Kuriom

Un elfenn gimiek treuzuraniat skinoberiek eo ar c'huriom ; Cm eo e arouez kimiek, 96 e niver atomek ha 247,070 e dolz atomek.
An eizhvet aktinid eo e taolenn drovezhiek an elfennoù kimiek.

Kuriom
Amerikiom – Kuriom – Berkeliom
Gd Cm Taolenn beriodek
Perzhioù hollek
Niver atomek	96
Rummad kimiek	Aktinidoù
Strollad	Aktinidoù
Trovezh	7
Bloc'h	f
Tolz atomek	[247]
Aozadur elektronek
Aozadur elektronek an atomoù [Rn] 5f7 6d1 7s2
Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 32, 25, 9, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur	+4, +3 (Oksidenn ueleizhidik)[1]
Tredanleiegezh	1,30 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur	1 : 578,08 kJ/mol 2 : 1 200 kJ/mol 3 : 1 940 kJ/mol
Skin atomek	175 pm
Skin kenamsav	166 pm
Skin Van der Vaals	(stlenn ebet)
Perzhioù fizikel
Arvez	Kaled
Douester (≈20 °C)	13,510 g/cm3
Teuzverk	1 340 °C
Bervverk	3 110 °C
Tredanharzusted	(stlenn ebet) nΩ•m (e 20 °C)

Arabat eo droukveskañ gant Keriom ₅₈Ce !

Istor

E 1944 e voe kevanaozet kuriom-242 a-ratozh-kaer e Skol-veur Berkeley (Kalifornia) gant skipailh Glenn Theodore Seaborg, Ralph A. James, Leon Owen Morgan hag Albert Ghiorso dre skinata plutoniom-239 gant rannoùigoù α en ur c'hiklotron bihan 1,5 m e dreuzkiz :

239	Pu +	4	He —→	242	Cm +	1	n
94		2		96		0

Pevar neutron a voe ouzhpennet d'ar plutoniom-239 a-benn kenderc'hañ Cm-242 hag un neutron. E Skol-veur Chicago e voe gwiriekaet kavadenn ar c'huriom.
E miz Meurzh 1945, dre an hevelep dazgwered, e voe kenderc'het Cm-240 ha tri neutron.
E dibenn an Eil Brezel-bed, d'an 11 a viz Du 1945, e voe kemennet dizoloadenn an elfennoù 95 ha 96 gant G. T. Seaborg e-unan e-kerzh un abadenn skingomz evit ar vugale, Quiz Kids, ma oa bet pedet evel skiantour evit respont da c'houlennoù ar selaouerien. Er sizhunvezh war-lerc'h, d'ar 16 a viz Du, e voe embannet ez-ofisiel en emvod an American Chemical Society.
En enor d'ar fizikourien Pierre ha Marie Curie, o devoa dizoloet ar radiom, e voe roet an anv curium d'an elfenn 96.

Priz Nobel ar Gimiezh 1951 a yeas gant Glenn T. Seaborg evit bezañ dizoloet kimiezh an elfennoù pounneroc'h eget an uraniom, hag evit bezañ klokaet taolenn drovezhiek an elfennoù de ouzhpennañ an aktinidoù. Da Edwin Mattison McMillan e voe roet ar Priz ivez, p'en devoa dizoloet an neptuniom e 1940.

Perzhioù

Ur metal kalet liv an arc'hant eo ar c'huriom. Par da re e amezeg al lantanid ₆₄Gd eo e berzhioù fizikel, daoust d'ar c'huriom bezañ tost da ziv wezh douesoc'h eget ar gadoliniom :

	Douester (g/cm3	Teuzverk (°C)	Bervverk (°C)	Tredanharzhusted (µΩ•m, e 20 °C)
64Gd	7,870	1 313	3 273	1,31
Kuriom	13,300	1 345	3 110	1,25

Kimiek

Disheñvel diouzh re an aktinidoù ₉₀Th ha ₉₂U eo perzhioù kimiek ar c'huriom, ha par da re an amerikiom ₉₅Am ha da re lod lantanidoù ez int kentoc'h.

Izotopoù

N'eus izotop stabil ebet d'ar c'huriom ; war-dro ugent skinizotop ha 7 izomer derc'hanel anezhañ zo anavezet, eus ²³³Cm betek ²⁵²Cm.

Izotopoù stabilañ ar c'huriom

Izotop	% en natur	Hanter-vuhez	Digevanidigezh
242Cm	louc'h	162,8 devezh	α → 238Pu
243Cm	louc'h	29,1 bloavezh	α → 239Pu
			ε → 243Am
244Cm	louc'h	18,1 bloavezh	α → 240Pu
245Cm	louc'h	8 500 bloavezh	α → 241Pu
246Cm	louc'h	4 730 bloavezh	α → 242Pu
247Cm	louc'h	1,56x107 bloavezh	α → 243Pu
248Cm	louc'h	3,4x105 bloavezh	α → 244Pu
250Cm	kevanaozet	9 000 bloavezh	β- → 250Bk

Kenderc'hadur

Fizikel

Abaoe ma 'z eus dazgwerederioù derc'hanel da genderc'hañ tredan (1951, e Stadoù-Unanet Amerika) ez eus bet dastumet un nebeud kilogrammoù Cm-242 ha Cm-244, hag un nebeud grammoù pe viligrammoù eus izotopoù pounneroc'h. Ken kemplezhek eo e hiniennekaat a-douez an dilerc'hioù skinoberiek ma 'z eo aesoc'h ha marc'hadmatoc'h kevanaozañ kuriom dre zazgweredoù derc'hanel diouzh an ezhomm.
E-lec'h tremen dre an dazgwered Pu-239 → Pu-243 → Am-243 → Am-244 → Cm-244 (a roio Pu-240 dre zigevanad α) e kaver gwelloc'h tremen dre zigevanad ar c'haliforniom :

252	Cf	α ————→ 2,645 b.	248	Cm
98			96

Dedennus eo Cm-248 abalamour d'e hanter-vuhez hir.
Tu zo da zastum Cm-245 dre zigevanidigezh Cf-249, a zeu diwar zigevanidigezh ar berkeliom-249 :

249	Bk	β- ————→ 330 d.	249	Cf	α ————→ 351 b.	245	Cm
97			98			96

Kimiek

Lantanidoù hag aktinidoù oksidet zo en trelosk a zo bet arveret en dazgweredoù derchanel, a anver trelosk MOX (Mixed OXides, "oksidennoù mesket"). Ret eo tennañ ar plutoniom hag an uraniom eus ar MOX kent didoueziañ al lantanidoù oksidet hag an aktinidoù oksidet ; goude-se e tivesker an amerikiom hag ar c'huriom a-douez an aktinidoù oksidet.
Dre goazhañ fluoridenn ar c'huriom e teuer a-benn da c'hounez ar metal glan : CmF₃ + 3 Li → Cm + 3 LiF

Arver

• E-touez an elfennoù skinoberiekañ emañ ₉₆Cm. Ganerioù skinoù α galloudus eo Cm-242 ha Cm-244, setu e c'hallont bezañ arveret da c'henel tredan ha gwrez en egorlistri met ken kreñv eo o skinadur neutronoù ha skinadur gamma ma ranker herzel outo gant skrammoù 20 gwezh tevoc'h eget ar re a zo rekis pa implijer Pu-238 ; dilezet eo bet an arver-se neuze, met Pu-238 a c'haller kenderc'hañ dre Cm-242.
• Cm-244 zo bet arveret evel andon rannoùigoù α ar skalfadventerioù dre skinoù X a zo el listri-ergerzh bet kaset betek Meurzh a-benn dielfennañ reier.

Notennoù

1. Gouest eo da zazgwerediñ koilz evel un drenkenn pe ur vazenn, diouzh stad e oksidadur.

Daveennoù

• American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
• Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de FranPr (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
• Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-InterscienPr, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
• DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
• EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
• Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
• ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
• GREENWOOD Norman N., Chemistry of the Elements, Elsevier Science Ltd., 1997, ISBN 978-0-08-037941-8 (en)
• HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
• Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
• Los Alamos National Laboratory (en) Liamm oberiant 14 C'HWE 2013
• Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13
• LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press, 2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
• Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
• STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
• Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012