Francisco Franco

Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde, ent-berr Francisco Franco ([fɾanˈθisko ˈfɾaŋko]), ganet d’ar 4 a viz Kerzu 1892 e Ferrol (Galiza) ha marvet d'an 20 a viz Du 1975 e Madrid, a oa ur jeneral spagnol. Tizhout a reas ar galloud evel ezel pennañ al luskad eus an Tu-dehou pellañ anvet ar Falañs. Penn Stad Spagn a voe etre 1939 ha 1975 ma renas e vro evel un diktatour (graet e vez ar renad frankoour eus ar marevezh-se) gant an titl a Caudillo (sturier): Generalísimo Francisco Franco, Caudillo de España por la Gracia de Dios (ar Jeneralisim Francisco Franco, Sturier Spagn dre c'hras Doue).

Francisco Franco

den

Reizh pe jener	paotr
Bro ar geodedouriezh	Spagn
Anv e yezh-vamm an den	Francisco Franco Bahamonde
Anv ganedigezh	Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco Bahamonde
Anv-bihan	Francisco
Anv-familh	Franco
Eil anv tiegezh en anvioù spagnolek	Bahamonde
Treuzskrivadur API	fɾanˈθisko ˈfɾaŋko
Deiziad ganedigezh	4 Kzu 1892
Lec'h ganedigezh	Ferrol
Deiziad ar marv	20 Du 1975
Lec'h ar marv	Madrid
Doare mervel	abeg naturel
Abeg ar marv	heart failure
Lec'h douaridigezh	Grave of Francisco Franco at Mingorrubio Cemetery
Tad	Nicolás Franco Salgado-Araújo
Mamm	Pilar Bahamonde y Pardo de Andrade
Breur pe c'hoar	Pilar Franco Bahamonde, Nicolás Franco Bahamonde, Ramón Franco Bahamonde
Pried	María del Carmen Polo Martínez-Valdés
Bugel	Carmen Franco, 1st Duchess of Franco
Kar	Ramona Polo Martínez-Valdés, Ramón Serrano Suñer, Francisco Franco Salgado-Araujo
Yezh vamm	spagnoleg
Yezhoù komzet pe skrivet	spagnoleg
Yezh implijet dre skrid	spagnoleg
Bet war ar studi e	Toledo Infantry Academy
Lec'h annez	Royal Palace of El Pardo
Lec'h labour	Madrid
Deroù ar prantad labour	1907
Dibenn ar prantad labour	1975
Strollad politikel	Falange Española Tradicionalista y de las JONS
Relijion	Katoligiezh
Liv an daoulagad	gell
Grad milourel	generalissimo
Brezel	Brezel ar Rif, Asturian miners' strike of 1934, Brezel Spagn, Ifni War
Skour lu	Spanish Armed Forces
Facial hair	toothbrush moustache

Francisco Franco e 1930.

Alies e vez keñveriet gant diktatour Portugal António de Oliveira Salazar.

E vuhez

Franco a oa ganet en ur familh soudarded, ha daoust ma felle dezhañ servijout er morlu ez eas da soudard en arme zouar. Kemer a reas perzh e Brezel ar Rif e Maroko, hag e teuas da vezañ jeneral yaouankañ Europa e 1926^[1]. Goude e zistro er vro-benn e renas mougadur feuls un harz-labour renet gant an anarkourien e 1934, dindan gouarnamant mirour Alcalá-Zamora. Da-heul savidigezh ur gouarnamant Talbenn ar Bobl, ennañ strolladoù disheñvel eus an tu kleiz, e kreskas ar feulster er vro. Kreñvoc'h e teuas ar feulster da vezañ etre ar strolladoù emsaverien bolitikel pa oa drouklazhet unan eus pennoù al luskad mirour er parlamant, José Calvo Sotelo, da zialañ muntr José Castillo^[2]. Franco hag e geniriennerien a implijas marv Calvo evel o digarez da loc'hañ ar brezel, daoust m'o doa dija savet o steuñv d'en em sevel^[3].

Franco o prezegenniñ en Éibar e 1949.

Franco hag an arme a glaskas seveniñ un taol-Stad a-enep gouarnamant an Talbenn broadel. C'hwitañ a reas an taol-Stad ha tarzhañ a reas Brezel diabarzh Spagn. E-pad ar stourm etre ar vroadelourien hag ar Republikaned e teuas Franco da vezañ penn e gostezenn. Goude m'en doe gounezet ar brezel diabarzh gant skoazell vilourel Italia hag Alamagn e tivodas Parlamant Bro-Spagn. Diazezañ a reas neuze un diktatouriezh eus an tu-dehou a badas betek 1978, pa oa savet ur vonreizh nevez. E-doug an Eil Brezel-bed e heulias Franco, ent-ofisiel, ur politikerezh divrezelekaerezh ha diwezhatoc'h ur politikerezh neptuegezh, abalamour ma ne oa ket adsavet Spagn diwar distrujoù bras ar brezel diabarzh. Koulskoude e harpas emouestlidi ar rannarme c'hlas a stourmas a-du gant armeoù an Ahel e Talbenn ar Reter. Displijout a rae kenañ da Fulgencio Batista, a ginnigas, e-pad an Eil Brezel-bed, ur gevredadenn etre ar Stadoù-Unanet ha broioù Suamerika da argadiñ Spagn ha diskar renad Franco^[4].

Goude fin an Eil Brezel-bed e talc'has Franco e c'halloud e Bro-Spagn a-drugarez da vuzulioù strizh : lemel en un doare sistematek ar soñjoù eneberezh dre gontrollerezh ar c'hazetennoù ha rediezh an dud^[5],[6], prizoniañ an enebourien d'e ideologiezh e kampoù er vro a-bezh (evel Los Merinales e Seville, San Marcos e León, Castuera e Extremadura, ha Miranda de Ebro)^[7], al labour ret er prizonioù^[8], hag implij ar c'hastiz a varv hag eus kastizoù prizon pounner da zibennadiñ e enebourien bolitikel^[9]. E-pad ar Brezel yen e savas ar Stadoù-Unanet ur c'hevredad diplomatek ha kenwerzh gant Bro-Spagn, abalamour da bolitikerezh enepkomunour Franco. Ar prezidant amerikan Richard Nixon a evas memes da yec'hed Franco^[10], ha, goude marv Franco, e tisklêrias : «Ar jeneral Franco a oa ur mignon hag ur c'hevredad leal eus ar Stadoù-Unanet»^[11]. Goude e varv e krogas Bro-Spagn da vont tamm-ha-tamm trema an demokratiezh. Hiziv e vefe difennet gant al lezenn arouezioù renad Franco, evel an ardamezioù broadel a veze implijet dindan e renad pe ar banniel e erer impalaerel, e Bro-Spagn^{(Daveoù a vank)}.

20 a viz Du 1975, kazetenn o embann marv Franco.

Marv ha kudenn ar c'horf

D'ar 24 a viz Here 2019 e voe fiñvet relegoù Franco ha beziet anezho e bez e wreg en Mingorrubio, beziet e oa bet hag un-dro e-pad ul lid prevez^[12].

Pennadoù kar

• Brezel Spagn

Notennoù

Commons

Muioc'h a restroù diwar-benn

Francisco Franco

a vo kavet e Wikimedia Commons.

1. Francisco Franco. Spartacus.Schoolnet.co.uk. Kavet : 2 December 2009.
2. Beevor, Anthony. The Spanish Civil War. London: Penguin, 1982. p 49.
3. Beevor, Anthony. The Spanish Civil War. London: Penguin, 1982. p 51.
4. "Batista's Boost", Time, January 18, 1943. Retrieved March 2, 2010.
5. Sinova, J. La censura de prensa durante el franquismo/ The Media Censorship During Franco Regime. Random House Mondadori. ISBN 84-8346-134-X.
6. Lázaro, A. James Joyce's encounters with Spanish censorship, 1939–1966. Joyce Studies Annual, 1 Jan 2001.
7. Rodrigo, J. Cautivos: Campos de concentración en la España franquista, 1936–1947, Editorial Crítica.
8. Gastón Aguas, J. M. & Mendiola Gonzalo, F. (eds.) "Los trabajos forzados en la dictadura franquista: Bortxazko lanak diktadura frankistan." ISBN 978-84-611-8354-8
9. Duva, J. Octavio Alberola, jefe de los libertarios ajusticiados en 1963, regresa a España para defender su inocencia Diario El País, 9 November 1998
10. John T. Woolley and Gerhard Peters, Toasts of the President and General Francisco Franco of Spain at a State Dinner in Madrid, The American Presidency Project. Santa Barbara, California: University of California (hosted), Gerhard Peters (database). Lennet enlinenn d'ar 24 a viz Mae 2008.
11. New York Times. "Nixon Asserts Franco Won Respect for Spain." 21 a viz Du 1975, Gwener, p 16.
12. https://www.theguardian.com/world/2019/oct/23/francos-remains-to-finally-leave-spains-valley-of-the-fallen