Kaliforniom

Un elfenn gimiek treuzuraniat skinoberiek eo ar c'haliforniom ; Cf eo e arouez kimiek, 98 e niver atomek ha 251,080 e dolz atomek.
An dekvet aktinid eo e taolenn drovezhiek an elfennoù kimiek.

Kaliforniom
Berkeliom – Kaliforniom – Einsteiniom
Dy Cf Taolenn beriodek
Perzhioù hollek
Niver atomek	98
Rummad kimiek	Aktinidoù
Strollad	Aktinidoù
Trovezh	7
Bloc'h	f
Tolz atomek	[251]
Aozadur elektronek
Aozadur elektronek an atomoù [Rn] 5f10 7s2
Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 32, 28, 8, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur	+2, +3, +4
Tredanleiegezh	1,30 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur	1 : 606,09 kJ/mol 2 : 1 160 kJ/mol 3 : 2 160 kJ/mol
Skin atomek	245 pm
Skin kenamsav	168 pm
Skin Van der Vaals	(stlenn ebet)
Perzhioù fizikel
Arvez	Kaled
Douester (≈20 °C)	15,100 g/cm3
Teuzverk	900 °C
Bervverk	(stlenn ebet)°C
Tredanharzusted	(stlenn ebet) nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn
Kaliforniom

Istor

D'ar 27 a viz C'hwevrer 1950 e voe kevanaozet war-dro 5 000 atom eus izotop 245 an elfenn 98 e Skol-veur Berkeley (Kalifornia) gant skipailh Stanley Thompson, Kenneth Street Jr., Albert Ghiorso ha Glenn T. Seaborg dre skinata kuriom-242 gant kraoñelloù heliom (rannoùigoù α) en ur c'hiklotron bihan 1,50 m e dreuzkiz :

242	Cm +	4	He —→	245	Cf +	1	n
96		2		98		0

Pevar neutron a voe ouzhpennet d'an c'huriom-242 a-benn kenderc'hañ Cf-245 hag un neutron diere.

En enor da Galifornia e voe roet an anv californium d'an elfenn 98.

An tri aktinid kent ar c'haliforniom (₉₅Am, ₉₆Cm ha ₉₇Bk) a oa bet anvet e-keñver o amezeien e rann al lantanidoù (₆₃Eu, ₆₄Gd ha ₆₅Tb a-getep) ; dre ma 'z eo an disproziom ₆₆Dy al lantanid amezek d'an elfenn 98 ha ma talvez e anv kement ha "diaes da gaout" e talc'has ar skipailh d'an anv californium rak, emezo, "diaes e oa bet kaout Kalifornia ur c'hantved zo". D'ar 17 a viz Meurzh 1950 e voe embannet ar gavadenn^[1].

Perzhioù

Ur metal liv an arc'hant eo ar c'haliforniom ; blot a-walc'h eo evit ma c'hallfed e droc'hañ gant un lavnenn danav^[2]. Pa vez er goullo e tro da vurezh e gwrezverkoù tommoc'h eget 300 °C.^[2]
Gwarellek e vez ar c'haliforniom pa vez yenoc'h eget -222,15 °C ha kewarellek e vez pa vez tommoc'h eget -113,15 °C.

Kimiek

Hervez Glenn T. Seaborg^[3] e c'haller diouganañ e vo perzhioù kimiek ar c'haliforniom par da re an aktinidoù all ha d'e amezeg al lantanid ₆₆Dy.
Gorrek e koll ₉₈Cf e lufr pa vez lezet en aer — ur gwiskad oksidenn CfO₂ a vir ouzh an oksidadur a vont donoc'h er metal — ha buanoc'h pa vez mouest an aer.
Pa vez tomm e tazgwered ar c'haliforniom gant an hidrogen, an nitrogen hag an trenkennoù meinel (H₂SO₄, HCl, HNO₃ pergen).

Izotopoù

Ugent izotop eus ar c'haliforniom zo anavezet, eus ²³⁷Cf betek ²⁵⁶Cf.

Izotopoù stabilañ ar c'haliforniom

Izotop	% en natur	Hanter-vuhez	Digevanidigezh
248Cf	kevanaozet	333,5 devezh	α → 244Cm
249Cf	louc'h	351 bloavezh	α → 245Cm
250Cf	louc'h	13,08 bloavezh	α → 246Cm
251Cf	louc'h	898 bloavezh	α → 247Cm
252Cf	louc'h	2,645 vloavezh	α → 248Cm
253Cf	louc'h	17,81 devezh	β- → 253Es
			α → 249Cm
254Cf	kevanaozet	60,5 devezh	α → 250Cm

Kenderc'hadur

• Tu zo da genderc'hañ kaliforniom en un dazgwereder derc'hanel diwar berkeliom-249 :

Bk-249 (+1n)→ Bk-250 (β^-)→ Cf-250

Kaliforniom-250 a c'hall bezañ skinaatet gant neutronoù a-benn reiñ Cf-251 ha Cf-252.

• Diwar amerikiom, kuriom pr blutoniom e c'haller kaout Cf-249 ha Cf-252.

Arver

• Dre ma c'hall an izotop Cf-252 bannañ betek 100 milmilion (10¹¹) a neutronoù bep eilenn e-pad 2,6 vloavezh e vez arveret evel dinoer elfennoù skinoberiek er greanterezh, hag er vezegiezh evit klask pareañ lod stummoù eus krankr an empenn ; implijet e vez ivez evit dinoiñ glebor, frailhoù ha daskrign en aerlistri^[4].

Notennoù

1. (en) THOMPSON Stanley G. & STREET K. Jr. & GHIORSO Albert & SEABORG Glenn T., Element 98 (27/02/1950), University of California Liamm (skin)oberiant 12 MEU 13
2. (en) HOBART David E. & PETERSON Joseph R., The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements, Springer-Verlag, New York, 2006, (ISBN 978-1-4020-3555-5)
3. The Merck Index
4. MARTIN R.C. & KNAUER J. B. & BALO P. A., Production, distribution and applications of Cf-252 neutron sources, Oak Ridge National Laboratory, 2000, Science Direct (en) Liamm oberiant 12 MEU 13

Liammoù diavaez

• American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
• Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
• Los Alamos National Laboratory (en) Liamm oberiant 14 C'HWE 2013
• Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012
• International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• National Nuclear Data Center (NNDC) (en) Liamm (skin)oberiant 13 MEU 2013
• Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de FranPr (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
• Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
• Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
• Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13