Ruteniom

Un elfenn gimiek eo ar ruteniom ; Ru eo e arouez kimiek, 44 e niver atomek ha 101,7 e dolz atomek. Ur metal ardreuzat eo.

Ruteniom
Teknetiom – Ruteniom – Rodiom
Fe Ru Os Taolenn beriodek
Niver atomek	44
Rummad kimiek	Metaloù ardreuzat
Strollad	8
Trovezh	5
Aozadur elektronek	[Kr] 4d7 5s1
Niver oksidadur	+3
Tredanleiegezh	2,2
Skin atomek	132,5
Tolz atomek	101,7

Teskad ar palladiom (TaP) a reer eus ar metaloù ardreuzat ₄₄Ru, ₄₅Rh, ₄₆Pd, ₇₆Os, ₇₇Ir ha ₇₈Pt. Ral-tre eo ar ruteniom, ha ne vez kavet nemet kevret gant unan eus metaloù TaP — ar platin, an osmiom hag an iridiom peurliesañ. E mengleuzioù nikel dreist-holl e kaver TaP, ha ruteniom neuze.
Nebeut-tre ag elfennoù eus TaP a vez tennet eus an douar, war-dro 400 tonennad hepken e 2011, enno un 12 tonennad rutenium hepken a vloaz da vloaz. Eus Suafrika e teu TaP dreist-holl, heuliet gant Rusia, Kanada, Stadoù-Unanet Amerika ha Zimbabwe kent Kolombia hag ar broioù all.^[1]

Istor

Kent donedigezh Kristol Goulm da Amerika e veze metaloù teskad ar platin arveret gant ar sevenadurioù a oa eno, hag anavezet e oant gant kimiourien Europa adalek kreiz ar XVIvet kantved.
Gant ar c'himiour polonat Jędrzej Śniadecki e voe embannet dizoloadenn an elfenn e 1808, dindan an anv vestiom, hogen mont a reas war e c'hiz diwezhatoc'h.
E 1844 e voe hiniennekaet an elfenn 44 gant ar Rusat Karl Karlovitch Klaus, dre zielfennañ restadoù ur bloc'had platin. Eus Ruthenia, anv latin Rusia, e teu an anv ruteniom a roas d'an elfenn nevez.

Perzhioù

Ur metal kalet liv an argant eo ar ruteniom, 12,37 g/cm³ e zouester. Da 2 334°C e teuz, ha da 4 150 °C e verv.

Kimiek

Oksidet e vez da ≈800 °C, ne vez taget gant trenkenn ebet. Gant halogenoù avat e vez taget e gwrezverkoù uhel, ha dileizhañ a ra e bazennoù teuz. Da zreistreüs e tro pa vez kendeuzet gant molibden e gwrezvekoù izeloc'h eget -262,55 °C.

Izotopoù

¹⁰²Ru zo unan unan ar seizh izotop a gaver en natur, ha 34 izotop all zo bet dizoloet. Pemzek skinizotop zo ivez, eus ⁹⁰Ru betek ¹¹⁵Ru, gant un hanter-vuhez berroc'h eget 4,44 eurvezh.

Arver

• Greanterezh : kaletaet e vez ar platin hag ar palladiom gant ur filmad ruteniom evit fardañ kenstokoù tredanel, ar pezh eo arver paotañ Ru peogwir e vez marc'hadmatoc'h eget rodiom. En tredanerezh ivez ez implijer ruteniom evit fardañ harzelloù. An hanter eus ar ruteniom a vez kenderc'het a ya gant an daou implij-se^[2].

Ouzhpennet e vez ruteniom d'ar c'hendeuzadoù titaniom a-benn stourm ouzh an oksiderezh.
Gouest eo lod kenaozadoù ruteniom da lonkañ ar gouloù, ar pezh a vez implijet er c'henderc'hañ gremm dre vannoù an Heol.

• Kimiezh : arveret e vez evel trelusker.
• Stlenneg : filmadoù ruteniom a vez arveret da fardañ korrgrugoù ha kantennoù kalet a-benn brasaat o endalc'h.

Notennoù

1. United States Geological Survey (en) Liamm oberiant 18 HER 12
2. EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements

Daveennoù

• American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
• Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de France (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
• Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-Interscience, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
• DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
• EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
• Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
• ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
• HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
• LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press, 2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
• National Nuclear Data Center (en) Liamm oberiant 09 KZU 12
• Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
• STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
• Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012