenom trećem rođendanu.[3]
Jedina kraljičina sestra je princeza Margareta, rođena četiri godine nakon kraljice. Dvije princeze je zajedno obrazovala i odgajala guvernata pod nadzorom njihove majke. Uz neodobravanje kraljevske porodice, guvernanta je kasnije objavila knjigu o svom iskustvu s kraljevim unukama, te je posebno opisala Elizabetin osjećaj za odgovornost. Winston Churchill ju je kao malo djevojčicu nazvao "velikim autoritetom".
Kao kćerka sina britanskog monarha, Elizabeta je nosila titulu princeze i oslovljavanje "kraljevska visost". U trenutku rođenja tadašnja princeza Elizabeta od Yorka bila je treća u nasljednom nizu, iza amidže Eduarda i svog oca Alberta. Njeno rođenje je izazvalo interes javnosti, ali nije bilo razloga za vjerovati da bi mogla naslijediti tron. Naime, njen amdiža Eduard je bio prestolonasljednik za kojega se vjerovalo da će postati kralj i imati potomstvo koje će ga naslijediti. Eduard jeste postao kralj nakon smrti Elizabetinog djeda, ali nije imao djece, a Elizabetini roditelji nisu imali sinova koji bi joj ugrozili poziciju nasljednice, što znači da bi Elizabeta postala kraljica u svakom slučaju.
Princeza Elizabeta od Yorka je postala prijestolonasljednica kada je 1936. njen amidža, kralj Eduard VIII, abdicirao, a Elizabetin otac postao kralj pod imenom George VI. U Velsu je bilo zahtjeva da se Elizabeta proglasi princezom od Velsa, kao što je Henrik VIII, kralj Engleske, neformalno proglasio svoju kćerku, buduću kraljicu Mariju I, ali Elizabetin otac je to odbio jer je bio svjestan da je ta titula rezervirana za suprugu princa od Velsa. Nadalje, postojala je mogućnost da Elizabetina majka rodi sina koji bi preuzeo poziciju prijestolonasljednika, a u tom slučaju Elizabeti bi titula princeze od Velsa morala biti oduzeta. Elizabeta, stoga, nikada nije dobila tu titulu.
Kraljica je imala trinaest godina kada je izbio Drugi svjetski rat. Ona i njena mlađa sestra evakuirane su iz Londona. Postojali su planovi da princeze budu prebačene u Kanadu, ali Elizabetina majka je to odbila rekavši: "Djeca neće ići bez mene, ja neću ići bez kralja, a kralj neće nikada otići".[4] Godine 1940. preko radija se, tokom BBC-jeve emisije Children's Hour, obratila ostaloj djeci koja su bila evakuirana iz svojih domova na selo i djeci koja su izgubila dom. S trinaest godina upoznala je i svog budućeg supruga, princa Filipa od Grčke i Danske.[5]
Godine 1945. naučila je voziti kada se pridružila vojsci i učestvovala kao vozač i mehaničar u pomoćnim teritorijalnim snagama.[2] Bila je obučavana kao "No 230873 Second Subaltern Elizabeth Windsor" i do danas je ostala jedini ženski član kraljevske porodice koji je prošao vojnu obuku.[5] Elizabeta je danas jedini živi šef države koji je služio u Drugom svjetskom ratu.[6]
Dana 20. novembra 1947. princeza Elizabeta se udala za grčko-danskog princa Filipa, koji je nešto prije postao britanski građanin, te vojvoda od Edinburgha. Princ Filip i kraljica Elizabeta II su rođaci u drugom koljenu pošto je Kristijan IX, kralj Danske, Elizabetin prapradjed, a Philipov pradjed. Također su rođaci u trećem koljenu pošto dijele britansku kraljicu Viktoriju kao praprananu.
Vjenčanju koje je održano dvije godine po završetku Drugog svjetskog rata nije smjela prisustvovati Filipova njemačka rodbina, odnosno nije prisustvovao niko osim njegove majke. Vjenčanju je odbila prisustvovati i Elizabetina tetka Marija pošto njen mlađi brat i Elizabetin amidža, Edvard, vojvoda od Windsora, nije bio pozvan. Nešto prije vjenčanja Filip je bio primoran odreći se pravoslavlja i postati član Crkve Engleske,[7] te opovrgnuti svoju vjernost grčkoj kruni i odreći se titule princa od Grčke i Danske. Do tada princ Filipos, uzeo je ime Philip Mountbatten. Njihov brak je bio kontroverzan; princ Filip je rođen kao pravoslavac, a njegove sestre bile su udate za naciste. Navodno su se i Elizabetina majka i nana protivile ovom vjenčanju.[5] Nedugo nakon vjenčanja princeza Elizabeta i princ Filip su preselili na Maltu, gdje je princ Filip služio u mornarici. Malta je ostala jedina zemlja pored Ujedinjenog Kraljevstva u kojoj je kraljica živjela, a živjela je tu od 1949. do 1951. godine.
Dana 14. novembra 1948. vojvoda i vojvotkinja od Edinburgha su dobili svoje prvo dijete, sina koji je, zahvaljujući intervenciji kralja Georgea VI, bio poznat kao princ Charles od Edinburgha. Naime, kralj George VI je Elizabetinoj djeci posebnim kraljevskim patentom omogućio korištenje prinčevskih titula i oslovljavanja. Charles i Elizabetina jedina kćerka Anne (rođena 15. augusta 1950) u trenutku rođenja nisu automatski imali pravo na titule princa i princeze, za razliku od djece monarhovih sinova.[8]
Iako kraljevska kuća i dalje nosi ime Windsor, određeno je da će oni potomci kraljice Elizabete II i princa Philipa u muškoj liniji koji ne budu prinčevi ili princeze od Ujedinjenog Kraljevstva nositi prezime Mountabetten-Windsor.[8]
Princeza Elizabeta, vojvotkinja od Edinburgha je počela preuzimati očeve dužnosti nakon što se njegovo zdravlje počelo pogoršavati. Sa suprugom je bila u Keniji kada je obavještena o očevoj smrti i svom dolasku na prijestolje. Za vladarsko ime je odabrala ime Elizabeth II.[9] Odmah nakon što je stigla vijest o smrti kralja i proglašenju nove kraljice, Elizabeta se sa suprugom vratila u London. Elizabeta II je proglašena kraljicom prvo u Kanadi, istoga dana kada je i postala kraljica, a u Ujedinjenom Kraljevstvu je javna proklamacija održana sljedeći dan.
Sve do smrti Elizabetine nane Marije, Ujedinjeno Kraljevstvo i ostale zemlje Commonwealtha imali su tri kraljice: Elizabetu II kao monarhinju, a njenu majku i njenu nanu kao udovice bivših monarha. Posljednja želja kraljice Marije bila je da se krunidba njene unuke ne odlaže zbog njene smrti. Elizabeta II je okrunjena u Vestminsterskoj opatiji, 2. juna 1953. Cijelu ceremonija, osim pomazanja i euharistije, preko televizije je pratilo 20 miliona Britanaca i otprilike 100 miliona Amerikanaca.
Već na početku njene vladavine u Škotskoj su se javila neslaganja po pitanju njenog vladarskog imena – ona je prva Elizabeta čije kraljevstvo uključuje škotsku teritoriju, pa su vandali smatrali da treba biti nazivana Elizabetom I. Međutim, ubrzo je zaključeno da će ona i budući britanski vladari koristiti sljedeći najviši redni broj korišten od strane vladara bilo kojeg kraljevstva na prostoru današnjeg Ujedinjenog Kraljevstva.
Nakon krunidbe kraljica i njena porodica su preselili u Buckinghamsku palaču, u centralnom Londonu, gdje je kraljevski par dobio još dva sina: princa Andrewa i princa Edwarda. Rodivši princa Andrewa 1960, Elizabeta II je postala prvi britanski monarh kojem se dijete rodilo za vrijeme vladavine, još otkada je kraljica Viktorija rodila svoje najmlađe dijete, princezu Beatrciju, 1857.[2]
Elizabetina je vladavina u prvim desetljećima bila obilježena postupnim nestankom Britanskog imperija iz kojeg su nastale Nacije Commonwealtha. Trendovi siromašenja zemlje su na određeni način preokrenuti za vrijeme premijerskih mandata Margaret Thatcher i Tonyja Blaira.
Ubrzo nakon krunidbe kraljica i vojvoda od Edinburgha otišli su na šestomjesečni put oko svijeta, koji je trajao od 1953. do 1954. godine, postavši tako prvi monarh koji je okružio svijet. Na tom putovanju je također postala prvi monarh Australije, Novog Zelanda i Fidžija koji je za vrijeme svoje vladavine posjetio te zemlje. U oktobru 1957. posjetila je Sjedinjene Američke Države, odakle je nastavila prema Kanadi, gdje je postala prvi kanadski monarh koji je otvorio sjednicu parlamenta te države. Posjetivši veliki broj evropskih i vanevropskih zemalja, kraljica je najproputovaniji šef države u historiji.[10] Sveukupno, kraljica je Kanadu posjetila 23 puta, Australiju petnaest puta, Novi Zeland deset puta, i Jamajku šest puta.[2] Godine 1986. postala je prvi britanski monarh u historiji koji je posjetio Kinu.[2]
Nakon ostavke premijera Anthonya Edena 1956, kraljica je morala sama izabrati osobu koja bi formirala novu vladu, pošto njegova partija nije imala mehanizam za rješavanje takvih slučajeva. Izabrala je Harolda Macmillana, koji je dao ostavku šest godina kasnije i preporučio grofa od Homea za svog nasljednika. Kraljica je prihvatila njegov savjet i izabrala grofa od Homea za premijera, ali joj je ta odluka donijela prve kritike. Kasnije je ponovo kritikovana zbog biranja premijera na osnovu savjeta male grupe ministara. Ubrzo zatim je Konzervativna stranka osmislila način da njeni članovi sami biraju premijera u slučaju ostavke njihovog člana.
Dana 21. decembra 2007. kraljica Elizabeta II je postala najstariji vladajući britanski monarh, preuzevši tu poziciju od svoje prapranane, kraljice Viktorije.[11] Na svoj 81. rođendan, 21. aprila 2007, kraljica Elizabeta II je dala javnosti do znanja da ni zbog starosti nema namjeru abdicirati.[12] Britanski mediji su nagađali da bi princ Charles mogao početi preuzimati njene dužnosti,[13] ali Palača je te tvrdnje porekla i objavila da će kraljica nastaviti izvršavati svoje dužnosti dok joj zdravlje to bude dopuštalo,[14] te da nikada neće abdicirati [15] Dana 9. septembra 2015. kraljica Elizabeta II postala britanski monarh sa najdužim periodom vladavine u britanskoj historiji.[16][17][18]
Iako joj je Bakingemska palača službena rezidencija, kraljica je, kao i njeni prethodnici, ne preferira i svojim domovima smatra nekoliko zamaka u Ujedinjenom Kraljevstvu i rezidencija u Kanadi.[12]
Kraljica Uskrs i vikende provodi u zamku Windsor, koji je djelomično otvoren za javnost. Kraljica sa porodicom Božić provodi u Sandringhamu, a ljetne rezidencije su joj zamak Balmoral i palača Holyrood u Škotskoj.[19] Kraljica godišnjicu smrti svoga oca, odnosno godišnjicu svog dolaska na tron, obilježava u Sandringhamu.
Kako je kraljica Elizabeta II ustavni monarh, ona svoje političko opredijeljenje čuva za sebe i njeni su pogledi u tom pravcu nepoznati javnosti. U oblačenju je konzervativna. Kao što je i njena majka za života, kraljica preferira šešire pastelnih boja koji joj omogućavaju da bude lahko opažena u javosti.[20] Kraljičini glavni interesi su konjske trke,[2] fotografija,[2] i psi.[2]
Magazin Forbes je procijenio vrijednost kraljičine imovine na 280 miliona funti, odnosno 500 miliona američkih dolara. Palača je ovu brojku proglasila preuveličanom, mada u nju nije uključena kraljičina lična kolekcija umjetničkih djela, koja sama vrijede barem 10 milijardi funti.[21] U cifru nisu uključeni ni dva zamka čija vrijednost nikada nije procijenjena, niti primanja od lankasterskog vojvodstva koje se sastoji od 18.700 hektara i koje je kraljičino privatno vlasništvo.[20]
Kraljičina popularnost je počela naglo opadati 1980-ih godina zahvaljujući medijskim izvještajima o privatnim životima njene djece, a vrhunac nepopularnosti dosegla je u sljedećem desetljeću. Zbog pritiska javnosti počela je plaćati porez na dohodak 1993, te otvorila Bakingemsku palaču za javnost. Bračni problemi njene njene kćerke i sinova Charlesa i Andrewa su negativno utjecali na mišljenje o kraljici, koja je u decembru 1995. naredila razvod princu i princezi od Velsa. Nezadovoljstvo Elizabetinom vladavinom bilo je najveće u trenutku smrti Diane sredinom 1997, kada je kraljica odbila pojaviti se u javnosti prvih pet dana nakon Dianine smrti. Suočena s kritikama javnosti, Elizabeta je dala intervju uživo na državnoj televiziji 5. septembra i popravila svoju sliku.
U novembru 1999. u Australiji je održan referendum o budućnosti monarhije, čiji je rezultat bilo zadržavanje monarhije s Elizabetom II na njenom čelu u svojstvu kraljice Australije. Ankete u Ujedinjenom Kraljevstvu iz 2006. pokazale su da Britanci podržavaju kraljicu.[22][23] U Tuvaluu su 2008. i Svetom Vincentu i Grenadinima 2009. održani referendumi u kojima je stanovništvo odlučilo zadržati Elizabetu II za svoju kraljicu.[24]
Kraljica je imala tri sina i jednu kćerku, četiri unuka i četiri unuke, i troje praunučadi.
| Dijete | Datum rođenja | Brak | Unučad | Praunučad | |
|---|---|---|---|---|---|
| Charles III | 14. novembar 1948. | 29. juli 1981. razvedeni 28. augusta 1996. | Diana Spencer | William, princ od Velsa | Princ George od Velsa |
| Princ Harry, vojvoda od Sussexa | |||||
| 9. april 2005. | Camilla Parker Bowles | ||||
| Anne, kraljevska princeza | 15. august 1950. | 14. novembar 1973. razvedeni 28. aprila 1992. | Mark Phillips | Peter Phillips | Savannah Phillips Isla Phillips |
| Zara Phillips | |||||
| 12. decembar 1992. | Timothy Laurence | ||||
| Andrew, vojvoda od Yorka | 19. februar 1960. | 23. juli 1986. razvedeni 30. maja 1996. | Sarah Ferguson | princeza Beatrice od Yorka princeza Eugenie od Yorka | |
| Edward, grof od Wessexa | 10. mart 1964. | 19. juni 1999. | Sophie Rhys-Jones | Ledi Louise Windsor James, vikont Severn | |
Kada je naslijedila krunu, puna titula kraljice Elizabete II glasila je: Elizabeta II, milošću Božijom, Velike Britanije, Irske i britanskih posjeda preko mora kraljica, branitelj vjere, vojvotkinja od Edinburgha,1 grofica od Merionetha,1 barunica Greenwich,1 vojvoda od Lancastera, gospodar Manna,2 vojvoda od Normandije,2 suveren Najčasnijeg reda podvezice, suveren Najčasnijeg reda kupelji, suveren Najstarijeg i najčasnijeg plemenitog reda čkalja, suveren Najčuvenijeg reda svetog Patricija, suveren Najistaknutijeg reda svetog Mihaela i svetog Đure, suveren Najizvrsnijeg reda Britanskog carstva, suveren Istaknutog reda služenja, suveren Carskog reda služenja, suveren Najuzvišenijeg reda indijske zvijezde, suveren Najeminentnijeg reda Indijskog carstva, suveren reda Britanske Indije, suveren Indijskog reda zasluge, suveren reda Burme, suveren Kraljevskog reda Viktorije i Alberta, suveren Kraljevskog porodičnog reda kralja Eduarda VII, suveren Reda zasluge, suveren Reda drugova časti, suveren Kraljevskog viktorijanskog reda, suveren Najvelečasnijeg reda svetog Ivana Jeruzalemskog.
1: titule koje nosi brakom; 2: titule koje nosi kao vladar ostrva Manna i Kanalskih ostrva
Prema relevantnim porodičnim pravilnicima, Elizabeta ima pravo na titule princeze od Saskokoburga i Gote, vojvotkinje u Saksoniji, te princeze od Grčke i Danske. Ove titule ne koristi jer su ih se njen djed i suprug odrekli.
