Grad (riječ potječe od praslavenskog gordъ[1]) je urbanizirano, naseljeno mjesto, značajne veličine.[2][3] Može se definisati kao stalno i gusto naseljeno mjesto sa administrativno definisanim granicama čiji članovi rade prvenstveno na nepoljoprivrednim poslovima.[4] Gradovi općenito imaju opsežne sisteme za stanovanje, transport, kanalizaciju, komunalne usluge, korištenje zemljišta, proizvodnju dobara i komunikacije.[5][6] Njihova gustina olakšava interakciju između ljudi, vladinih organizacija i preduzeća, ponekad od koristi različitim stranama u procesu, kao što je poboljšanje efikasnosti distribucije roba i usluga. Sa svim karakteristikima jednog urbaniziranog, kultiviranog naselja: (asfaltiranim ili popločanim) ulicama, trgovima, gradskim četvrtima, dijelovima grada, parkovima i perivojima, šetalištima i promenadama, gradskim korzom i glavnom gradskom ulicom, upravnim i komunalnim funkcijama (policija, dom zdravlja, pošta, vatrogasno društvo, osiguravajući zavodi), školama i dječijim vrtićima, obrazovnim ustanovama općeg i posebnog karaktera, medijima (radijske i televizijske stanice, novinske kuće), vjerskim objektima, određenim brojem trgovina i dućana, u većini slučajeva i sa robnim kućama ili tržnim centrima, ugostiteljskim objektima (hotelima, prenoćištima, gradskim kafanama, gostionama, kafićima i diskotekama), industrijom i proizvodnim pogonima, i slično. Grad se napose odlikuje određenom veličinom, koja varira od veličine mjesta. Gradsku strukturu čini i složena, zatvorena urbana cjelina mjesta, te visoka gustina naseljenosti na relativno malom prostoru.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Historijski gledano, stanovnici gradova su bili mali dio čovječanstva u cjelini, ali nakon dva vijeka neviđene i brze urbanizacije, više od polovine svjetske populacije sada živi u gradovima, što je imalo duboke posljedice po globalnu održivost.[7][8][9][10][11] Današnji gradovi obično čine jezgro većih metropolitanskih i urbanih područja – stvarajući brojne putnike koji putuju prema gradskim centrima radi zaposlenja, zabave i obrazovanja. Međutim, u svijetu sve intenzivnije globalizacije, svi gradovi su u različitom stepenu povezani i globalno izvan ovih regija. Ovaj povećani uticaj znači da gradovi također imaju značajan uticaj na globalna pitanja, kao što su održivi razvoj, klimatske promjene i globalno zdravlje. Zbog ovih velikih uticaja na globalna pitanja, međunarodna zajednica je dala prioritet ulaganjima u održive gradove kroz Cilj održivog razvoja 11. Zbog efikasnosti transporta i manje potrošnje zemljišta, gusti gradovi imaju potencijal da imaju manji ekološki otisak po stanovniku od rjeđe naseljenih područja.[12][13] Stoga se kompaktni gradovi često pominju kao ključni element u borbi protiv klimatskih promjena.[14][15][16] Međutim, ova koncentracija može imati i značajne negativne posljedice, kao što je formiranje urbanih toplotnih ostrva, koncentriranje zagađenja i stres zaliha vode i drugih resursa.
Ostale važne karakteristike gradova pored naseljenosti uključuju status glavnog grada i relativnu kontinuiranu okupaciju grada. Na primjer, glavni gradovi država kao što su Peking, Jakarta, Kuala Lumpur, London, Manila, Mexico Citi, Moskva, Nairobi, New Delhi, Pariz, Rim, Atina, Seoul, Singapur, Tokio i Washington, D. C. odražavaju identitet i vrhunac njihove nacije.[17] Neke historijske prijestolnice, kao što su Kyoto, Yogyakarta i Xi'an, zadržavaju svoj odraz kulturnog identiteta čak i bez statusa modernog glavnog grada. Vjerska sveta mjesta nude još jedan primjer statusa kapitala unutar religije; primjeri uključuju Jerusalem, Meku, Varanasi, Ayodhyu, Haridwar i Prayagraj.
Značenje
Grad se od ostalih ljudskih naselja može razlikovati po relativno velikoj veličini, ali i po funkcijama i posebnom simboličkom statusu, koji može biti dodijeljen od strane centralne vlasti. Termin se također može odnositi ili na fizičke ulice i zgrade u gradu ili na skup ljudi koji tamo žive i može se koristiti u opštem smislu za označavanje urbane, a ne ruralne teritorije.[19][20]
Nacionalni popisi koriste različite definicije – pozivajući se na faktore kao što su stanovništvo, gustoća naseljenosti, broj stanova, ekonomska funkcija i infrastruktura – da klasifikuju stanovništvo kao urbano. Tipične radne definicije za stanovništvo malih gradova počinju od oko 100.000 ljudi.[21] Uobičajene definicije stanovništva za urbano područje (mjesto) kreću se između 1.500 i 50.000 ljudi, pri čemu većina američkih država koristi minimum između 1.500 i 5.000 stanovnika.[22][23] Neke jurisdikcije ne postavljaju takve minimume.[24] U Ujedinjenom Kraljevstvu, status grada dodjeljuje kruna, a zatim ostaje trajan. (Historijski, kvalifikacioni faktor je bilo prisustvo katedrale, što je rezultiralo nekim vrlo malim gradovima kao što su Wells, sa populacijom od 12.000 2018., i St Davids, sa populacijom od 1.841 2011. godine.) Prema " funkcionalnoj definiciji", grad se ne razlikuje samo po veličini, već i po ulozi koju igra u širem političkom kontekstu. Gradovi služe kao administrativna, komercijalna, vjerska i kulturna središta za njihova veća okolna područja.[25][26]
Prisustvo pismene elite se često povezuje sa gradovima zbog kulturnih različitosti prisutnih u gradu.[27][28] Tipičan grad ima profesionalne administratore, propise i neki oblik oporezivanja (hrana i druge potrepštine ili sredstva za trgovinu za njih) kako bi se podržali državni radnici. (Ovaj aranžman je u suprotnosti sa tipičnijim horizontalnim odnosima u plemenu ili selu koji postižu zajedničke ciljeve kroz neformalne sporazume između susjeda ili vođstva poglavice.) Vlade mogu biti zasnovane na nasljedstvu, vjeri, vojnoj moći, sistemima rada kao što je gradnja kanala, distribucija hrane, vlasništvo nad zemljom, poljoprivreda, trgovina, proizvodnja, finansije ili kombinacija ovih. Društva koja žive u gradovima često se nazivaju civilizacijama.
Stepen urbanizacije je moderna metrika koja pomaže da se definiše šta obuhvata grad: "populacija od najmanje 50.000 stanovnika u susednim ćelijama guste mreže (>1.500 stanovnika po kvadratnom kilometru)".[29] Ovu metriku su "tokom godinama osmislile Evropska komisija, OECD, Svjetska banka i drugi, a odobrile su je u martu 2021. Ujedinjene nacije... uglavnom u svrhu međunarodnog statističkog poređenja".[30]
Geografija
Urbana geografija se bavi i gradovima u njihovom širem kontekstu i njihovom unutrašnjom strukturom.[31] Procjenjuje se da gradovi pokrivaju oko 3% kopnene površine Zemlje.[32]
Položaj
Položaj gradova varirao je kroz historiju u zavisnosti od prirodnog, tehnološkog, ekonomskog i vojnog konteksta. Pristup vodi je dugo bio glavni faktor u postavljanju i rastu gradova, i uprkos izuzecima koje je omogućila pojava željezničkog transporta u devetnaestom vijeku, do sada većina svjetske urbane populacije živi blizu obale ili na rijeci.[33]
Urbana područja po pravilu ne mogu proizvoditi vlastitu hranu i stoga moraju razviti neki odnos sa zaleđem koji ih održava.[34] Samo u posebnim slučajevima, kao što su rudarski gradovi koji igraju vitalnu ulogu u trgovini na velike udaljenosti, gradovi su odvojeni od sela koje ih hrani.[35] Dakle, centralnost unutar produktivnog regiona utiče na lociranje, jer bi ekonomske snage, u teoriji, favorizovale stvaranje tržišta na optimalnim međusobno dostupnim lokacijama.[36]
Centar
Velika većina gradova ima centralno područje koje sadrži zgrade od posebnog ekonomskog, političkog i vjerskog značaja. Arheolozi ovo područje nazivaju grčkim terminom temenos ili ako je utvrđeno kao citadela.[37] Ovi prostori istorijski odražavaju i pojačavaju centralnost grada i važnost za njegovu širu sferu uticaja.[36] Danas gradovi imaju centar grada ili centar grada, koji se ponekad podudara sa centralnom poslovnom četvrti.
Javni prostor
Gradovi obično imaju javne prostore gdje svako može ići. To uključuje prostore u privatnom vlasništvu otvorene za javnost, kao i oblike javnog zemljišta kao što su javno vlasništvo i zajednička dobra. Zapadna filozofija još od vremena grčke agore smatra fizički javni prostor supstratom simboličke javne sfere.[38][39] Javna umjetnost krasi (ili unakaže) javne prostore. Parkovi i druga prirodna mjesta u gradovima pružaju stanovnicima olakšanje od tvrdoće i pravilnosti tipične građene sredine. Urbane zelene površine su još jedna komponenta javnog prostora koja pruža korist od ublažavanja efekta urbanog toplotnog ostrva, posebno u gradovima koji su u toplijoj klimi. Ovi prostori sprečavaju neravnotežu ugljika, ekstremne gubitke staništa, potrošnju električne energije i vode i rizike po zdravlje ljudi.[40]
Unutrašnja struktura
Urbana struktura općenito slijedi jedan ili više osnovnih obrazaca: geomorfni, radijalni, koncentrični, pravolinijski i krivolinijski. Fizičko okruženje općenito ograničava formu u kojoj se grad gradi. Ako se nalaze na padini planine, urbane strukture mogu se oslanjati na terase i krivudave puteve. Može se prilagoditi sredstvima za život (npr. poljoprivreda ili ribolov), i može se postaviti za optimalnu odbranu s obzirom na okolni pejzaž.[42] Osim ovih "geomorfnih" karakteristika, gradovi mogu razviti unutrašnje obrasce, zbog prirodnog rasta ili gradskog planiranja.
U radijalnoj strukturi, glavni putevi konvergiraju na centralnoj tački. Ovaj oblik bi mogao evoluirati iz uzastopnog rasta tokom dugog vremena, sa koncentričnim tragovima gradskih zidina i citadela koji označavaju starije gradske granice. U novijoj historiji, takve forme su dopunjavale obilaznice koje su kretale saobraćaj po periferiji grada. Holandski gradovi poput Amsterdama i Haarlema strukturirani su kao centralni trg okružen koncentričnim kanalima koji obilježavaju svako proširenje. U gradovima kao što je Moskva, ovaj obrazac je još uvijek jasno vidljiv.
Sistem pravolinijskih gradskih ulica i zemljišnih parcela, poznat kao mrežni plan, koristi se milenijumima u Aziji, Evropi i Americi. Civilizacija doline Inda izgradila je Mohenjo-Daro, Harappu i druge gradove na mreži, koristeći drevne principe koje je opisao Kautilya, i uskladila ih sa tačkama kompasa.[25][43][44][45] Drevni grčki grad Priene predstavlja primjer mrežnog plana sa specijalizovanim okruzima koji se koriste širom helenističkog Mediterana.
Reference
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
